Morgunblaðið - 05.02.2002, Síða 30

UMRÆÐAN
30 ÞRIÐJUDAGUR 5. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
VIÐ Íslendingar
eigum og höfum átt
marga frábæra
íþróttamenn, sem hafa
með markvissri þjálf-
un og keppnisanda
náð árangri á heims-
mælikvarða og glatt
hjarta okkar. Árangur
handknatttleikslands-
liðs okkar núna í Evr-
ópukeppninni í Sví-
þjóð gleður okkur svo
sannarlega og kitlar
jákvætt þjóðarstolt
okkar. Landslið okkar
í handknattleik karla
hefur ekki að ástæðu-
lausu fengið heitið
„strákarnir okkar“ vegna þeirra
ánægju, sem þeir hafa veitt okkur
með drengilegum leik sínum og
æðruleysi í sigrum sem ósigrum.
Árangur liðsins undanfarna ára-
tugi í keppni við bestu landslið
heims á Ólympíuleikum, í Heims-
meistara- og Evrópukeppnum er
flestum nema strákunum sjálfum,
þjálfurum þeirra og okkur dyggum
stuðningsmönnum næsta óskiljan-
legur. Þessi árangur í handknatt-
leik er orðin ein af hefðum okkar
Íslendinga. Því hefur það ávallt
verið stefna og metnaður stjórnar
HSÍ og forystumanna íslenskra
handknattleiksfélaga
að vera meðal þeirra
bestu í þessari vin-
sælu íþróttagrein,
sem iðkuð er af tug
milljóna manna í yfir
200 löndum.
Sem einn af „strák-
unum okkar“ gleymi
ég seint þeirri ánægju
sem lýsti úr augum
eldri manns, þegar
hann þakkaði mér og
öðrum leikmönnum
landsliðsins kærlega
eftir fyrsta sigurleik
Íslendinga á Dönum
árið 1968 (15-10) með
orðunum: „Loksins
urðum við sjálfstæðir.“ Jákvæður
þjóðarmetnaður. Nú orðið þykir
okkur ekki merkilegt að „strák-
arnir okkar“ sigri Dani eða aðrar
stórþjóðir í þessari íþróttagrein.
Okkur þykir það sjálfsagt. En það
er langt frá því að þetta sé sjálf-
sagt. Á bak við árangur landsliða
okkar í handknattleik, sem og í
öðrum íþróttagreinum, liggur ára-
löng markviss þjálfun, sjálfsagi og
keppnisreynsla. Að byggja upp
„liðsheild“ sterkra einstaklinga
felst í gríðarlegri vinnu leikmanna,
þjálfara þeirra og stjórnenda í fé-
lögum og sérsamböndum. Að öðl-
ast þessa reynslu krefst þess að
leikmenn fái ungir tækifæri til að
keppa við jafnaldra sína frá öðrum
þjóðum og fá keppnisreynslu og
sjálfstraust. Kjarni núverandi
landsliðs okkar í handknattleik
hefur til að mynda verið meira eða
minna saman við æfingar og
keppnir frá því þeir voru 16 ára
gamlir í 16 ára landsliði HSÍ, síðan
í 18 og 21 árs liði, áður en þeir
unnu sér sæti í sjálfu landsliðinu.
Þessi kjarni liðsins náði þriðja sæti
í Heimsmeistarakeppni 21 árs pilta
árið1993 og var hársbreidd frá
gullinu.
Eins og gefur að skilja er það
mjög kostnaðarsamt fyrir Hand-
knattleikssambandið að kosta
þjálfun og keppnisferðir allra átta
landsliða, stúlkna, kvenna, pilta og
karla. Mikil áhersla hefur verið
lögð á að bæta árangur stúlkna- og
kvennalandsliða okkar. Þessi
kostnaður er minnst 50 milljónir
króna árlega vegna þjálfunar,
keppnisferða og þátttöku í stór-
mótum. Af þessari upphæð fá okk-
ar landsliðsmenn ekki krónu í eigin
vasa, þvert á móti þurfa þeir að
leggja í mikinn kostnað sjálfir
vegna þátttöku sinnar í undirbún-
ingi og keppnisferðum landslið-
anna.
Stuðningur ríkisstjórnar hefur
verið lítill sem enginn við afreks-
íþróttir, enda ekki mörkuð íþrótta-
stefna þar á bæ. Afreksstyrkur ÍSÍ
að upphæð 4 milljónir króna nær
skammt, en er kærkominn. Mörg
fyrirtæki sjá sér hag í virkum
stuðningi við landsliðin og hafa
Flugleiðir sýnt þar fordæmi, enda
fljúga þúsundir íþróttamanna með
þeim árlega og þeir eru meðvitaðir
um þá miklu og jákvæðu landkynn-
ingu sem árangur íþróttamanna
okkar leiðir af sér. Fjöldi annarra
fyrirtækja hafa fylgt í fótspor
þeirra. Góður árangur liðs okkar,
keppnisandi, samstaða og leikgleði
smitar út frá sér til starfsmanna
fyrirtækja um að leggja sig fram til
að bæta árangur sinn í alþjóðlegri
samkeppni. Strákarnir okkar hafa
vísað veginn. Sýnt fram á að þetta
er hægt með sjálfstrausti sínu,
byggðu á markvissri vinnu og
áunninni reynslu. Það gilda sömu
lögmál hjá íþróttaliðum sem fyr-
irtækjum. Góður árangur skapast
af áhugasömum og metnaðarfullum
starfsmönnum/leikmönnum, hæfi-
leikamiklum leiðtogum/þjálfurum
og stjórnarmönum sem móta
stefnu fyrirtækja/liða og útvega
fjármagn til framkvæmda.
Fjöldi einstaklinga hafa stutt
dyggilega við landslið okkar með
því að sækja leiki, með fjárfram-
lögum sínum eða sjálfboðavinnu.
Við skulum halda áfram að gera
kröfur til landsliða okkar, en við
„stuðningsmenn“ skulum um leið
leitast við að auka stuðning okkar.
Í landssöfnun HSÍ eftir að „strák-
arnir okkar“ unnu gullverðlaunin í
Heimsmeistarakeppninni í Frakk-
landi 1989, þar sem 95% þjóðarinn-
ar horfði á úrslitaleikinn í beinni
útsendingu sjónvarpsins, söfnuðust
um 5 milljónir króna frá einum
10.000 fjölskyldum sem greiddu
heimsenda gíróseðla að upphæð
500 kr. Þetta var velkomin upp-
hæð, en samt aðeins tuttugu krón-
ur að meðaltali á hvern landsmann.
Var þessi árangur landsliðs okkar
virkilega ekki meira virði fyrir þig
og mig en 20 krónur? Hvað með þá
jákvæðu fyrirmynd unglinga okk-
ar, sem þessir afreksmennn eru.
Fyrir tvö hundruð króna árlegt
framlag frá hverjum Íslendingi
mun landslið okkar í handknattleik
ávallt vera meðal þeirra bestu! Er
það ekki þess virði?
Tökum minnst 200 kall upp úr
vasanum og söfnum því þessum 50
milljónum á næstu dögum. Höfum
strax samband við skrifstofu HSÍ
og greiðum framlag okkar í lands-
liðssjóð HSÍ til styrktar öllum okk-
ar landsliðum, stúlkna, kvenna,
pilta og karla. Þá getum við með
stolti sagt fyrir framan skjáinn:
„Strákarnir okkar“ og „stelpurnar
okkar“.
Styðjum strákana
okkar til stórsigra
Jón Hjaltalín
Magnússon
Handbolti
Tökum minnst 200 kall
upp úr vasanum, segir
Jón Hjaltalín Magn-
ússon, og söfnum því
þessum 50 milljónum á
næstu dögum.
Höfundur var formaður HSÍ
1984–1992.
UNDANFARIN
misseri hafa nokkrir
aðilar hvatt sér hljóðs
um samband ríkis og
kirkju og er það vel að
rætt sé um þjóðkirkj-
una, stöðu hennar og
hlutverk í samfélaginu.
Bent hefur verið á að
það sé mótsögn í því
að hér á landi sé þjóð-
kirkja en um leið sé
því haldið fram í
stjórnarskránni að trú-
frelsi skuli ríkja. En er
það endilega svo? Til
þess að svara þessari
spurningu þurfum við
að skoða nánar hvað
þjóðkirkja er og hvaða hlutverki
hún hefur gegnt fyrir íslenska
menningu og samfélag. Einföld og
þægileg skilgreining á þjóðkirkju er
að það sé sú kirkjudeild sem meiri-
hluti þjóðar tilheyrir.
Ef við tökum mið af fræðilegri
skilgreiningu þá er það kirkja sem
vill vera í virkum og nánum
tengslum við þjóðlífið og leggur
eitthvað verulega af mörkum til
uppbyggingar samfélagsins, er hluti
af mannlífinu hvurndags og á hátíð-
um og tyllidögum. Það er kirkja
sem boðar kristna trú og stendur
vörð um kristið gildismat og mann-
skilning.
Ríkisvald og trúfrelsi
Það vill nú svo til að þjóðkirkjan
leysti ríkiskirkjuna af hólmi með
setningu stjórnarskrárinnar árið
1874 og þá var trúfrelsi innleitt um
leið í sömu stjórnarskrá. Það sama
gerðist í Danmörku árið 1849. Þá
sáu menn ekki í þessu fyrirkomu-
lagi ósættanlegar andstæður og
heldur óhjákvæmilega afleiðingu
þess að konungur hafði afsalað sér
einveldi. Þegar um ríkiskirkju er að
ræða er stjórn hennar og lagasetn-
ing varðandi helgihald, kenningar
og skipulag í höndum ríkisvaldsins
og frumkvæði safnaðanna lítið sem
ekkert. Þar af leiðandi getur kirkj-
an ekkert boðað nema það sem
valdhöfum hverju sinni
hugnast og kristinni
trú því þröngur stakk-
ur skorinn – og stund-
um hreinlega í spenni-
treyju. Kirkjan er þá
eins og ráðuneyti rík-
isstjórnar og þar sem
einveldi ríkir er ríkis-
stjórinn (konungur eða
keisari) annaðhvort
tekinn í guða tölu eða
skilgreindur sem
æðstiprestur.
Í fyrstu var aðeins
um nafnbreytingu að
ræða á kirkjunni, en
smám saman setti Al-
þingi Íslendinga lög
um kirkjumál, sem gerðu hana lýð-
ræðislegri og færðu ábyrgð og
ákvarðanatekt til safnaðanna
sjálfra. Merkust eru lögin um utan-
þjóðkirkjufólk, sóknarnefndir,
prestskosningar, prestlaunasjóð,
kirkjuráð og kirkjuþing. Með þjóð-
kirkjulögunum frá 1997 fékk kirkju-
þing það löggjafarvald sem Alþingi
hafði áður í kirkjumálum og kirkju-
ráð þau völd sem áður voru að
miklu leyti í ráðuneyti dóms- og
kirkjumála. Þar með var þeim enda-
punkti náð að ríkiskirkjan, sem
upphaflega var dönsk, er orðin ís-
lensk þjóðkirkja, sem byggist á
starfi kristinna safnaða í landinu og
frumkvæði innan ákveðins ramma
sem löggjafarsamkoma þjóðarinnar
setur um starfsemi trúfélaga. Mér
er því spurn: Hverju á að slíta í
sambandi ríkis og kirkju þegar
þetta fyrirkomulag er komið á?
Þjónusta við þjóðina
Kirkjumálin á Íslandi á 19. öld og
framan af þeirri 20. voru nokkuð
sérstæð. Segja má að það hafi bæði
ríkt hér ríkiskirkja, dönsk, og þjóð-
kirkja, sem talaði íslensku og var
rótgróin í sveitasamfélaginu.
Biskupinn og guðfræðikennarar
svokallaðra æðri menntastofnana
voru fulltrúar ríkiskirkjunnar, þ.e.
danska ríkisvaldsins, enda launaðir
af ríkissjóði og bundnir í báða skó
sem embættismenn konungs. Prest-
arnir úti um landið litu hins vegar
ekki á sig sem embættismenn kon-
ungs heldur sem þjóna kristinnar
kirkju og fólksins í söfnuðunum.
Þeir hikuðu ekki við að safna undir-
skriftum undir bænaskrár meðal
sóknarbarna sinna til að afla stuðn-
ings kröfum róttæklinga um aukið
pólitískt sjálfræði til handa Íslend-
ingum. Þeir gerðust milligöngu-
menn landsmanna og Baldvins Ein-
arssonar, Fjölnismanna og Jóns
Sigurðssonar sem sátu úti í Kaup-
mannahöfn og skrifuðu í ritum sín-
um hvatningu til Íslendinga. Þegar
kom að því að stofna lestrarfélög,
búnaðarfélög, barnaskóla og bind-
indisfélög gengu þeir fram fyrir
skjöldu. Prestar á Alþingi létu
dönsku stjórnina yfirleitt ekki segja
sér fyrir verkum enda höfðu þeir
afkomu sína af eigin búskap, arði af
kirkjujörðum og sköttum og skyld-
um sóknarfólks. Félagsleg og póli-
tísk áhrif þessarar grasrótarþjóð-
kirkju, sem stofnað var til á
Þingvöllum árið 999/1000, eru ómet-
anleg þegar vega á og meta tilurð
og þróun íslenska ríkisins sem nú-
tímalegs sjálfstæðs velferðarríkis.
Þessi grasrótarkirkja gegndi víð-
tæku þjónustuhlutverki, sem á máli
guðfræðinnar er kallað díakónía.
Sennilega eru fá ríki í hinum
vestræna heimi þar sem þjóðkirkja
hefur jafn sterka stöðu meðal al-
mennings og á Íslandi. Setja má að
lögin frá 1997 hafi einmitt viljað slá
vörð um það fyrirkomulag sem hér
hefur að mörgu leyti verið farsælt.
Fólk kýs kirkjulega þjónustu við at-
hafnir sem marka tímamót í lífi ein-
staklinga, fjölskyldna og byggðar-
laga og það jafnvel þeir sem ekki
tilheyra þjóðkirkjunni, sem trú-
félagi formlega. Þetta á ekki að
valda kirkjunni neinum höfuðverk
því að hún starfar á þeim breiða
grundvelli sem gerir ráð fyrir þjóð-
legri kirkju sem stendur vörð um
grundvallarmannréttindi eins og
trúfrelsi jafnframt því sem hún tek-
ur þjónustuhlutverk sitt alvarlega.
Þetta getur hún gert vegna þess að
fjárhagslegur grundvöllur hennar
er tryggður með því að hún fær að
njóta arðs af jörðum sem gefnar
voru til kirkjuhalds á Íslandi og
sóknargjöldum þeirra sem eru
skráðir meðlimir.
Trúfrelsi og samviskufrelsi eru
mikilvægustu og helgustu mann-
réttindi sem hverju ríki ber að
standa vörð um. Pólitískt sjálfstæði
eru einnig mikilvæg mannréttindi
og það hefur löngum verið okkur
Íslendingum efst í huga s.b.
sjálfstæðisbaráttuna. Þessi rétt-
indi eru aldrei í tómarúmi og eiga
sér sögulegar og félagslegar for-
sendur. Ef þjóðkirkjan væri á móti
trúfrelsi og virti ekki gildi eins og
umburðarlyndi, lýðræði, virðingu
fyrir mannlífi og félagslega ábyrð á
þeim sem minnst mega sín á sam-
félaginu væri rík ástæða til að ríkið
forðaðist hana og tæki afstöðu gegn
henni.
Niðurstaða mín er því sú að litlar
líkur séu á því að mannréttindi á Ís-
landi verði betur tryggð í framtíð-
inni með því að afnema þjóðkirkju-
fyrirkomulagið.
Mannréttindi og
þjóðkirkja
Pétur
Pétursson
Kirkjan
Litlar líkur eru á því,
segir Pétur Pétursson,
að mannréttindi verði
betur tryggð með því að
afnema þjóðkirkju-
fyrirkomulagið.
Höfundur er prófessor í guðfræði við
Háskóla Íslands.
ÉG las í Mogga með
andakt hvernig skipu-
lagsteiknarar og brúa-
hönnuðir ætla að leggja
Sundabrautina yfir
Kleppsvíkina fyrir 13–
20 milljarða eftir atvik-
um.
Ég man þá tíð, að ós-
ar Elliðaáa voru frem-
ur ókræsilegar klappir
og klungur með álum á
milli. Stebbi Ste sund-
lagði hesta sína þarna
og Helgi Ásgeirsson af
Mýrum stakk sér til
sunds í hádeginu þegar
hann var búinn að
reikna út kaupið í Steypustöðinni.
Svo var Geirsnefið gert. Öllu til-
tæku drasli var ekið í voginn og hann
fylltur í núverandi mynd. Síðan gera
allir hundar bæjarins
hamingjusamlega
stykki sín þarna á gras-
inu og enginn man eftir
vognum gamla.
Til hvers er verið að
halda upp á þessa
Kleppsvík? Af hverju
er hún bara ekki fyllt
upp og þessi vesældar-
legi Grafarvogur innan
Gullinbrúar um leið?
Spara alla þessa tug-
milljarða og leggja
Sundabrautina á fyll-
ingu? Það væri afrek ef
hægt væri að eyða
milljarði í þennan val-
kost. Tekur einhvern tíma? Sjálf-
sagt, menn hafa þá gott kaup við að
bíða.
Sementsbryggjan má missa sig og
Vogabakkinn má fara eitthvað ann-
að. Fyllingin verður svo fljótlega
komin út í Viðey, þar sem allir vilja
fá lóð.
Svo fara menn að fylla Fossvog og
Kópavog þegar þeir gera sér ljóst, að
það er ekkert gagn í þeim í núver-
andi mynd en pláss fyrir götur vant-
ar.
Sjötti kostur Sundabrautar
Halldór Jónsson
Kleppsvík
Það væri afrek, segir
Halldór Jónsson, ef
hægt væri að eyða millj-
arði í þennan valkost.
Höfundur er verkfræðingur.