Morgunblaðið - 10.03.2002, Blaðsíða 11

þessar sömu tölur 73 ár fyrir karla og
78 ár fyrir konur. (Sjá töflu).
Aukinn sveigjanleiki
Að sögn Ögmundar hafa verið uppi
mótsagnakenndar hugmyndir í
samfélaginu um hvað sé heppilegast
að gera varðandi eftirlaunaaldurinn.
„Annars vegar eru stéttir að reyna að
færa niður aldurslokin. Lögreglu-
menn sömdu t.d. um að fara á lífeyri
sextugir og sögðu að þetta væri
hagsmunamál ekki bara fyrir stéttina
heldur fyrir samfélagið allt.
Hjúkrunarstéttirnar hafa bent á
þetta líka sem og slökkviliðsmenn.
Annars vegar eru þessi viðhorf mjög
sterk og því fylgir líka hugmyndin um
að það sé nauðsynlegt að hefja nýtt líf
að lokinni starfsævinni. Síðan eru hin
sjónarmiðin hjá hópi heilsuhrausts
fullorðins fólks sem vill gjarnan vinna
lengur. Það vill vera lengur í starfi og
lítur á það sem sérstakt baráttumál,“
segir Ögmundur.
Ögmundur segir að svarið hljóti að
vera aukinn sveigjanleiki, þ.e. að fólki
sé gert gerlegt að vera eins lengi
starfandi og þrekið býður en að við
séum ekki með algilda staðlaða reglu í
þessu efni. „Þá þarf náttúrlega það að
vera fyrir hendi að fólk hafi
raunverulegt val, að því séu tryggðar
tekjur úr lífeyrissjóðum snemma. Við
höfum í raun og veru aðlagað okkur
þessu með því að auka greiðslur inn í
lífeyrissjóði og hafa meiri peninga
síðar meir til að takast á við þetta. Að
forminu til höfum við verið að fara
rétta leið með því að setja meira inn í
lífeyrissjóðinn til þess að mæta
þessari þörf þegar hún skellur á
okkur með vaxandi þunga,“ segir
Ögmundur.
Að sögn Hugrúnar helst
atvinnuástandið hér á landi í hendur
við ástandið annars staðar. „Margar
vinnumarkaðsrannsóknir erlendis
segja það sama. Nú eru um 230
milljónir manna á vinnumarkaði í
Evrópusambandinu og sextíu
milljónir sem þarf að framfleyta. Árið
2050 verða u.þ.b. 192 milljónir á
vinnumarkaði og 100 milljónir sem
þarf að framfleyta. Það segir sig því
sjálft að það gæti orðið sérkennilegt
ástand,“ segir Hugrún.
Hugrún segir enn fremur að komið
hafi fram tillögur hjá sænsku
vinnumálastofnuninni um hvernig
eigi að halda fólki lengur á
vinnumarkaði. „Það er tvennt sem
menn eru sérstaklega að leggja til og
það er að fólk sé ekki orðið útbrunnið
og úrvinda um fimmtugt. Mikil
áhersla er lögð á sveigjanlegan
vinnutíma og jafnvægi á milli
einkalífs og vinnu, þ.e. að „fara betur
með“ fólk alveg frá upphafi þannig að
það endist lengur. Hins vegar er það
símenntun og hún skiptir ekki síður
máli. Markmiðið er að halda fólki
lengur á vinnumarkaði og að fólk vilji
vera lengur á vinnumarkaði,“ segir
Hugrún.
Guðný segir að hennar reynsla sé
að vinnuveitendur séu í auknum mæli
að sækjast eftir aldurshópnum 35–45
ára þegar um sérhæfðari störf er að
ræða. „Líklegt er að eftir 10–20 ár
vanti ákveðinn aldurshóp í stjórn-
unarstöður í heiminum. Hægt hefur á
fólksfjölgun í hinum vestræna heimi
og því mun koma til með að vanta fólk
í toppstöðurnar, sem hingað til hefur
helst átt að vera á aldrinum 35 til 45.
Um leið eru lífslíkur fólks að lengjast,
dvalargestum hjúkrunarheimila að
fjölga og sá hópur sem lifir fram yfir
sextugt verður æ fjölmennari,“ segir
Guðný.
Fjármálastofnanir
að yngja upp ásýndina
Ögmundur segir að í umsögnum
sem borist hafa vegna þings-
ályktunartillögunnar komi fram
almennur vilji til að treysta og bæta
réttarstöðu fullorðins fólks á
vinnumarkaði. Landssamband eldri
borgara segir í umsögn sinni að það
sé þekkt á vinnumarkaði að vissrar
tregðu gæti gagnvart því að eldra fólk
fái fyrirgreiðslu til að sækja
endurmenntunarnámskeið.
Kvenréttindafélag Íslands segir í
sinni umsögn að margt bendi til þess
að eldra fólk sé látið gjalda aldurs
síns á vinnustað. Þá segir
Biskupsstofa í sínum ummælum
varðandi tillöguna að mikilvægt sé að
starfsmenn þurfi ekki að vera í óvissu
um starf sitt eftir að aldur fer að
færast yfir enda sé starfsreynsla
þessa fólks oftar en ekki með því
dýrmætara sem stofnun hefur yfir að
ráða.
Ögmundur segir að umsagnirnar
bendi til þess að menn geri sér grein
fyrir því að hér sé raunverulegur
vandi á ferðinni. „Það hefur verið
áberandi æskudýrkun í samfélaginu á
undanförnum árum. Fjármálaheim-
urinn hefur sérstaklega litið á æskuna
sem kost en horft fram hjá því að
reynslan skiptir líka máli,“ segir
Ögmundur.
Hugrún segist hafa heyrt af því að
ákveðnar fjármálastofnanir og
bankar hefðu verið að segja upp
starfsfólki vegna aldurs. „Það kom
ákveðin bylgja sl. sumar og þá sögðu
mér nokkrar konur um fimmtugt,
sem margar hverjar eru mjög
frambærilegar, að verið væri að yngja
upp ásýnd fyrirtækisins,“ segir
Hugrún.
Ögmundur segir að menn þurfi að
sameinast um að samþykkja tillöguna
og setjast yfir þetta vandamál. „Þeir
sem hafa með þessi mál að gera bæði
hjá vinnumiðlunum og verka-
lýðsfélögum hafa fengið fjölmörg
dæmi inn á sitt borð sem bera þess
vott að fólk hafi þurft að gjalda vegna
aldurs í starfi. Það þarf að efna til
víðtækrar umræðu í þjóðfélaginu.
Þetta er mikið réttlætis- og
hagsmunamál og það þarf að sjá til
þess að stjórnendur hafi raunsæja
sýn á þessa hluti. Fullorðið fólk er oft
og tíðum alls ekki síðri starfsmenn en
sá sem yngri er og okkur ber að
vanmeta ekki reynslu fólks, þroska
þess og yfirvegun sem fylgir
aldrinum,“ segir Ögmundur.
„Hressar konur á besta aldri“
Matvöruverslunin Nettó í Mjódd
hefur vakið athygli fyrir
atvinnuauglýsingar sem hvetja
„hressar konur á besta aldri“ til að
sækja um starf í versluninni. Elías
Þorvarðarson, verslunarstjóri Nettó í
Mjódd, segist auglýsa óhikað eftir
fullorðnum konum. „Ég hef verið að
miða á þennan markhóp í öllum
auglýsingum sem ég sendi frá mér.
Ástæðan, fyrst og fremst, er sú að
þær eru traustar og í svona
þjónustuhlutverki í matvöruverslun
skiptir miklu máli að vera með
þroskaða einstaklinga inn á milli,“
segir Elías.
Elías segist hafa tekið eftir því að
viðskiptavinum verslana, sem hafa á
að skipa þroskuðu starfsfólki, líði
betur í verslununum. „Aldurs-
skiptingin hjá mér er mjög breið en
ég er með allt frá sautján ára
krökkum og upp í konur um sjötugt.
Krakkarnir stoppa oft stutt við og
skila nánast engu. Eldri konurnar eru
e.t.v. aðeins svifaseinni til að byrja
með. Það tekur þær kannski 2–3
mánuði að komast almennilega inn í
starfið en þær eru hins vegar komnar
til að vera næstu árin. Þær eru á
hærri launum en krakkarnir en þær
skila líka miklu meiru,“ segir Elías.
Unga fólkið með háar hugmyndir
Guðný segir að unga fólkið, sem er
að koma út úr skóla í dag, sé með háar
hugmyndir um sjálft sig, sem og háar
launahugmyndir. „Á sl. tveimur árum
hefur orðið launasprengja á
atvinnumarkaðnum og það fólk sem
hefur farið út á vinnumarkaðinn sl.
3–4 ár er orðið svolítið skemmt af
þeirri launauppbyggingu. Þessir
einstaklingar hafa eingöngu upplifað
góðæri og eru orðnir góðu vanir.
Tímarnir eru að breytast og mér
finnst unga fólkið ekki enn vera búið
að átta sig á þeirri breytingu. Þeim
kemur til með að bregða við þar sem
nú er meira framboð á vinnuafli en
eftirspurn sem og að launin hafa
lækkað,“ segir Guðný.
Guðrún Högnadóttir er
rekstrarráðgjafi hjá Deloitte &
Touche og hefur því kynnst
starfsmannastefnu margra fyrir-
tækja. Hún segir að þau fyrirtæki
sem hún vinni fyrir séu yfirleitt búin
að þróa með sér ákveðna
starfsmannastefnu. Þá er þess gætt
að vera ekki með fordóma gagnvart
kyni, aldri, uppruna, trú eða öðru.
Hún segist ekki finna fyrir
æskudýrkun í þeim fyrirtækjum sem
hún vinnur fyrir. „Þetta eru oft
fyrirtæki sem hafa markvisst verið að
vinna í sínum starfsmannamálum.
Fordómar t.d. gagnvart aldri eru
meðvitaðri hugsun en áður en þetta
fer eftir tegundum fyrirtækja. Ég
held að í fjármála- og verð-
bréfafyrirtækjum sé meiri áhersla
lögð á yngra fólk, en starfsreynsla er
það sem fyrirtæki í öðrum geirum
hafa yfirleitt þörf á. Ég hef ekki heyrt
um að fólki sé sagt upp vegna aldurs
en í niðurskurði þekkist að gerður sé
starfslokasamningur við þá sem
komnir eru nálægt eftirlaunaaldri,“
segir Guðrún.
Guðrún segir að fyrir nokkrum
árum hafi verið áberandi að fólk með
prófgráðu fengi frekar starf heldur en
fólk með starfsreynslu. „Ef tveir
aðilar, annar með mastersgráðu en
hinn með mikla reynslu, hefðu sótt um
sama starfið þá hefði sá með gráðuna
líklega verið valinn. Ég held að
fyrirtæki í dag horfi frekar á
starfsreynslu þar sem margir eru
komnir með grunnnámið í háskóla. Þá
eru endurmenntunarmöguleikar
orðnir svo miklu meiri en það sem
skilar sér til fyrirtækja er fyrst og
fremst reynslan,“ segir Guðrún.
Ljóst er að þörf er á ákveðinni
hugarfarsbreytingu gagnvart eldra
fólki á vinnumarkaðnum. Aukin
menntun og meiri hraði virðist
einkenna það samfélag sem við búum
í. Eflaust hefur það átt sinn hlut í
aukinni dýrkun á þeirri æsku sem nú
elst upp í okkar svokallaða
upplýsingasamfélagi þar sem nánast
allt er mögulegt í gegnum tölvu. Þörf
er á að uppræta fordóma gagnvart
aldri og vekja athygli vinnuveitenda á
þeim auð sem felst í reynslu þeirra
sem komnir eru á efri ár.
eftir því sem árin líða



 



 


 



 

 


 


 
 


  
 
 
 
 
  
!"


    
#
$%%&'
 
(

) *
%
+,-' .!/
0
 









 








1
 



 



1

1
 










  










Höfundur er nemi í hagnýtri
fjölmiðlun.
Agla Sigríður
Björnsdóttir:
Erfiðara fyrir eldri karl-
menn að fá vinnu heldur
en konur.
Ari Edwald:
Ef banna á uppsagnir á
eldra fólki eru þeim mun
minni líkur á að það sé
ráðið.
Guðrún Högnadóttir:
Fyrirtæki í dag horfa
frekar á starfsreynslu
þar sem háskóla-
menntun er orðin algeng.
Elías Þorvarðarson:
Viðskiptavinum verslana
sem hafa á að skipa
þroskuðu starfsfólki líður
betur í verslununum.
Ögmundur Jónasson:
Atvinnurekendur tregir
til að fjármagna endur-
menntun eldra fólks.
Hugrún Jónsdóttir:
Fullorðið fólk fær oft ekki
vinnu við það sem það
hefur unnið lengst við.
Tryggvi Þór Herbertsson:
Atvinnuþátttaka eldri
borgara á Íslandi með því
hæsta sem gerist́.
Guðný Harðardóttir:
Ungt fólk í dag er með há-
ar hugmyndir um sjálft
sig og háar launakröfur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 11