Morgunblaðið - 05.02.2002, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 ÞRIÐJUDAGUR 5. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Einræktun manna réttlætanleg?
Mistök eru
mjög líkleg
ER réttlætanlegt aðeinrækta menn,með öðrum orðum,
klóna menn? Þetta er hafa
vísindin nú gert mögulegt
og alls kyns spurningar og
vangaveltur hafa fylgt í
kjölfarið, ekki síst hinar
siðfræðilegu hliðar máls-
ins. Þetta verður viðfangs-
efni tekur Bryndís Vals-
dóttir heimspekingur fyrir
í fyrirlestri sem hún flytur
í Borgarleikhúsinu
fimmtudaginn nk. klukkan
20.00. Fyrirlesturinn
byggist á lokaritgerð
Bryndísar til M.A. gráðu
við Háskóla Íslands.
Segðu hvað fyrirlestur-
inn fjalla um.
„Þau fjalla um það hvað
einræktun er, til hvers
megi nota hana og það sem mestu
máli skiptir, hvort réttlætanlegt
sé að nota aðferðina á menn.“
Hvað hefur slegið þig mest við
ritgerðarsmíðina og undirbúning
fyrirlestursins?
„Það var svo sem ekkert eitt til-
tekið atriði. Hins vegar breyttist
viðhorf mitt til einræktunar á
mönnum smátt og smátt. T.d.
hafði ég, eins og flestir, þær hug-
myndir í upphafi að einræktun
væri nokkurs konar „afritun“.
Þetta er hins vegar ekki alveg
rétt, þótt ekki sé beinlínis hægt að
kalla hana nýsköpun.“
Þú kemur inn á tvenns konar
forsendur fyrir klónun manna?
„Já, ég tel einræktun í læknis-
fræðilegum tilgangi réttlætan-
legri en í æxlunartilgangi. Fyrr-
nefnda hugmyndin er sú, í grófum
dráttum, að fósturvísir verði
myndaður úr líkamsfrumukjarna
manneskju, sem glímir við alvar-
legan sjúkdóm. Fósturvísinum er
ekki ætlað að lifa nema í nokkra
sólarhringa, oft er talað um 14
daga hámark. Tilgangurinn er að
nýta úr honum stofnfrumur sem
eru alhæfar, þ.e. hafa ekki sér-
hæft sig, og gætu hugsanlega tek-
ið að sér endurnýjunarhlutverk í
hinum sýkta eða skemmda vef
sjúklings. Vegna þess að fóstur-
vísirinn var einræktaður úr sjúk-
lingi sjálfum, hefur hann sama
erfðaupplag og vefjagerð og þann-
ig má komast hjá því að líkaminn
hafni hinum nýju frumum eins og
gæti gerst væri fósturvísirinn
kynæxlaður. Siðferðilega spurn-
ingin snýst um það hvort réttlæt-
anlegt sé að mynda líf og eyða því
síðan. Við komumst þá varla hjá
því að meta gildi ávinningsins,
áframhaldandi líf einstaklings
sem kannski er dauðvona, gagn-
vart gildi fórnarinnar, fósturvísi.“
Hvað heldur þú að gerist í þess-
um málum á allra næstu árum?
„Ég tel að einræktun bæði fóst-
urvísa og fólks verði framkvæmd,
en hin ýmsu ríki þurfa síðan að
taka afstöðu til þess hvað leyfilegt
verður að gera. Það kæmi mér
ekki á óvart að á næstu árum verði
einræktun fósturvísa almennt
leyfð með ströngum
skilyrðum, en ég tel að
mikið vatn þurfi að
renna til sjávar áður en
þjóðir heims komi til
með að heimila ein-
ræktun fólks.“
Hver eru helstu rökin með því
að klóna menn til að eignast börn?
„Að gera fólki sem á erfitt með,
eða getur ekki, átt börn með nátt-
úrulegum hætti, kleift að eignast
börn líffræðilega tengd sér. Þar
sem ekkert sæði þarf til einrækt-
unar heldur líkamsfrumu og egg-
frumu, opnast ýmsir möguleikar
fyrir pör með arfgenga sjúkdóma
eða ófrjósemisvandamál, lesbíur,
einhleypar konur eða jafnvel fólk
sem af einhverjum ástæðum
myndi kjósa einræktun fram yfir
kynæxlun.“
En hver eru helstu rökin á móti
því að klóna menn?
„Mig skorti nú eiginlega rými á
síðunni ykkar til að útlista þau.
Þau rök sem eru hvað algengust
gegn læknisfræðilegri einræktun
eru þau, að hvað sem líður öllum
samanburði á verðmæti mannlegs
lífs á hinum ýmsu stigum þá sé
það ekki í okkar verkahring að
ráðskast með lífið með þessum
hætti. Við eigum ekki að vera að
„grípa inn í gang náttúrunnar“
eða vera að „leika Guð.“ Þessi rök
eru þó vafasöm. Þau gera ráð fyrir
að það svið sem við lifum á sé á
einhvern hátt annað en svið Guðs
eða gangur náttúrunnar. Það
mætti þá segja um svo ótalmargt
sem mennirnir gera að þeir séu að
taka fram fyrir hendurnar á nátt-
úrunni eða Guði, t.d. þegar við
tökum sýklalyf við alvarlegum
sýkingum. Ég tel hins vegar að
þegar við erum að gera hluti sem
við erum sannfærð um að séu
mannlífinu til góðs, þá séum við
einmitt að breyta í samræmi við
vilja Guðs. Að hans vilji hlutgerist
þannig í okkur.
Rökin fyrir einræktun í æxlun-
artilgangi eru ótalmörg en eiga
það flest sameiginlegt að vera
nokkurs konar getgátur eða fram-
tíðarsýn, eins og t.d. hvernig sál-
arlíf hins einræktaða kæmi til með
að vera og hvort einræktun kæmi
til með að valda meiri einsleitni
meðal mannkyns. Það veltur á
hversu mikið aðferðin
yrði notuð. Kröftug-
ustu mótrökin tel ég þó
vera þau að mistök í
formi vanskapnaðar
eða fórn mannslífa eru
mjög líkleg, vegna þess hve við-
fangsefnið er flókið, og afdrifarík
vegna þess hve mikið er í húfi. Ár-
angurshlutfall úr dýratilraunum
er aðeins 1–3% og fórnarkostnað-
ur í formi mannslífa er ekki sið-
ferðilega verjandi.
Gildi barneigna, sem sannar-
lega eru verðmæti fyrir flesta, tel
ég ekki vega þyngra en mótrök-
in.“
Bryndís Valsdóttir
 Bryndís Valsdóttir er fædd í
Reykjavík 23. janúar 1964. Stúd-
ent frá MH 1984, BA í heimspeki
frá HÍ 1990 og MA frá HÍ 2001.
Starfaði á íþróttadeild RÚV
1991–98, við Fréttablaðið sl.
sumar og hefur auk þess stundað
kennslu, aðallega í siðfræði, frá
síðasta hausti við Fjölbraut Ár-
múla, Tækniskólann og HÍ.
Bryndís á eina dóttur, Snædísi
Logadóttur.
...að hans vilji
hlutgerist
þannig í okkur
Bíðið þér bara, frú borgarstjóri, þangað til mér tekst að komast í sundskýluna.
FÉLAGDÓMUR hefur vísað frá máli
sem nokkrir flugmenn hjá Flugleið-
um höfðuðu til að fá skorið úr um
ágreining um forgang að stöðum hjá
Flugfélagi Íslands. Félagsdómur
taldi kröfur flugmannanna óljósar og
ekki nægilega afmarkaðar. Flug-
mennirnir geta vísað ákvörðun Fé-
lagsdóms til Hæstaréttar en ekki
liggur fyrir hvort það verður gert.
Þegar Flugfélag Íslands var stofn-
að um innanlandsflug Flugleiða ósk-
uðu stjórnendur félagsins eftir því við
Félag íslenskra atvinnuflugmanna að
rofin yrðu tengsl, sem verið höfðu um
forgang flugmanna í innanlandsflugi
að störfum hjá Flugleiðum, en til
margra ára hafa stjórnendur Flug-
leiða verið bundnir af svokölluðum
starfsaldurslistum við ráðningar í
stöður flugmanna. Flugmenn í innan-
landsflugi áttu samningsbundinn rétt
á stöðum hjá Flugleiðum þegar þær
losnuðu. Ekki náðust endanlegir
samningar um þetta við gerð kjara-
samninga 1997, en í árslok 1999 náðist
samkomulag um að tveir aðskildir
starfsaldurslistar myndu gilda, annar
fyrir flugmenn Flugleiða og hinn fyrir
flugmenn Flugfélags Íslands.
Í stuttu máli gerði samkomulagið
ráð fyrir að nýjar stöður flugmanna
og flugstjóra hjá Flugfélagi Íslands
skyldu verða mannaðar af flugmönn-
um Flugfélagsins, en að þeir flug-
menn Flugleiða, sem lánaðir hefðu
verið til Flugfélagsins skyldu flytjast
til Flugleiða eftir því sem þær stöður
losnuðu.
Eftir að Flugleiðir neyddust til að
segja upp flugmönnum sl. haust
gerðu flugmenn hjá Flugleiðum, sem
misst höfðu vinnuna, kröfu um að fá
stöður hjá Flugfélagi Íslands á
grundvelli starfsaldurs. Þeir kröfðust
þess að uppsagnirnar yrðu dregnar til
baka með vísan til samkomulagsins
sem gert var í desember 1999. Flug-
leiðir höfnuðu þessari beiðni og vís-
uðu til þessa sama samkomulags.
Málið kom til umræðu innan Fé-
lags íslenskra atvinnuflugmanna, en
skiptar skoðanir voru um það innan
félagsins. Niðurstaðan varð sú að
Flugleiðaflugmennirnir kærðu málið
til Félagsdóms. Í fréttablaði FÍA
kemur fram að samkomulag hafi tek-
ist á félagsfundi um að leiða málið til
lykta hjá Félagsdómi og því hafi það
komið flugmönnum Flugleiða á óvart
að lögfræðingur flugmanna Flug-
félags Íslands skyldi leggja fram frá-
vísunarkröfu eftir að málið var komið
til dómsins.
Félagsdómur samþykkti frávísun-
arkröfuna og því hefur ekki enn verið
skorið úr um efnislegan ágreining í
málinu. Flugmenn Flugleiða hafa
þrjár vikur til að taka ákvörðun um
hvort frávísuninni verður áfrýjað til
Hæstaréttar. Frá því að þessi mála-
rekstur hófst hafa nokkrir af Flug-
leiðamönnunum fengið endurráðn-
ingu. Ekki er talið útilokað að það hafi
einhver áhrif á hugsanlega áfrýjun.
Félagsdómur vísar frá kæru flugmanna hjá Flugleiðum
Ekki skorið úr deilu
um starfsaldurslista
HÆSTIRÉTTUR hefur dæmt Ísa-
fjarðarbæ skaðabótaskyldan gagn-
vart konu, vegna heilsutjóns sem
hún varð fyrir 4. desember 1993 við
bruna á Fjarðarstræti 21 á Ísafirði,
sem Slökkvilið Ísafjarðar efndi til í
æfingaskyni. Á æfingunni fór eldur-
inn úr böndunum með þeim afleið-
ingum að eldur læsti sig í íbúðarhús
hennar, sem var í 4 metra fjarlægð
frá því húsi sem kveikt var í á æfing-
unni. Konan þjáðist í kjölfarið af
þunglyndi og kvíðaröskun.
Hæstiréttur taldi að slökkviliðið
hefði sýnt af sér gáleysi við undir-
búning og framkvæmd æfingarinn-
ar, m.a. með því að kveikja eld í íbúð-
arhverfi án sérstakra verklegra
ráðstafana, auk þess sem misbrestur
hafði orðið á því að tilkynna konunni
um æfinguna. Af læknisfræðilegum
gögnum og framburði í málinu þótti
ráðið með öruggri vissu að konan
hefði orðið fyrir áfallastreituröskun
við eldsvoðann og hlotið varanlegt
heilsutjón af. Var því sannað að or-
sakatengsl væru milli atburðarins og
heilsutjóns konunnar.
Þá þótti umrætt heilsutjón einnig
sennileg afleiðing eldsvoðans, þar
sem konan hefði haft réttmæta
ástæðu til að telja sjálfa sig, heimili
sitt og eigur í bráðri hættu er hún
vaknaði við eldsvoðann. Hæstiréttur
taldi engu máli skipta í því sambandi
þótt svo kynni að verða metið eftir á
að henni hefði ekki í raun verið búin
raunveruleg hætta.
Dóminn kváðu upp dómararnir
Guðrún Erlendsdóttir, Garðar Gísla-
son, Gunnlaugur Claessen, Haraldur
Henrysson og Pétur Kr. Hafstein.
Lögmaður konunnar var Björn
Jóhannesson hrl. og lögmaður Ísa-
fjarðarbæjar Hákon Árnason hrl.
Kona varð fyrir heilsutjóni vegna brunaæfingar
Ísafjarðarbær skaðabóta-
skyldur gagnvart íbúa