Morgunblaðið - 27.03.2002, Síða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 27. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR Nesjavalla-
virkjun var byggð á
árunum 1987–1990
undir forystu sjálf-
stæðismanna í borgar-
stjórn var byggingar-
kostnaður 8,6
milljarðar króna. Ein-
ungis 17% af bygging-
arkostnaði voru fjár-
mögnuð með lánum og
voru langtímaskuldir
Hitaveitu Reykjavíkur
125 m.kr. í lok ársins
1994. Þessar upphæðir
eru á verðlagi í árslok
2001.
Undir forystu R-
listans voru næstu áfangar Nesja-
vallarvirkjunar byggðir 1995–2001.
Byggingarkostnaður var 8,4 millj-
arðar króna á verðlagi í árslok 2001.
Öll framkvæmdin var fjármögnuð
með lánum.
Arðgreiðslur Orkuveitunnar
í borgarsjóð stóraukast
Arðgreiðlsur frá orkufyrirtækjum
borgarinnar í borgarsjóð námu á ár-
unum 1987–1994 6,1 milljarði króna
á verðlagi í árslok 2001. Arðgreiðslur
orkufyrirtækjanna í
borgarsjóð og eftir
sameiningu þeirra,
nema á árunum 1995–
2002, eða fyrir jafn-
langt tímabil, 12,9 millj-
örðum króna á sama
verðlagi. Munurinn er
6,8 milljarðar króna.
Þar fyrir utan var
Orkuveitan látin af-
henda borgarsjóði 4
milljarða króna til að
styrkja stöðu borgar-
sjóðs. Einnig hefur
Orkuveitan sett um 1,5
milljarða króna í
Línu.net og skyld fyr-
irtæki.
Skuldir Orkuveitunnar
hafa 160-faldast
Með auknum arðgreiðslum í
borgarsjóð og sérstakri greiðslu
upp á 4 milljarða króna hafa á
valdatíma R-listans verið teknir
10,8 milljarðar króna úr sjóðum
Orkuveitunnar til að bæta og fegra
stöðu borgarsjóðs. Orkuveitan
þurfti að fjármagna auknar arð-
greiðslur í borgarsjóð með lántök-
um.
Langtímaskuldir Hitaveitu
Reykjavíkur og Rafmagnsveitu
Reykjavíkur voru 125 milljónir
króna í árslok 1994 á verðlagi 2001
en eru í dag 20 milljarðar króna eða
jafnvirði 2000 3ja. herbergja íbúða.
Skuldirnar hafa því 160 faldast í
valdatíð R-listans.
Ofangreindar ráðstafanir kalla
þau Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
borgarstjóri og Alfreð Þorsteinsson,
formaður stjórnar Orkuveitunnar,
snilld í fjármálastjórn. Dæmi nú
hver fyrir sig.
Hvert fóru
allir þessir
peningar?
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Fjármál
Langtímaskuldir Hita-
veitu Reykjavíkur og
Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, segir Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálms-
son, hafa 160-faldast í
valdatíð R-listans.
Höfundur er borgarfulltrúi.
UNDANFARNA
daga hafa birst í DV
umfjallanir og greinar-
skrif um Rannsóknar-
nefnd sjóslysa. Þar
hafa verið að verki
blaðamenn sem telja
sig geta rökstutt skrif
sín með tilvitnunum í
nafngreinda og ónafn-
greinda heimildar-
menn. Þar á meðal er
vitnað í ummæli Lúð-
víks Bergvinssonar al-
þingismanns sem telur
sig geta, sem sjálfskip-
aður siðapostuli, dreg-
ið sínar eigin ályktanir
af umfjöllun þessara
blaðamanna, án þess að gera
minnstu tilraun til þess að kanna
forsendur og áreiðanleika þeirra áð-
ur.
Umfjöllun allra þessara aðila
virðist hafa þann tilgang einan að
koma höggi á samgönguráðherra og
kasta jafnframt rýrð á starf og
starfsmenn Rannsóknarnefndar
sjóslysa. Þó svo að aðhalds- og eft-
irlitsskylda fjölmiðla, og þá jafn-
framt blaðamanna, sé rík, verður að
gera þá kröfu að leitast sé við að
kanna mál til hlítar áður en kastað
er fram rakalausum fullyrðingum.
Ákveðnir fjölmiðlamenn telja sig
komna nánast í heilagra manna tölu
og þess vegna líðst þeim að koma
fram með alls konar
fullyrðingar sem nán-
ast þróast algjörlega í
þeirra eigin hugar-
fylgsnum. Slíkum hug-
leiðingum er síðan
hent á loft án nokkurr-
ar íhugunar um afleið-
ingarnar.
Áðurnefnd fjölmiðla-
skrif eru einmitt af
þessum toga og til
þess fallin að skaða
starfsemi jafnáríðandi
starfs og Rannsóknar-
nefnd sjóslysa vinnur
að. Slík háttsemi er
ekki hvað síst ámælis-
verð í ljósi allra þeirra
alvarlegu atburða sem gerst hafa
undanfarna mánuði. Hér á eftir
mun ég fara í stuttu máli yfir þær
staðreyndir sem þessi umfjöllun
tekur aðallega til í ofangreindum
greinum.
Ný lög og verkefnið
Hinn 1. september 2000 tóku gildi
ný lög um rannsóknir sjóslysa og
síðan reglugerð í kjölfarið í janúar
2001. Það var samgönguráðherra
sem beitti sér fyrir þessum mik-
ilvægu breytingum. Með þessu var
leitast við að efla þessa starfsemi
með það í huga að fækka slysum og
óhöppum á sjó og vötnum. Starf
nefndarinnar er fyrst og fremst
hugsað til þess að koma auga á það
sem afvega hefur farið og koma því
á framfæri við hlutaðeigandi aðila
til að fyrirbyggja að sams konar til-
vik gerist aftur, ef kostur er.
Starf Rannsóknarnefndarinnar er
fyrst og fremst að grafast fyrir um
orsök slysa og óhappa, gera álits-
greinargerðir um viðkomandi at-
burði og koma fram með tillögur í
öryggisátt. Þessum tillögum og
álitsgerðum er síðan m.a. komið á
framfæri við Siglingastofnun Ís-
lands sem á að taka þessar tillögur
til umfjöllunar og nýta sér niður-
stöður til að tryggja öryggi sjó-
manna og skipa hér við land. Starf-
semi sem þessi er alls staðar
framkvæmd í nágrannalöndum okk-
ar og niðurstöður oft á tíðum sam-
ræmdar í ljósi þeirra atburða sem
orðið hafa. Þessi starfsemi hefur
víða verið stórefld á síðari árum og
er tilgangur ofangreindra laga að
gera slíkt hið sama.
Flutningur nefndarinnar
Samfara þessum breytingum var
ákveðið að flytja aðsetur nefndar-
innar til Stykkishólms. Þessi
ákvörðun er í samræmi við stefnu
stjórnvalda um að færa störf og
verkefni út á land, enda mjög vel til
þess fallin að flytjast út á lands-
byggðina. Starfsmennirnir eiga
heima á staðnum, tveir nefndar-
menn eru af Vesturlandi, tveir úr
Reykjavík og einn af Vestfjörðum.
Auk þess er eðli starfseminnar með
þeim hætti að hún tengist ekkert
einum landshluta fremur en öðrum.
Flutningurinn er auk þess hag-
kvæmur og jafnframt nauðsynleg-
ur. Húsnæði nefndarinnar var í
Hafnarhúsinu í Reykjavík en mjög
ákveðið hafði þess verið óskað að
nefndin flytti þaðan, þar sem nýta
þurfti húsnæðið undir aðra starf-
semi. Finna þurfti því nýtt húsnæði.
Það var því tilvalið að nýta ódýrt og
gott húsnæði í flugstöðinni í Stykk-
ishólmi sem ónýtt hafði verið und-
angengin ár vegna breyttra að-
stæðna í samgöngum.
Það er því alveg rakalaust að
þessi flutningur hafi eingöngu verið
hugsaður til að standa við stjórn-
valdsaðgerðir. Auk þess sem kostn-
aður við flutninginn og standsetn-
ingu húsnæðisins var án efa ekki
meiri en þótt nefndin hefði verið
færð á milli húsa í Reykjavík. Engir
fjármunir voru teknir af þeirri fjár-
veitingu sem nefndin hefur til lög-
bundinna starfa.
Starfsmenn og starfsemi
Við þessa breytingu urðu breyt-
ingar á starfsmannahaldi nefndar-
innar. Fyrrverandi forstöðumaður
lét af störfum, en tók að sér að skrá
og vinna upp skýslur um sjóslys,
sem er mjög mikilvægt verkefni í
þágu slysavarna. Við nýjum starfs-
mönnum blasti mikið verkefni hjá
nefndinni og það tók nokkurn tíma
að koma eðlilegri starfsemi á skrið í
kjölfar breytinganna.
Varðandi stafsmenn nefndarinnar
er sá uppsláttur í DV að launa-
kostnaður hafi aukist um 300% al-
gjörlega tilhæfulaus.
Með nýjum lögum um starfsemi
og tilgang er gert ráð fyrir efldri og
aukinni starfsemi nefndarinnar til
hagsbóta fyrir sjómenn. Slíkt kallar
á aukna starfskrafta og breytta og
betri tækni, enda var framkvæmd
þeirra mála löngu orðin úrelt. Angi
þess máls er útgáfa á skýrslum
nefndarinnar sem dregist hefur úr
hömlu af mörgum ástæðum. Það er
ekki á mínu valdi að tíunda allar
þær ástæður, enda tók núverandi
nefnd þann vanda í arf frá þeim sem
áður hafa stýrt þessum málum.
Mikil vinna hefur verið lögð í að ná
utan um þennan vanda og eru þess-
ar skýrslur að líta dagsins ljós hver
af annarri þessar vikurnar.
Það er með öllu tilhæfulaust að
fjárskortur hamli starfsemi nefnd-
arinnar, eða að nefndin nái ekki að
sinna lögbundnu hlutverki vegna
pólitískra afskipta. Vinna nefndar-
innar hefur gengið mjög vel eftir að
starfsemi komst í gang með nýjum
áherslum. Allt vinnulag, tækni og
framkvæmd hefur verið stórbætt.
Unnið er að því að bæta búnað
nefndarinnar og færa til nútíma-
horfs. Slíkt kallar á aukið fjármagn
sem stjórnvöld taka án efa tillit til
við úthlutun þess eftir því sem
breytingar komast á og nauðsyn
krefur.
Starf Rannsóknar-
nefndar sjóslysa
Pétur
Ágústsson
Sjóslys
Gert er ráð fyrir efldri
og aukinni starfsemi,
segir Pétur Ágústsson,
til hagsbóta fyrir
sjómenn.
Höfundur er skipstjóri og nefnd-
armaður í RNS.
Í TVO áratugi hefur
verið ágreiningur um
nýtingarstefnu við
þorskveiðar. Meirihluti
ráðgjafa hefur haldið
uppi vaxandi einstefnu
með „stærfræðilega
fiskifræði“ sem byggist
á þeirri einföldu til-
gátu; – að með því að
friða fisk komi sjálf-
krafa meiri afli. Þessi
stefna hefur mistekist.
Týnd 600 þúsund tonn
af þorski sl. þrjú ár
virðast bein afleiðing af
notkun 25% aflareglu.
Aukin friðun smá-
þorsks virðist hægja á vaxtarhraða
og auka dánartíðni. Skýringar
stærðfræðilegra fiskifræðinga á
týndum þorski er sú sjálfsblekking
að þeir hafi „ofmetið“ stofninn fyrir
þremur árum. Sú skýring stenst alls
ekki. Að dánartíðni hafi hækkað
vegna fæðuskorts og vegna of lítillar
veiði þorsks er langtum rökréttari
skýring og styðst við líffræðilegar
staðreyndir.
Líffræðileg fiskifræði
Minnihluti fiskifræðinga, – margir
líffræðingar – undirritaður og fleiri
hafa viljað miða nýtingarstefnu við
líffræðileg grundvallaratriði eins og
væri vöxtur hægur bæri að auka
veiði en ekki minnka. Einu einkenni
ofveiði sem standast líffræðilega eru
mikill vaxtarhraði samfara lítilli veiði
(Ricker). Minnkandi veiði samfara
lækkandi vaxtarhraða, eins og ein-
kennt hefur niðursveiflur í veiði hér-
lendis, eru einkenni fæðuskorts en
alls ekki ofveiði. Í slíkum tilfellum er
líffræðilega talið rangt að draga úr
veiði vegna hættu á aukinni niður-
sveiflu. (Gerðist við Kanada fyrir
áratug – og sl. 3 ár hérlendis.)
Hvað getum við gert?
Við getum stóraukið rannsóknir til
að meta þessi álitaefni með viðeig-
andi rannsóknum. Þá köma svörin af
sjálfu sér á einu til tveimur árum.
Eftirfarandi svæðis-
bundnum vettvangs-
rannsóknum verður
strax að koma í fram-
kvæmd í öllum flóum
og stærri fjörðum við
landið:
1. Vega þyngd eftir
aldri – sundurliðað
eftir svæðum –
mánaðarlega.
2. Mæla lengd eftir
aldri – eftir svæðum
– mánaðarlega.
3. Vega lifrarstærð
sem % af heildar-
þunga – mánaðar-
lega.
4. Holdastuðul eftir svæðum – mán.
(hlutf. lengd/þyngd í þriðja veldi).
5. Tíðni sýkinga eftir svæðum mán-
aðarlega.
6. Tíðni sjálfsáts eftir svæðum mán-
aðarlega.
7. Fæðutegund/magn eftir svæðum
mánaðarlega.
8. Fjölda hringorma í fiskum (ein-
kenni um fæðuskort og vanþrif).
9. RNA/DNA-hlutfall (sýnir hvort
fiskur er að vaxa eða ekki).
10. DNA-rannsóknir í öllum flóum til
að meta staðbundna þorskstofna.
Niðurstaða
Niðurstaðan er við eigum að
breyta áherslum í hafrannsóknum.
Leggja verður nýja áherslu á ofan-
greind atriði til að afla líffræðilegra
svara. Ný rannsóknarverkefni mætti
framkvæma með samstarfi Hafrann-
sóknarstofnunar og fiskvinnslufyrir-
tækja þar sem umrædd rannsóknar-
störf yrðu framkvæmd í fyrir-
tækjunum í samstarfi við Haf-
rannsóknarstofnun. Hluti afla-
verðmætis gæti farið beint til að
greiða allan kostnað við rannsóknir
og þannig þyrfti enga „fjárveitingu“ í
verkefnið. Á móti kæmi að auka
þyrfti kvóta um einhver þúsund tonn
til að framkvæma verkefnið.
Hafrannsóknarstofnun hefur í tvo
áratugi hundsað réttmæta gagnrýni,
sem snýst að mestu um rannsóknir á
ofangreindum atriðum. Hefjist slíkar
rannsóknir á þorski og fleiri nytja-
stofnum hérlendis munu fást sterkar
vísbendingar til að breyta nýtingar-
stefnu í fiskveiðistjórn á 6 til24 mán-
uðum. Það er margt sem bendir til
þess að þorskstofnar séu margir og
staðbundnir hérlendis. Verði það
sannað með frekari rannsóknum
væri mögulegt að færa t.d. stjórnun
strandveiðiflotans í viðkomandi
landshluta úr miðstýringu og auka
ábyrgð heimahéraða í stjórnun fisk-
veiða. Þá kæmi upp samkeppni milli
landsvæða um að standa sig sem
best.
Í þessum hugmyndum felast ekki
verulegar breytingar á núverandi
fiskveiðistjórn. Kjarni málsins er að
geta aukið sveigjanleika í stjórnun
bolfiskveiða á forsendum líffræði-
legra rannsókna. Stjórnun yrði þá
líkari því sem gert er í loðnuveiðum,
sem er stjórnað í samræmi við fiski-
göngur og svörun náttúrunnar á
hverjum tíma. Ekki byggist ákvörð-
un loðnuveiða á því að kasta nót á
fyrirfram ákveðin svæði árlega –
hvort sem loðan er á svæðinu eða
ekki – eins og gert er í þorskrann-
sóknum í togararallinu. Mismunur-
inn virðist að í stjórnun loðnuveiða
ríki heilbrigður sveigjanleiki og
skynsemi um að taka sífellt nýtt mið
af breytilegri hegðun náttúrunnar á
hverjum tíma. Með ofangreindum
rannsóknum á bolfiski er mögulegt
að gera það sama við aðrar veiðar.
Breyta á nýtingar-
stefnu í þorskveiðum
Kristinn Pétursson
Kvótinn
Kjarni málsins er, segir
Kristinn Pétursson, að
geta aukið sveigjanleika
í stjórnun bolfiskveiða á
forsendum líffræðilegra
rannsókna.
Höfundur er fiskverkandi.