Morgunblaðið - 05.02.2002, Page 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 5. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í
slenzk tunga er tilveru-
grunnur okkar. Það er
vegna hennar, sem við er-
um Íslendingar.
Þegar vel liggur á okk-
ur vitnum við til skáldsins og segj-
um, að íslenzk tunga eigi orð yfir
allt sem er hugsað á jörðu.
Það gerist þó ekki af sjálfu sér.
Fjöldi manns leggur hönd á plóg til
þess að hún geti haldið í horfinu;
tekið þeim breytingum í tímans
rás, sem duga henni til nýrra líf-
daga. En hjá okkur kemur end-
urnýjunin innan frá. „Í orku vors
máls er eilífð vors frama,“ sagði
Einar Bene-
diktsson.
Oft er
sagt, að
áhugi Íslend-
inga á móð-
urmálinu eigi
engan sinn líka á byggðu bóli. Þeg-
ar að er gáð má þetta líkast til vera
rétt. Það er ekki einasta að sér-
menntaðir íslenzkufræðingar ráði
ráðum sínum, heldur koma fjöl-
margir einstaklingar í öðrum
starfsstéttum að þróun móð-
urmálsins með margvíslegum
hætti; m.a. orðasöfnun og nýyrða-
smíð. Þegar íslenzk tunga er ann-
ars vegar leggja bæði lærðir og
leikir orð í belg.
Á síðasta ári beindi bréfritari í
Morgunblaðinu orðum sínum til
forystumanna verkalýðshreyfing-
arinnar og bað þá leggja af orðið
ófaglærður, sem hann taldi fela í
sér ákveðna lítilsvirðingu við þá,
sem um var rætt.
Annar bréfritari sagði, að ekki
einasta þyrfti til orðhagan mann,
heldur frekar smekkvíst málskyn
þjóðarinnar og hann líkti orðavali
þess við val bóndans á líflömbum.
Og hver man ekki allar grein-
arnar um þúsöld, teinöld og tugöld
á sínum tíma.
Á dögunum heimsótti ég Ís-
lenska málstöð og var þá einkum á
höttunum eftir þeim hluta starfs
þar, sem snýr að nýyrðum og orða-
söfnum.
Það sýndi sig, að almenningur
tekur virkan þátt í því starfi; bæði
með því að hafa samband við mál-
stöðina út af einstökum orðum
og ekki síður með stöðugu starfi
í mörgum orðanefndum, sem eru í
sambandi við málstöðina og birta
afraksturinn í orðabanka á Netinu,
sem allir geta gengið í.
Í orðabankanum eru nú 38 orða-
söfn komin í birtingu, en fjórtán til
viðbótar eru í vinnslu á vinnusvæði
bankans. Slíku svæði fá þeir út-
hlutað, sem vilja taka saman orða-
safn. Ég sakna þess að stéttarfélag
mitt; Blaðamannafélag Íslands,
skuli ekki hafa sett á laggirnar
orðanefnd og náð sér í vinnusvæði í
orðabanka Íslenskrar málstöðvar.
Þess þá heldur sem félagið til-
nefnir einn fulltrúa í Íslenska mál-
nefnd, sem rekur Íslenska mál-
stöð.
Það er nú einu sinni svo, að ekki
einasta verður íslenzkan að leika
okkur blaðamönnunum á tungu,
við verðum líka að geta skrifað
hana af fingrum fram. Hvað sem
allri tækni líður, þá er íslenzk
tunga mitt verkfæri. Þetta viðhorf
verð ég að skrifa á íslenzku til þess
að það verði birt í Morgunblaðinu.
Og það gengur ekki að ég sletti eða
misþyrmi móðurmálinu. Ég bið al-
mættið að forða mér frá því á
hverjum degi!
Samt gerast slysin. Þótt starfs-
bræður mínir fari upp til hópa vel
með móðurmál okkar, hendir það
stundum, þegar ég les Morg-
unblaðið yfir morgunkornfleksinu,
að ég lendi í slíku málfarsslysi, að
mér er dagurinn dimmur til
kvölds. Og enn tíðar fallast mér
hendur, þegar einhver útvarps-
maðurinn lætur ljós sitt skína.
Sem er auðvitað afleitt, þegar ég
hlusta á útvarpið í bílnum sitjandi
undir stýri!
Morgunblaðið hefur, auk alls
annars efnis um íslenzkt mál,
fjallað sérstaklega um „flug-
íslenzku“ og „fjalla-íslenzku“; út-
lenzkuskotinn talsmáta flugliða og
þeirra fjallamanna, sem að virkj-
unum vinna á hálendinu.
En það sem helzt hann varast
vann, varð þó að koma yfir hann!
Ég þarf hvorki að fara til fjalla
eða í flug til þess að ósköpin dynji
yfir. Ég þarf ekki annað en að
fylgja þessu viðhorfi eftir í fram-
leiðslu hér innanhúss.
Spurt er: „Er viðhorfið komið í
njú storís eða reddí storís?“ þegar
menn vilja vita, hvort ég sé búinn
að senda viðhorfið frá mér til
vinnslu inn í blaðið; hvort það sé
nýliði á vinnslustiginu eða lengra-
komið. Og svo segjum við; „að
seifa, klósa og dönna“, þegar átt er
við, hvort viðhorfið hafi verið vist-
að í tölvukerfinu, því lokað og
vinnu við það lokið.
Móðurmálsmorðinginn er lævís
og lipur. Við tölum um að draga
efni inn á síðu (e: assign), sem er
myndræn lýsing á framkvæmd-
inni, en þegar efnið gengur af eða
passar ekki, tölum við ekki um að
draga efnið af síðunni, heldur tök-
um okkur í munn orðskrípið að
önassæna ( e: unassign).
Þegar ég segi við þá meina ég
við, því það er ekki eins og ég hafi
aldrei tekið mér þessar slettur í
munn! Ég er bullandi sekur. Þetta
enskuskotna mál er nefnilega
lenzka hér. Því þurfum við Morg-
unblaðsmenn að breyta!
Ég tel, að fjölmiðlaorðabók þurfi
að líta dagsins ljós. Prent-
tæknistofnun gaf fyrir nokkrum
árum út Orðabók prentiðnaðarins;
íslenzk-enska orðaskrá með skýr-
ingum. Nú öfunda ég þá af því
framtaki.
Ég hitti um daginn tvo unga
menn, sem í námi í stjórn-
málafræði við Háskóla Íslands
fundu sárt til skorts á íslenzkum
orðum yfir hugtök námsefnisins,
sem var mestanpart á útlenzku.
Þeir vildu losna við enskuskotið
fræðimál, tóku sig til og tóku sam-
an enskt-íslenzkt orðasafn fyrir
stjórnmálafræði.
Við blaðamenn ættum að taka
okkur þessa menn til fyrirmyndar.
Ef við viljum vera menn til að
benda á flísarnar í augum bræðra
okkar, verðum við fyrst að fjar-
lægja fjólurnar úr eigin fangi.
Er þetta
„seifað“ og
„dönnað“?
Hér er fjallað um íslenzka tungu, sem er
ekki einasta tilverugrunnur og móð-
urmál blaðamannsins heldur og verk-
færi hans í vinnu fyrir daglegu brauði.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
SÆNSKA stór-
skáldið Astrid Lind-
gren lést hinn 28. jan-
úar 2002 og eftir
nokkrar vikur munum
við Íslendingar halda
upp á 100 ára fæðing-
ardag Halldórs Lax-
ness. Þá koma upp í
hugann tengslin á
milli Íslands og Sví-
þjóðar. Hver eru
þessi tengsl og hvers
virði eru þau? Tengsl-
in eru margvísleg en
skoðum nánar þessar
tvær persónur sem
hafa haft svo djúp
áhrif á líf þessara
tveggja þjóða. Við Íslendingar
þekkjum betur Halldór Laxnes og
þann boðskap sem hann flutti okk-
ur í verkum sínum. Lítilmagninn
var ofarlega í huga Laxness og
birtist í ýmsum myndum, þótt
hann væri ekki í gervi barna eins
og hjá Astrid Lindgren. Nú fyrir
síðustu jól kom út skáldsagan Höf-
undur Íslands eftir Hallgrím
Helgason rithöfund og síðan hafa
sagnfræðingar tekið upp umræðu
um Halldór Laxnes, ekki aðeins
verk hans heldur einnig hann sem
samtíðarmann eftirstríðsáranna,
hans pólitisku afskipti og sýnist
sitt hverjum eins og við mátti bú-
ast.
Daginn eftir að Astrid Lindgren
dó rifjaði sænska pressan upp lífs-
hlaup hennar. Bækur hennar hafa
selst í yfir 130 milljónum eintaka
og hafa alls staðar notið mikilla
vinsælda. Þar kom einnig frásögn-
in af deilum Astrid við sænsk
skattayfirvöld. Hér var bent á að
þetta voru einu póli-
tísku afskipti Astrid
Lindgren og áttu þau
eftir að draga dilk á
eftir sér. Astrid skrif-
aði söguna Pomperi-
possa i Monismanien í
dagblaðið Expressen
hinn 16. mars 1976
eftir að hún hafði orð-
ið vör við að skatt-
lagning sósíaldemo-
krata var ekki í anda
þeirrar jafnaðarstefnu
sem þeir stóðu fyrir.
Hún spurði hvernig
það mætti vera að
hún og aðrir í einstak-
lingsrekstri þyrftu að
greiða 102% í skatta. Ríkisstjórnin
brást til varnar með Gunnar
Sträng fjámálaráðherra í broddi
fylkingar og ásakanir Astrid voru
ræddar í sænska þinginu. – Ja, be-
rätta sagor kan fru Lindgren men
räkna kan hon inte, sa Sträng från
talarstolen. – Sósíaldemokratar
hröktust frá völdum hálfu ári síðar
í fyrsta sinn í 44 ár eftir að skatta-
málin urðu kosningamál. Astrid
sagði í blaðaviðtali nokkru síðar: „
Á þessum tíma var ég málkunnug
Sträng. Ég ræddi við hann um
þessi 102% og hvernig þetta væri
mögulegt. Þessu verður að breyta,
sagði ég. Svona mörg prósent eru
ekki til, en nei, hann vildi ekki
breyta þessu.“ Síðar kom í ljós að
villa var í skattakerfinu sem or-
sakaði þessa skattlagningu. Þetta
atvik fer ekki úr minni Svía og á
dánardegi hennar þegar forsætis-
ráðherra Svíþjóðar, Göran Person,
minntist Astrid Lindgren sagði
hann meðal annars: „Pomperi-
possa sagan er svo lítill hluti af
hennar verkum að það er erfitt að
fjalla um hana sérstaklega á þeim
degi sem Astrid er öll, sagði Per-
son. Hún var stærri en svo, en lík-
lega hafði hún rétt fyrir sér.“
Þessi litla saga er enn í fersku
minni Svía á sama hátt og við Ís-
lendingar erum minnugir dyggðar
stúlkunnar Guðrúnar, í sögu Lax-
ness af brauðinu góða; stúlkunnar
sem villtist í þoku á Mosfellsheiði
er hún var að ná í hverabrauð fyr-
ir húsbændur sína. Þegar hún
fannst nokkrum dögum síðar hafði
hún ekki snert brauðið vegna þess
að henni var trúað fyrir því.
Brauðið var síðan gefið hestum.
Sænsk-íslenska verslunarráðið
hefur á stefnuskrá sinni að auka
tengsl og viðskipti milli landanna.
Þegar kemur að menningarmálum
er af miklu að taka í samskiptum
þessara þjóða. Þegar hins vegar
kemur að vöruviðskiptum höfum
við Íslendingar ekki mikið að
bjóða þessum frændum og vinum í
Svíþjóð. Hér erum við einfaldlega í
harðri samkeppni um vörur og
eðlilega er erfitt að keppa við iðn-
aðarframleiðslu sem á sér eins
langa og glæsta sögu eins og iðn-
Menning og viðskipti
Hjörtur
Hjartar
Svíþjóð
Sænsk-íslenska versl-
unarráðið, segir Hjörtur
Hjartar, hefur á stefnu-
skrá sinni að auka
tengsl og viðskipti.
AÐ FÁ gervitennur
upplifir fólk mjög mis-
munandi frá einni
manneskju til annarr-
ar.
Hversu vel sem
tennurnar eru unnar
er það í höndum not-
andans hversu vel þær
endast. Góð hreinsun á
munni og gervitönnum
og reglulegt eftirlit er
ævinlega mikilvægt,
ekki síst þegar um
gervitennur er að
ræða.
Við hreinsun gervi-
tanna skilur á milli
tannburstunar og
kemískrar hreinsunnar. Hægt er að
fá sérstaka tannbursta fyrir gervi-
tennur og slímhúð munnsins sem er
nauðsynlegt fyrir daglega umönnun
munns og tanna. Best er að nota
sérstök tannhreinsiefni sem ætluð
eru sérstaklega fyrir gervitennur.
Notið aldrei venjulegt tannnkrem
með slípimassa, það skaðar gervi-
tennurnar.
Bakteríuskán og
munnvatn mynda
tannstein sem oft sest
á þá fleti sem eru
hrjúfir og rispaðir og
ekki nægjanlega vel
hreinir. Hægt er að fá
sérstakt hreinsiefni
(tannsteinsfjerner)
sem leysir upp tann-
stein og litarefni af
gervitönnum. Tóbaks-
reykingar, kaffi, te og
ýmis matvara litar
tennurnar. Vikuleg
hreinsun á gervitönn-
um með tannsteins-
hreinsi er því nauðsyn-
leg, þá ná tannsteinn
og litarefni ekki að festast við
gervitennurnar og þær haldast
glansandi hreinar.
Til að halda munninum heilbrigð-
um er nauðsynlegt að bursta gervi-
tennur og munnhol minnst tvisvar á
dag með þar til gerðum hreinsiefn-
um (proteserens).
Ekki er nægjanlegt að leggja
gervitennur í bleyti í freyðitöflur,
sem reyndar er matarsódi í töflu-
formi. Það getur verið gott sam-
hliða tannburstun en kemur ekki í
staðinn fyrir reglulega tannburstun,
hana þarf að framkvæma minnst
tvisvar á dag.
Fljótandi handsápa var notuð
þegar hreinsiefni fyrir gervitennur
voru ófáanleg, en sá tími er liðinn
og í dag þarf enginn að hreinsa
munn og gervitennur með hand-
sápu eða fljótandi sápu, eins og ráð-
lagt er á heimasíðu tannlækna-
félagsins og tannheilsuvef
tannverndarráðs.
Í öllum helstu apótekum landsins
fást góð hreinsiefni fyrir munn og
gervitennur, framleidd úr náttúru-
legum efnum eins og aloe vera, tea
tree, lavendil, kamillu, salvíu, krus-
myntu, japanskri piparmyntu og
myrru. Þau hreinsa og sótthreinsa
bæði gervitennur og munn. Þessi
efni eru framleidd í samvinnu við
tannheilsufagfólk í Danmörku sem
tryggir hámarksárangur, Tea tree-
olían hefur verið rannsökuð og
reynd af hópi vísindamanna og
lækna og vinnur á allt að þrettán
mismunandi bakteríum, 27 svepp-
um. Náttúrulegar olíur efnanna
græða sár, drepa sveppi, eru deyf-
andi, kælandi, sótthreinsandi og
örva munnvatnsrennsli. Í efnunum
er einnig að finna B- og E-vítamín,
sem styrkja blóðrennslið og flýta
fyrir endurnýjun á slímhimnufrum-
unum. Þau berast með plastefni
tanngómsins til slímhúðar munns-
ins.
Ef slímhúð munnsins er hrein og
gervitönnunum haldið í stöðugu og
jöfnu biti með eðlilegu eftirliti og
endurnýjun er það ágæt forvörn til
að koma í veg fyrir sjúkdóma í
munnholi.
Dagleg krafa
Samviskusamleg munn- og gervi-
tannahreinsun er mikilvæg bæði
fyrir þig og þá sem þú umgengst.
Léleg munnhreinsun þýðir að mat-
arleifar liggja og gerjast í munn-
inum. Afleiðingin getur verið and-
remma, áblástur, frunsa, sýking og
sveppir.
Lágmarkskrafa:
1. Skolið gervitennur og munn
eftir hverja máltíð.
2. Burstið vandlega slímhúð,
tungu og gervitennnur minnst
tvisvar á dag með þar til gerðum
efnum. Veffang: www.vortex.is/ir-
isbg
Þriðja tannsettið!
Íris Bryndís
Guðnadóttir
Höfundur er klínískur tann-
smíðameistari og tanntæknir.
Tannvernd
Best er, segir Íris
Bryndís Guðnadóttir,
að nota sérstök tann-
hreinsiefni sem ætluð
eru sérstaklega fyrir
gervitennur.
M O N S O O N
M A K E U P
lifandi litir