Morgunblaðið - 10.03.2002, Qupperneq 32

32 SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
10. marz 1992: „Það er mik-
ilvægt fyrir landbúnaðinn,
sem og aðrar atvinnugreinar
okkar, að laga sig að breytt-
um markaðs- og rekstr-
araðstæðum, heimafyrir og
erlendis. Halldór Blöndal,
landbúnaðarráðherra, vék að
þessu meginmáli atvinnu-
greinarinnar í ræðu á Bún-
aðarþingi á dögunum. Hann
benti á að helztu búgrein-
arnar, nautgripa- og sauð-
fjárrækt, hafi í áratugi búið
við verndað umhverfi. Verð-
lagningin hafi lotið opinber-
um ákvörðunum og rík-
issjóður tekið ábyrgð á
verulegri umframframleiðslu
umfram neyzlu innanlands.
Ný stefnumörkun í búvöru-
framleiðslu kveði hins vegar á
um að hætt skuli útflutnings-
bótum á umframframleiðslu.
Henni hafi verið fylgt eftir
með búvörusamningi sl. vor
þar sem bændur taki sjálfir
ábyrgð á framleiðslu sinni.
Þessi stefnumörkun veldur
straumhvörfum í þróun ís-
lenzks landbúnaðar. Hún ger-
ir strangar arðsemiskröfur til
búrekstrar og hlýtur að hafa
áhrif á byggð í landinu. Það
er samt sem áður skammsýni,
segir landbúnaðarráðherra
„að draga þá ályktun af
breyttu rekstrarumhverfi, að
staða landbúnaðarins hljóti
óhjákvæmilega að veikjast
borið saman við aðrar at-
vinnugreinar í landinu.““
. . . . . . . . . .
10. marz 1982: „Þegar menn
íhuga viðbrögð Alþýðu-
bandalagsins við ræðu Davíðs
Schevings Thorsteinssonar,
átta þeir sig fyrr á því en ella,
hvers vegna stjórnmálamenn
njóta æ minni virðingar með-
al þeirra, sem enn leggja það
á sig að stunda atvinnurekst-
ur í landinu. Frá 1978 hefur
það komið fram hvað eftir
annað í ræðum athafnamanna
og þeirra, er hafa „jarð-
samband“ í íslensku þjóðlífi,
að þeim finnast stjórn-
málamennirnir lifa í gerviver-
öld. Þessi gagnrýni hefur orð-
ið háværari síðan ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen settist
að völdum. Þarf engan að
undra það, því að nú keyra
stjórnarhættir um þverbak.
Stundum læðist að mönnum
sá grunur, að kommúnistum
sé þessi óheillaþróun að skapi
– þeir ætli að nota tækifærið í
glundroðanum og ganga af
núverandi stjórnkerfi dauðu,
eins og er markmið þeirra.
Hér hefur áður verið á það
bent að Alþýðubandalagið
fylgir grundvallarstefnu, sem
einungis er unnt að bera sam-
an við hið sósíalíska gjald-
þrotabú, sem pólski herinn
reynir nú að verja af ótta við
sovéska innrás.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
„TÓMT MÁL AÐ TALA UM“?
Ísamtali við Morgunblaðið í gær ummöguleika á því að tryggja dreifðaeignaraðild að bönkum með lög-
gjöf sagði Valgerður Sverrisdóttir, við-
skiptaráðherra: „Ég tel, að þetta sé
umræða, sem við erum búin að taka.
Við leystum þetta mál með annars kon-
ar löggjöf, sem varðar eftirlit með
virkri eignaraðild og ég tel það vera þá
aðferð, sem rétt sé að beita í þessum
efnum. Þar að auki er ég þeirrar skoð-
unar að dreifð eignaraðild með ein-
hverjum ströngum takmörkunum
standist ekki ákvæði Evrópska efna-
hagssvæðisins. Það er þess vegna tómt
mál að tala um það.“
Þau lagaákvæði, sem viðskiptaráð-
herra vitnar til í þessu efni er að finna í
10. gr. laga um viðskiptabanka og
sparisjóði. Þar segir m.a.: „Aðilar, sem
hyggjast eignast virkan eignarhlut í
viðskiptabanka skulu leita samþykkis
Fjármálaeftirlits fyrirfram. Með virk-
um eignarhlut er átt við beina eða
óbeina hlutdeild, sem nemur 10% eða
meira af eigin fé eða atkvæðisrétti eða
aðra hlutdeild, sem gerir kleift að hafa
veruleg áhrif á stjórnun viðkomandi
banka. Samþykkis Fjármálaeftirlitsins
skal ennfremur aflað þegar einstak-
lingur eða lögaðili eykur svo eignarhlut
sinn að bein eða óbein hlutdeild hans í
eigin fé eða atkvæðisrétti fer yfir 20%,
33% eða 50% eða nemur svo stórum
hluta að viðskiptabanki verði talinn
dótturfyrirtæki hans.“
Vandi viðskiptaráðherra er sá, að
ekki verður séð að þetta ákvæði laga
um viðskiptabanka og sparisjóði hafi
haft nokkur áhrif eða því verið beitt á
einn eða annan veg. Segja má með
nokkrum rökum, að fengin reynsla hafi
sýnt að svo sé ekki.
Vilhjálmur Egilsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokks og formaður efna-
hags- og viðskiptanefndar Alþingis,
lýsir þeirri skoðun í samtali við Morg-
unblaðið í gær, að átökin um Íslands-
banka gefi ekki sjálfstætt tilefni til
þess að sett verði lög um takmarkað
eignarhald á bönkum.
Þetta er mikill misskilningur hjá
þingmanninum. Það blasir við, að átök-
in um Íslandsbanka hafa leitt til þess,
að einkavæðingu ríkisbankanna er
haldið í eins konar herkví. Ríkisstjórn-
in og þingflokkar hennar vita mæta vel,
að almenningur í þessu landi mundi
ekki þola það, að örfáir aðilar í atvinnu-
lífinu eignuðust bæði Landsbanka og
Búnaðarbanka, skiptu ríkisbönkunum
á milli sín ef svo má að orði komast,
eins og stefnt hefur verið að í Íslands-
banka.
Í umræðum um þessi mál haustið
1999 gætti sams konar efasemda hjá
Framsóknarflokknum og kemur fram
hjá Valgerði Sverrisdóttur nú. Einn af
helztu þáverandi forystumönnum Sam-
fylkingarinnar, Sighvatur Björgvins-
son, lýsti beinni andstöðu við þau sjón-
armið, sem Morgunblaðið lýsti þá og
hefur ítrekað nú. Hins vegar var af-
staða Vinstri grænna skýr þá eins og
hún er nú og fram kemur hjá Stein-
grími J. Sigfússyni, formanni flokks-
ins, í Morgunblaðinu í gær. Össur
Skarphéðinsson, formaður Samfylk-
ingarinnar, lýsir í Morgunblaðinu í gær
eindregnum stuðningi við löggjöf til að
tryggja dreifða eignaraðild að bönkum.
Það gerir Sverrir Hermannsson, for-
maður Frjálslynda flokksins, einnig.
Hér er um svo stórt mál að ræða, að
viðskiptaráðherra getur ekki leyft sér
að afgreiða það með því að það sé „tómt
mál að tala um“ slíka löggjöf. Það er
þvert á móti hægt að gera þá sjálfsögðu
kröfu til Valgerðar Sverrisdóttur, að
hún sýni fram á með efnislegum rök-
um, að núverandi ákvæði laga um við-
skiptabanka virki og hafi verið beitt en
alla vega er almenningi ekki kunnugt
um það. Ráðherrann þarf jafnframt að
sýna fram á það með efnislegum rök-
um, að löggjöf af þessu tagi stæðist
ekki samninga okkar um EES.
Til þess að friður ríki í þessu fá-
menna samfélagi á Íslandi þarf eðlilegt
jafnvægi að ríkja. Stöðug gagnrýni á
Samband ísl. samvinnufélaga áratug-
um saman byggðist á því að einokunar-
tilhneigingar Sambandsins röskuðu
því jafnvægi. Gagnrýni Morgunblaðs-
ins á umsvif Eimskipafélagsins Íslands
og tengdra aðila í viðskiptalífinu fyrir
áratug byggðist á sömu sjónarmiðum.
Og umfjöllun blaðsins nú og fyrir rúm-
um tveimur árum um nauðsyn dreifðr-
ar eignaraðildar að bankakerfinu á sér
sömu rætur. Fullyrða má að um þessi
sjónarmið ríki víðtæk samstaða meðal
almennings í landinu en til þess fólks
sækja þingmenn umboð sitt.
Á
UNDANFÖRNUM árum
hafa um þetta leyti árs alla-
jafna hafist miklar umræð-
ur manna á meðal um
grænmeti hér á landi, en
15. mars ár hvert hafa
álögur á innflutt grænmeti
sett mark sitt á útsöluverð
þessarar hollustuvöru í verslunum. Í kjölfar
þeirra ráðstafana sem Guðni Ágústsson landbún-
aðarráðherra kynnti í febrúar sl. eiga þó fæstir
von á jafnháværum óánægjuröddum þetta árið,
en þá voru kynntar tillögur nefndar sem skipuð
var til þess að meta starfsskilyrði garðyrkju-
bænda á Íslandi, álagningu tolla og verðmyndun
á gróðurhúsaafurðum og garðávöxtum við fram-
leiðslu, heildsölu og smásölu. „Það hefur verið
vont að vera landbúnaðarráðherra eftir 15. mars
en vonandi mun það breytast,“ sagði Guðni er til-
lögur grænmetisnefndarinnar voru kynntar.
Að sjálfsögðu er öll lækkun á grænmetisverði
jákvæð fyrir íslenska neytendur, en í umfjöllun
sem birtist á miðopnu Morgunblaðsins 6. febrúar
segir að lækkun verðs á grænmeti til neytenda
geti numið um 15% að meðaltali og allt að 55% á
sumum tegundum (tómötum, paprikum og ag-
úrkum). En ef neytendum stendur ætíð til boða
að velja úr því grænmeti sem er ódýrast og fersk-
ast á nálægum mörkuðum á hverjum árstíma
fyrir sig ætti lækkunin á kostnaði við grænmet-
isinnkaup heimilanna þó að geta verið töluvert
meiri en 15% meðallækkunin segir til um. Lækk-
unin mun því vonandi verða til þess að auka
neysluna, en eins og ástandið hefur verið fram að
þessu hefur neikvæð umræða vegna þess háa
verðs sem hefur verið á grænmeti hér á landi án
efa orðið til þess að draga mjög úr vægi þess í
daglegum matarvenjum almennings.
Magntollur nú á
þremur græn-
metistegundum
Í maí á síðasta ári
lagði sama nefnd eða
„starfshópur um
framleiðslu- og mark-
aðsmál gróðurhúsa og
garðávaxta“ undir for-
mennsku Guðmundar Sigþórssonar fram áfanga-
skýrslu, en í fyrsta lið áfangatillögunnar er m.a.
lagt til að: „Tollur á afurðir innan 7. kafla toll-
skrár, sem ekki eru framleiddar hér á landi, verði
felldur niður.“ Þessi tillaga, sem ef til vill sætti
meiri tíðindum en neytendur gerðu sér almennt
grein fyrir, er nú komin í framkvæmd og þegar
skoðaðar eru nýlegar reglugerðir (114/2002, 115/
2002 og 164/2002) um úthlutun á tollkvótum
vegna innflutnings á grænmeti kemur í ljós að
hvorki eru magn- né verðtollar á flestöllu venju-
legu grænmeti né heldur á fjölbreyttu úrvali
grænmetistegunda sem ekki eru daglega á borð-
um Íslendinga. Undantekningarnar í þessum
þremur reglugerðum eru nú einungis þrjár; á
kartöflur, hvítkál og sveppi eru lagðir magntollar
frá 60–100 kr. á kílóið, en enginn verðtollur. Allar
aðrar grænmetistegundir eru nú án tolla, en
magntollur mun þó yfirleitt leggjast á þær inn-
fluttu grænmetistegundir, sem útiræktaðar eru
hér á landi þegar sú framleiðslan kemur á mark-
að síðar í sumar, en meðal þeirra tegunda eru t.d.
hvítkál, rauðkál, blómkál, spergilkál og gulrætur.
Það breytir þó ekki þeirri staðreynd að hér á
landi eru tiltölulega fáar grænmetistegundir í
ræktun ef miðað er við það sem þekkist annars
staðar og allt innflutt grænmeti sem ekki er í
samkeppni við innlenda framleiðslu verður
áfram frítt við álögur ríkisins miðað við þær for-
sendur sem nú ríkja og því áhugaverður valkost-
ur fyrir neytendur. Má þar á meðal nefna marg-
víslegar tegundir af salati sem ekki er ræktað
hér og auðvitað óteljandi góðar matjurtir aðrar
sem við höfum ekki kynnst að neinu marki enn.
Nú hefur því í raun myndast kjörið tækifæri fyrir
neytendur til að krefjast meiri fjölbreytni í fram-
boði á innfluttu grænmeti, tileinka sér neyslu á
nýjum tegundum og knýja um leið fram hagstætt
verð, í samræmi við það sem gerist í nágranna-
löndunum.
Þær grænmetistegundir sem einna oftast hafa
verið teknar út úr í umræðu um hátt grænmet-
isverð hér, þ.e.a.s. tómatar, agúrkur og paprikur,
verða einnig tollfrjálsar áfram þar sem þær til-
heyra ylrækt, en þar koma niðurgreiðslur rík-
isins til ræktenda á móti niðurfellingu álagna í
ákveðinn aðlögunartíma. Að sjálfsögðu koma
þær niðurgreiðslur úr vasa neytenda, en því má
þó ekki gleyma að margar tegundir tómata sem
ekki eru ræktaðir hér svo sem klasatómatar,
plómutómatar og bufftómatar eru og verða einn-
ig tollfrjálsar, svo nú gefst kjörið tækifæri fyrir
neytendur til að prófa sig áfram með nýjar teg-
undir, meta bragðgæði og ólíka eiginleika hverr-
ar tegundar fyrir sig í samanburði við íslenska
framleiðslu – að sjálfsögðu að því tilskildu að inn-
flytjendur, heildsalar og smásalar láti ávinning-
inn af niðurfellingu þessara tolla renna til neyt-
enda en hirði ekki mismuninn í sinni eigin
álagningu. Ljóst er að á þeim hvílir mikil ábyrgð
hvað það varðar.
Grænmeti nýr
þáttur í neyslu-
venjum
Fyrir nokkru var vikið
að því í leiðara hér í
blaðinu að umræða
um grænmeti og
neyslu þess hér á
landi markist enn af
þeirri staðreynd að það er tiltölulega nýr þáttur í
neysluvenjum okkar. Ekki þarf að líta langt aftur
í tímann til að átta sig á því hversu breytingarnar
hafa verið örar, en sem dæmi um það má nefna að
hversdaglegt grænmeti á borð við blaðlauk var
sjaldséð um 1960, paprikur voru ekki almennt á
borðum hér fyrr en um 1970, jöklasalat sást tæp-
ast fyrr en eftir 1980, og lárperur komu hingað
um líkt leyti. Enn þykir fólki hér fjölmargar
grænmetistegundir, sem aðrar þjóðir neyta
dagsdaglega, nokkuð framandi þótt þær fáist nú
að staðaldri í verslunum og má sem dæmi nefna
eggaldin, kúrbít, spínat, fennel og sætar kart-
öflur. Meira að segja jafnsjálfsögð matvara og
hvítlaukur, sem nú selst í miklu magni hér á
landi, hefur einungis nýverið hafið innreið sína á
matborð landsmanna.
Langt fram á þessa öld takmarkaðist neysla
almennings á grænmeti að mestu leyti við kart-
öflur, gulrófur, gulrætur, hvítkál, rauðkál, græn-
kál, agúrkur og tómata. Tvennt síðastnefnda
kom á matborð landsmanna um leið og ylrækt
komst á skrið, en mest hefur líklega alltaf verið
borðað af kartöflum hér í gegnum tíðina. Hinna
grænmetistegundanna var helst neytt árstíða-
bundið en þó án þess að þær væru nokkru sinni
veigamikil uppistaða í mataræði fólks.
Ef gluggað er í tæplega hálfrar aldar gamlar
íslenskar bækur um matreiðslu á grænmeti kem-
ur í ljós að höfundar þeirra voru í raun að stunda
mikið brauðryðjendastarf og kynning þeirra á
grænmetinu byggist ekki síst á því að ítreka holl-
ustu þess. Í bókinni „Grænmeti og góðir réttir“,
en uppskriftirnar í henni samdi, safnaði og ís-
lenskaði Guðrún Hrönn Hilmarsdóttir árið 1957,
er t.d. formáli undir fyrirsögninni „Hvers vegna
eigum við að borða grænmeti?“. Þar er megin-
áherslan lögð á að finna haldbær heilsufarsleg
rök fyrir neyslu grænmetis og bent á að hún geti
varið okkur fyrir kvillum á borð við hörgulsjúk-
dóma, taugaslappleika, vorslen og meltingar-
tregðu. Á einum stað er tekið fram að grænmeti
þurfi að skammta ríflega til þess að fólk verði
satt af því, og annars staðar er bent á að rétt
soðnu grænmeti eigi ekki að vera hægt að kyngja
án þess að tyggja það.
Upplýsingar á borð við þessar koma flestum
spánskt fyrir sjónir í dag, en hafa þó án efa ein-
ungis verið tímabærar ábendingar þegar þær
voru settar fram. Af formálanum má ráða að þeir
sem mæltu fyrir aukinni neyslu grænmetis hafi
átt við ramman reip að draga, en í niðurlagi hans
segir m.a.: „Í þessari bók er lögð áherzla á að
gera grænmetisréttina fjölbreytta og lystuga,
svo auðveldara sé fyrir húsmóðurina að kenna
fjölskyldu sinni neyzlu þeirra, kenna henni að
bera þá þannig fram, að heimilisfólkið langi
reglulega í þá.“ Og miðað við þá fátæklegu hefð
sem við eigum í grænmetisneyslu er líklegt að
marga hér á landi langi enn ekkert í grænmeti
nema í takmörkuðu magni.
Breytt viðhorf
til mataræðis
Almenn óánægja
neytenda með hátt
grænmetisverð á síð-
ustu árum endur-
speglar þó að sjálfsögðu breytingu á viðhorfum
til mataræðis og nýjan lífsstíl þar sem matar-
gerðarlist og vínmenning á stærri sess í hvers-
dagslífinu. Með tíðari ferðalögum til útlanda,
langdvölum námsmanna erlendis og þeim er-
lendu þjóðarbrotum sem hér hafa tekið sér ból-
festu, hafa Íslendingar fengið nasasjón af áður
óþekktri fjölbreytni í matargerð og vali á hráefn-
um. Þá viðhorfsbreytingu má til að mynda
merkja á því sem matsölustaðir hafa á boðstól-
um, í breyttum áherslum í mötuneytum, ný-
lenduvöruverslunum og vinsældum matreiðslu-
bóka um aðra matargerð en við höfum átt að
venjast.
Þessi viðhorfsbreyting ristir þó ekki mjög
djúpt í þjóðarsálina enn sem komið er og sést það
ekki hvað síst þegar horft er yfir grænmetisborð
stórmarkaðanna og á það vöruúrval sem þar er í
boði. Mörgum sem fylgst hafa með framboði á
grænmeti og ávöxtum erlendis þykir t.d. skrítið
að þrátt fyrir að hér vanti oft í grænmetisborð
þeirra verslana sem mest úrvalið bjóða ofur
hversdaglega vöru, má samt sem áður finna stöð-