Morgunblaðið - 27.03.2002, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 MIÐVIKUDAGUR 27. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
að bera hróður góðra afurða vítt um
heiminn, en markaðssetning sjávar-
afurða var honum alla tíð sérstakt
áhugamál. Eins og fram kemur hér
að framan var hann stjórnarformað-
ur Iceland Seafood Corporation (áð-
ur Iceland Products Inc.) í Banda-
ríkjunum frá 1955 til 1986 og Iceland
Seafood Ltd í Bretlandi frá stofnun
þess félags 1980 til 1986.
Í forstjóratíð Erlends voru kaup-
félög að heita má í öllum byggðarlög-
um landsins og skiptu kaupfélags-
stjórarnir nokkrum tugum. Þrátt
fyrir umfangsmikil störf í Reykjavík
og tíð ferðalög til útlanda, lét Er-
lendur sér jafnan mjög annt um mál-
efni kaupfélaganna. Hann fór í heim-
sóknir til þeirra, stundum nokkurra
saman á tilteknu landsvæði, þar sem
hann ræddi við stjórnarmenn félag-
anna og helstu stjórnendur og hafði
þá oft í för með sér framkvæmda-
stjóra Sambandsins, sem áttu hags-
muna að gæta í viðskiptum við þau
félög sem heimsótt voru hverju
sinni. Sá sem hér heldur á penna á
margar góðar endurminningar um
slíkar heimsóknir í alla fjórðunga
landsins. Erlendur gekkst fyrir því
að haldinn var árlega svokallaður
„kaupfélagsstjórafundur“ í Reykja-
vík, nokkurn veginn mitt á milli slát-
urtíðar og jólakauptíðar. Þar gafst
kaupfélagsstjórunum færi á að fræð-
ast um framgang mála hjá Samband-
inu og til þess að ræða þau mál sem
efst voru á baugi hverju sinni. Var
það mál manna að þessir kaupfélags-
stjórafundir væru góð og gagnleg
viðbót við aðalfundi Sambandsins,
sem jafnan voru haldnir á Bifröst að
vori til. Aðalfundurinn var að sjálf-
sögðu fastari í sniðum og bundinn við
ákveðin formsatriði. Erlendur lagði
ævinlega mikla vinnu í skýrslu sína
til aðalfundar Sambandsins um
starfsemi liðins starfsárs og hygg ég
að hann hafi verið einna fyrstur
sinna samtíðarmanna til að nota
myndefni á stórum fundum. Vitandi
hver hirðumaður Erlendur var, er ég
þess fullviss að allar þessar skýrslur
– yfir þrjátíu talsins – muni vel
geymdar og verði er stundir líða að-
gengilegar þeim sem vilja kynna sér
starfsemi Sambandsins á síðari hluta
tuttugustu aldar.
Erlendur kunni vel að deila því
mikla valdi sem störf hans lögðu
honum í hendur. Hann var ófeiminn
að treysta mönnum til góðra verka
og ævinlega tilbúinn til ráðuneytis
og leiðsagnar, þegar eftir því var
leitað af þeim sem yngri voru og
minni höfðu reynsluna. Erlendur var
kappsfullur, þegar því var að skipta,
og mörg dæmi gæti ég nefnt, þar
sem úthald hans og staðfesta réðu
úrslitum um framgang afdrifaríkra
mála. Erlendur var gæddur prýði-
legri kímnigáfu sem oft varð til þess
að létta umræðu um erfið mál. Nú
mætti ætla að maður sem lengst af
var hlaðinn öllum þeim störfum, sem
á Erlend lögðust, hafi haft nauman
tíma til mannlegra samskipta eða
hafi a.m.k. þurft að spara sig í þeim
efnum. En það var öðru nær. Er-
lendur gaf sér alltaf góðan tíma til að
ræða málin. Stundum voru á ferðinni
mikil vandamál, sem kölluðu á úr-
lausn, en einnig – sem betur fer –
nýjar hugmyndir sem áttu fyrir sér
að þróast upp í gagnlegar fram-
kvæmdir.
Í áratuga starfi Erlends sem for-
stjóra Sambandsins kom það í hans
hlut að veita mörgum ungum manni
brautargengi til ábyrgðarstarfa á
vegum samvinnuhreyfingarinnar.
Stundum fylgdu með í kaupunum
tækifæri til starfa í öðrum löndum
sem voru til þess fallin að skapa dýr-
mæta reynslu og víkka sjóndeildar-
hringinn. Sá sem þessar línur ritar
er einn af þessum „ungu mönnum“,
en að sönnu tekinn að reskjast. Að
leiðarlokum þakkar hann Erlendi
fyrir áratuga samstarf, trúnað og
vináttu.
Það var gæfa Erlends að eignast á
ungum aldri lífsförunaut sem staðið
hefur þétt við hlið hans á langri og
viðburðaríkri ævi. Frú Margrét
Helgadóttir, frá Seglbúðum í Land-
broti, er mikil mannkostakona og
elskuð og virt af öllum sem hana
þekkja. Glæsilegt heimili þeirra
hjóna í Selvogsgrunni í Reykjavík
var í áratugi sem annað heimili
margra Sambandsmanna og þar
hafa þau haldið uppi risnu fyrir ótrú-
legan fjölda gesta, bæði innlenda og
erlenda. Hið sama má raunar segja
um sumarhús þeirra, Hraunbúðir,
sem þau reistu í unaðsfögru um-
hverfi á æskuslóðum Margrétar í
Landbroti. Við sem geymum í huga
okkar endurminningar um þessi
yndislegu gestaboð í borg og sveit,
minnumst sérstaklega ljúfmennsku
húsráðenda og staðfestu þeirra í að
spara til enga fyrirhöfn að gestum
þeirra mætti líða sem best.
Eins og Margrét stóð fast við hlið
Erlendi þegar lífið brosti við þeim og
annríki daganna var hvað mest, svo
hefur hún og stutt hann af ástúð, um-
hyggju og nærfærni í baráttu þess-
ara síðustu missera við erfiðan og
ólæknandi sjúkdóm. Á kveðjustund
sendum við Inga og börn okkar
dýpstu samúðarkveðjur til Mar-
grétar Helgadóttur, barna þeirra
þriggja, Helgu, Eddu og Einars, og
fjölskyldna þeirra. Erlendi sjálfum
biðjum við blessunar Guðs.
Sigurður Markússon.
Kveðja frá Sambandi
íslenskra samvinnufélaga
Með Erlendi Einarssyni er geng-
inn einn áhrifamesti forystumaður í
íslensku athafnalífi á seinni hluta síð-
ustu aldar. Erlendur fæddist í Vík í
Mýrdal 30. mars 1921 og þar ólst
hann upp. Eftir nám í Samvinnuskól-
anum í Reykjavík stundaði Erlendur
nám í banka- og vátryggingafræðum
í New York, London og Manchester
og síðar nám í Harvard Business
School. Erlendur kom því inn í ís-
lenskt atvinnulíf með breiða mennt-
un á sviði viðskipta á mælikvarða
þess tíma. Eftir að hafa starfað hjá
Kaupfélagi Skaftfellinga í Vík og
Landsbankanum samhliða námi hóf
hann störf á vegum Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga 1946, þar
sem starfsvettvangur hans átti eftir
að vera alla tíð.
Hann vann í fyrstu við stofnun
Samvinnutrygginga og varð þar
framkvæmdastjóri. Hann var síðan
ráðinn forstjóri Sambandsins í árs-
byrjun 1955, þá 33 ára gamall, og
gegndi þeirri stöðu þar til hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir 1986. Er-
lendur tekur við forstjórastarfinu í
Sambandinu á miklum uppgangs-
tímum. Vilhjálmur Þór hafði á árun-
um á undan hleypt af stokkunum
nýrri starfsemi á fjölmörgum sviðum
og kallað til starfa með sér hóp
ungra manna þ. á m. Erlend. Það
kom því í hlut Erlendar að festa
þessa starfsemi í sessi ásamt því að
koma með fjölda nýjunga í starfsem-
ina.
Meðal þess sem Erlendur stóð
fyrir má nefna að hann beitti sér fyr-
ir stofnun Osta- og smjörsölunnar
1958. Hann var í fararbroddi við
uppbyggingu starfsemi Sambands-
ins á sviði sjávarútvegs, m.a. með
stofnun dótturfyrirtækja í Bretlandi
og Bandaríkjunum. Þá má nefna
Samvinnubankann sem var stofnað-
ur 1962, Samvinnusjóðinn 1982 og
fyrirtæki sem í dag eru ekki af mörg-
um tengd við Sambandið, s.s. Marel
ásamt mörgu öðru. Þá var Erlendur
formaður stjórnar í mörgum af fyr-
irtækjum Sambansins auk þess, sem
var hans aðalstarf, að veita forstöðu
hinum mörgu deildum þess, sem
hver um sig var ígildi stórfyrirtækis.
Það hefur komið fram að á fyrri
árum Sambandsins, þegar íslenska
utanríkisþjónustan var vanmegnug,
hafi skrifstofur þess erlendis á
margan hátt gegnt hlutverki sendi-
ráða. Þessu merki hélt Erlendur á
lofti með glæsibrag. Það var til þess
tekið, að hvar sem hann kom fram
fyrir íslenska hönd á erlendum vett-
vangi hafi hann borið hróður Íslands
hátt. Sömuleiðis hafi hann verið ein-
stakur höfðingi heim að sækja og þar
hafi á engan hátt verið farið í mann-
greinarálit. Hvað allt þetta varðar
naut Erlendur styrkrar stoðar eig-
inkonu sinnar, Margrétar Helga-
dóttur.
Eins og fyrr sagði var Erlendur
mikill áhrifavaldur í íslensku við-
skiptalífi á seinni hluta síðustu aldar.
Það kom í hans hlut að leiða annan
höfuðpólinn í atvinnulífinu þar sem
Sambandið var. Erlendur hafði til að
bera mikla yfirsýn og stefnufestu
þegar kom að því að fylgja málum
eftir. Á grunni þekkingar sinnar og
reynslu áttaði hann sig á því á átt-
unda áratug aldarinnar, að til þess
að leggja grunn til framtíðar að því
viðskiptaveldi, sem Sambandið var
þá orðið, þyrfti væntanlega að
breyta um rekstrarform. Þessi sjón-
armið áttu ekki hljómgrunn á þeim
tíma, en þó að þau næðu ekki fram að
ganga er ljóst að mörg þau spor sem
Erlendur markaði í forstjóratíð sinni
setja mark sitt á ýmsa meginþætti
viðskiptalífs dagsins í dag.Íslenskt
samvinnufólk vill að leiðarlokum
þakka Erlendi Einarssyni farsæl
störf í þágu hreyfingarinar allan sinn
starfsaldur um leið og eftirlifandi
konu hans og börnum eru sendar
innilegustu samúðarkveðjur.
F.h. Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga,
Jóhannes Geir Sigurgeirsson.
Andlát Erlendar Einarssonar
kom ekki á óvart. Síðustu árin gekk
Erlendur ekki heill til skógar. Þykir
mér líklegt, að hann hafi verið hvíld-
inni feginn. Engu að síður minnir
andlát Erlendar á þau miklu um-
skipti, sem orðið hafa í íslensku at-
vinnu- og þjóðlífi. Um 30 ára skeið
var Erlendur einn mesti athafna-
maður þessa lands. Þá voru tímarnir
mjög svo aðrir en þeir eru nú.
Erlendur fæddist í Vík í Mýrdal
árið 1921 og ólst þar upp. Samvinnu-
hugsjónin varð honum snemma kær.
Hann starfaði í nokkur ár hjá Kaup-
félagi Skaftfellinga og stundaði nám
við Samvinnuskólann í Reykjavík.
Erlendur aflaði sér framhalds-
menntunar á sviði trygginga og við-
skipta við stofnanir og skóla bæði í
Bandaríkjunum og Bretlandi.
Árið 1946 réðst Erlendur til Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga.
Hann var einn þeirra ungu og efni-
legu manna, sem Vilhjálmur Þór réði
til starfa. Í byrjun árs 1955 tók Er-
lendur við af Vilhjálmi sem forstjóri
Sambandsins. Því starfi gegndi hann
í meira en 31 ár.
Umsvif Erlendar voru mikil í þessi
rúm 30 ár. Á vegum samvinnuhreyf-
ingarinnar stofnaði hann fjölda fyr-
irtækja. Sum þeirra eru enn í dag á
meðal öflugustu fyrirtækja landsins
þótt í breyttu umhverfi sé. Þessi
miklu umsvif ætla ég ekki að rekja.
Það gera eflaust aðrir.
Mér þykir hins vegar ástæða til að
leggja áherslu á þá miklu hugsjón,
sem ávallt réði gerðum Erlendar.
Hann var samvinnuhugsjóninni ætíð
trúr. Hin mörgu samvinnufyrirtæki
vildi hann reka með hagsmuni neyt-
enda í huga en ekki eigenda fjár-
magns eða hlutafjár. Græðgin var
ekki til í hans huga. Sérstaklega var
Erlendi annt um hag hinna dreifðu
byggða. Þar stóð eða féll byggðar-
lagið víða með kaupfélaginu á staðn-
um. Erlendur teygði sig oft langt til
að aðstoða slík félög, sem áttu í erf-
iðleikum; stundum kannski lengra
en jafnvel hið volduga fyrirtæki,
Samband íslenskra samvinnufélaga,
réð í raun við, sérstaklega eftir að
fjármagnið varð afar dýrt með háum
vöxtum og verðtryggingu.
Á þessum árum var samkeppnin
mikil á milli samvinnufélaganna og
einkarekstursins. Þetta var heil-
brigð samkeppni, sem hélt einokun
og græðgi í skefjum. Því miður er
þetta liðin tíð. Það eru hin miklu
kaflaskipti, sem andlát Erlendar
minnir okkur á.
Erlendur Einarsson sat árum
saman í miðstjórn og framkvæmda-
stjórn Framsóknarflokksins. Mikill
fengur var í slíkum manni, með
mikla reynslu og yfirsýn yfir at-
vinnulífið um land allt. Færi ég Er-
lendi sérstakar þakkir fyrir hans
miklu störf í þágu Framsóknar-
flokksins.
Erlendar Einarssonar get ég ekki
minnst án þess að þakka okkar miklu
og góðu kynni. Við Edda kynntumst
ERLENDUR
EINARSSON
8 

 *
   

 
 7  

.  
 +7+
  
  
 ."#  



!-8)!-.4-/ + &

+    <0

& +()
/

 *
      
""   
 +   9 "  

#
  (  ! "  

(! "  
! "  ! " 

- ! "  
! 2$(

8 ! "  
     )
8 

*
 "  +7+

  
 

 ."#   
 %.  

,
 #

#




#

5?7

!)7



7 

   )
/

*
   
"" / 5 "



"
"
 2 
2)1 9&'"

,  2
 (
)5 

&,2 
2B) ' 

 9   2 
2   

3  3, 
3  3  3, 
3  3  3  3, )
8 

 *
   

  7  



+7%

.  
 
."#


 
    


 
#
!-.72!%
2

-

4 +  66<

   )
/

 *
      
"" 
%#
  

 

6
! > + 

% &'8 
 + % &' 

8 ! >  
+  + 

 + ! >  
1    + 

+ " ! > 
5   "  
3  3, )
8 

*
 "  
 7

. +7%

 
+
 
 
."#

 "# 
 



82/

%,  6<

& +()
4  C9 

@> 5  

% (4)   
5 

! > 7&, 1  "  
D E  !F 

   ! " )
:# # *   7    ,
 
+7+



 
."


!-.4-5G.1?%2/

"' 9( H3

  )
   ! "  
  &8 +  

! > ! ! " 

"  

  ! " 
 ) 

;+ 4)7  
+ 9+(5  
&,  )