Morgunblaðið - 12.04.2002, Síða 43

Morgunblaðið - 12.04.2002, Síða 43
MINNINGAR MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. APRÍL 2002 43 elskaði glæsilegan fatnað og fallega hluti; naut þess að sitja í þrjá klukku- tíma undir borðum á fínum veitinga- húsum án þess þó að borða neitt að ráði enda þurfti hún að passa upp á línurnar. Alltaf jafn óaðfinnanleg. Það tók hana líka nokkrar klukkustundir að „setja upp á sér andlitið“ og vegna þess, að hún vissi ekkert hvað tím- anum leið, kom hún ósjaldan of seint. Hún var náttugla; dró sig í hlé und- ir morgun og var komin á stjá undir kvöld. Hún var hin fullkomna helg- arhúsfreyja, lét gestina sjálfráða meðan dagsbirtunnar naut en þegar skuggarnir lengdust kom hún fram á sjónarsviðið, hellti í glös gestanna og bauð þeim síðan út að borða. Ef ein- hverjum varð á að ganga fram á hana í sloppnum, þá hrópaði hún upp: „Horfðu ekki á mig!“ Ég maldaði þá kannski í móinn. „Láttu ekki svona, Sonja. Þetta er bara ég,“ en henni varð ekki haggað. Hún vildi líta vel út í allra augum og það gerði hún komin á níræðisaldur. Raunar vissi ég aldrei hve gömul hún var fyrr en hún kvaddi. Hún hefði örugglega ekki kunnað því, að fæðingarársins yrði getið í minningargreininni. Nú er það að vísu ákaflega óíslenskt að vera við- kvæmur fyrir aldri sínum en Sonju fannst hann vera einkamál sitt og guðs. Það fauk verulega í hana þegar hún neyddist til að gefa hann upp til að fá vegabréf, ökuskírteini eða annað þess háttar. „Þvílíkur dónaskapur,“ sagði hún móðguð. „Hvað ætli þeim svosem komi þetta við?“ Á þeim tíma, sem ég þekkti Sonju, átti hún sér fjögur heimili: Íbúð á Manhattan, aðra í Key Largo, þá þriðju í Reykjavík og sumarhús á Þingvöllum. Ég efast þó um, að hún hafi nokkru sinni sett pott á hlóðir. Í ísskápnum í öllum húsunum var að- eins eitt: Veuve Cliquot-kampavíns- flaska. „Látum nú freyða dálítið, er það ekki?“ sagði hún stundum og ef enginn karlmaður var í samkvæminu, sótti hún bara dyravörðinn eða ein- hvern nágrannann svo hægt væri að opna flöskuna. Sonja var alltaf með kokkteilpinna í veskinu sínu, minjar frá liðinni tíð, og með honum hrærði hún í kampa- víninu þar til loftbólurnar voru horfn- ar. Í veskinu hennar var líka vodka- flaska, ein af þessum litlu, sem maður fær um borð í flugvélunum. Einu sinni þegar ég var hjá henni á Þing- völlum brugðum við okkur inn á sal- ernið (til að púðra nefið eins og hún sagði) og þar tók hún upp flöskuna og saup hressilega á henni. „Bara til að skola hálsinn, elskan,“ sagði hún og hló. Sonja kunni að meta peninga, bæði að afla þeirra og eyða. Einn af ungu ástmönnunum hennar á árum áður hafði verið kunnur fjármálamaður í New York og þau voru góðir vinir löngu eftir að þau hættu að vera sam- an. Hann kenndi henni að ávaxta sitt pund. Fyrir henni var það nokkurs konar leikur, sem krafðist samt mik- illar kunnáttu, og hún stundaði hann af ekki minna kappi en hákarlarnir á Wall Street. Hún elskaði líka peninga peninganna vegna. Vildi þá ekki nema ferska og brakandi úr bankanum og hafði þá, 100 dollara seðlana, í ein- földu, hvítu umslagi. Ég sé fyrir mér fallegu fingurna með rauðlökkuðu nöglunum fletta hreinu, grænu seðl- unum. Þrátt fyrir alla heimsmennskuna og lífsins lystisemdir, bjó hjarta Sonju áfram á Íslandi. Þegar aldurinn fór að færast yfir hana, hófst líka heimferðin smátt og smátt. Hún keypti sér yndislegt hús við Þing- vallavatn og fór að vera þar á sumrin. Síðan keypti hún íbúð í Reykjavík og loksins byggði hún sér hús í Hvera- gerði. Hún losaði sig við fasteignirnar á Florida og í New York og þá var hún alkomin heim. Ég verð ekki við minningarathöfn- ina um hana Sonju en ég vona, að hún skemmti sér vel hinum megin. Ég vona líka, að hún muni ekki þurfa að rífa sig upp fyrir allar aldir og varla mun hann Pétur fara að spyrja hana um aldurinn þegar hún stígur inn fyr- ir Gullna hliðið. Pamela Sanders Brement. Það var í raun og veru eins og æv- intýri úr 1001 nótt fyrir hvern þann sem átti þess kost að kynnast Sonju Zorilla persónulega og eignast traust hennar. Hún var dulmögnuð ævin- týravera og eina manneskjan sem ég hef nokkru sinni kynnst sem var í raun eins og persóna stigin út úr skáldverki höfunda á borð við Ernest Hemingway eða F. Scott Fitzgerald. Sonja var einstakur persónuleiki sem flaut inn og út úr mögnuðum æv- intýrum lífsins. Hún var margflókin heimsmanneskja, listamaður, fjár- málaspekúlant og lífskúnstner, en í hjarta sannur Íslendingur. Það eru hátt í 40 ár síðan við Ás- laug G. Harðardóttir, eiginkona mín, kynntumst henni. Sonja var æskuvin- kona tengdaforeldra minna, Kötlu og Harðar Bjarnasonar. Við hittumst fyrst þegar Sonja kom heim eftir ald- arfjórðungs fjarveru. Sonja var þá farin að skynja að ræturnar toguðu meira og meira í hana eftir öll árin í glæsiborgum Evrópu og Ameríku, þar sem hún var ætíð í miðri hringiðu ljúfa lífsins. Oft hittum við hana í New York með manni hennar, Alberto Zorilla, sem var af auðugum landeigendaætt- um í Argentínu og ólympíuverðlauna- hafi í sundi frá 1928. Alberto, rétt eins og Sonja, var eftirtektarverður ein- staklingur. Hlýr og vingjarnlegur með mikið skopskyn, þrátt fyrir að sjóndepra gerði honum erfitt fyrir. Hann kom hingað nokkrum sinnum. Þótti vænt um þetta eyland. Hér eru jarðneskar leifar hans. Sonja var stór manneskja. Hún var ekki allra. Hún átti fjölda kunningja en fáa vini. Stórir og flóknir karakter- ar eiga ekki gott með að bindast lang- varandi tengslum við annað fólk. Kunningjar komu og fóru. Sonja lét engan segja sér neitt. Hún var sinnar eigin gæfu smiður. Það gat enginn stýrt Sonju. Hún bar sig eftir þeim upplýsingum sem hún þurfti á að halda til að taka eigin ákvarðanir. Sonja var sterk kona og fjárhagslega sjálfstæð. Þurfti ekki að beygja sig fyrir einum né neinum. Hún var fem- inisti sem þurfti ekki að vera í sam- tökum til að skapa sér virðingu. Sonja þekkti persónulega ýmis stórmenni víða um lönd, jafnt á sviði lista, viðskipta og stjórnmála. Það sást þegar við snæddum með henni nokkrum sinnum á hinum fræga Club 21 í New York. Fræga fólkið gekk ekki svo fram hjá borðinu hennar, sem hún átti frátekið að staðaldri, að það kæmi ekki til að heilsa Sonju. Einn af ríkustu mönnum heims á ár- um áður, gríski skipajöfurinn Onass- is, var einn vina hennar og þau áttu sennilega eitthvert ástarsamband. Hún var mikill fjölskylduvinur. Sonja mat mikils að eiga tengdaföður minn að og gerði oft að gamni sínu með því að segja: „Ég hef alltaf verið svo skotin í honum Herði. Hann hefur líka verið skotinn í mér.“ Samband þeirra var í raun eins og á milli stóra bróður og litlu systur. Í lokin langar mig að segja frá því að Áslaug og Sonja áttu mjög náið samband, sem var stundum eins og milli dóttur og móður. Síðari árin var það mest símleiðis. Símtölin voru mörg og löng. Allt var rætt. Hún ræddi um Ísland, menn og málefni, tískuna, heimsmálin og ekki síst tengslin við fjölskyldu Áslaugar sem entust alla ævi Sonju. Ég naut góðs af símtölunum þegar Áslaug var ekki viðlátin. Þá var rætt um ævintýri Sonju, viðskiptaheiminn og íslenska pólitík. Eitt að lokum. Sonja, sem alla tíð lifði og hrærðist í glæsisölum verald- ar, átti sér hjartans mál sem var ís- lensk tunga. Gamla ástkæra ylhýra móðurmálið var nánast heilagt í huga hennar. Hún þoldi ekki landsmenn sem ekki vönduðu tungutak sitt. Þrátt fyrir langar fjarvistir var Sonja sér meðvitandi um að fólk ætti að temja sér fallega íslensku. Það var okkur Áslaugu mikil ánægja að kynnast þessari sérstæðu konu, og fá að skyggnast inn í litríkt lífshlaup hennar. Hún var dulmögnuð vera sem lifði ævintýralífi á leiksviði lífsins. Svo mögnuðu að miklir skáld- sagnahöfundar myndu eiga erfitt með að skapa karakter líkan Sonju Zorilla. Nú er hún komin heim til langframa. Ég veit að það var draumur hennar að mega, að loknu litríku og marg- slungnu lífshlaupi, hvíla í móðurjörð- inni. Að leikslokum drúpum við Ás- laug höfði til að minnast vinkonu okkar Sonju Wendel Ólafsdóttur Benjamínssonar de Zorilla, sem vann stóra og smáa sigra á leiksviði lífsins. Jón Hákon Magnússon. Sonja W.B. de Zorilla var heims- kona fram í fingurgóma. Fágun henn- ar og glæsileiki var alkunnur og það ásamt góðu hjartalagi, gáfum og per- sónutöfrum sem vart áttu sinn líka varð til þess að hún eignaðist vini hvarvetna sem hún fór. Unga dreymdi hana um að sjá heiminn og hún lét ekki við þær hugsanir einar sitja heldur hélt á vit drauma sinna. Fimmtán ára gömul fór hún til Dan- merkur til að leita sér lækninga eftir að lömunarveiki hafði nær lagt hana að velli. Danskir læknar hjálpuðu henni til að ná þeim bata sem mögu- legur var. Eftir Danmerkurferðina varð ekki til baka snúið. Hún nam við Holte husholdningsskole einn vetur og sneri ekki heim fyrr en eftir nokkra áratugi. Þá hafði hún dvalið um lengri og skemmri tíma í Dan- mörku, Noregi, Þýskalandi, Bret- landi og í Frakklandi. Allir sem þekktu Sonju eru sam- mála því að áhugi hennar hafi ekki staðið til þess að verða húsmóðir. Hún var aðdáandi lista og tungumál heill- uðu hana. Sonja vildi umfram allt fá að sjá heiminn og þá lá ekkert annað fyrir en að láta drauminn verða að veruleika. Því fór svo að eftir vistina á danska húsmæðraskólanum skráði hún sig í listaskóla í Wiesbaden í Þýskalandi. Þar lagði hún stund á tungumálanám auk þess að nema tískuteiknun og myndlist. Þetta var á þeim tímum sem nas- isminn hafði skotið rótum í þýsku þjóðfélagi. Hún bar á þeim tíma nöfn bæði föður síns og móður og fullt nafn hennar var Sonja Wendel Benjamíns- son. Gyðingar áttu undir högg að sækja á þessum árum þar sem nasist- arnir kenndu þeim um fátækt Þjóð- verja. Skólastjóri Sonju kom að máli við hana og lagði að henni að sleppa Benjamínsson úr nafni sínu og halda sig við Wendel-nafnið til að forðast vandræði. Hún þvertók fyrir það og hélt sínu nafni hvað sem tautaði og raulaði. Sonja ætlaði ekki að láta ein- hverja nasista segja sér fyrir verkum. Hún leit þannig á að allir menn væru jafnir og eignaðist vini meðal gyðinga og einnig meðal nasista. Hún skildi vel þá reiði sem spratt af fátækt Þjóðverja undir oki Versalasamn- ingsins sem neyddi þá til að greiða Frökkum stríðsskaðabætur sem sam- svöruðu drjúgum hluta þjóðartekna. Auðugir gyðingar lögðu undir sig heilu hverfin á sama tíma og þýsk al- þýða svalt. Þetta varð meðal annars til þess að áróður Hitlers og kóna hans hlaut hljómgrunn. Sonja fyrir- leit aðferðir nasistanna og þau meðul sem þeir notuðu til að skapa þann múgæsing sem átti eftir að stefna þjóðinni í glötun. Meðal þeirra sem hún kynntist í Wiesbaden var Joachim von Ribbent- rop, fyrrverandi sendiherra Þjóð- verja í Bretlandi, sem hafði þann vafasama heiður að vera utanríkis- ráðherra Adolfs Hitlers. Eftir dvölina í Þýskalandi lá leið Sonju til heimsborgarinnar London. Hún hélt áfram námi sínu þar og for- vitnin rak hana til að læra flug. Þekktur orrustuflugmaður, John Hancock að nafni, sem getið hafði sér góðan orðstír í fyrri heimsstyrjöld- inni, tók að sér að kenna henni flug. Þá prófaði hún kappakstur og í raun má segja að Sonju hafi ekkert verið óviðkomandi. Persónutöfrarnir urðu til þess að hún eignaðist hvarvetna vini. Um þetta leyti hóf hún að skrifa greinar um tísku fyrir Morgunblaðið. Heima á Íslandi var þess beðið með eftirvæntingu að Sonja segði frá bresku konungsfjölskyldunni og öðru því sem áhrif hafði á heimstískuna. Greinarnar vöktu verðskuldaða at- hygli enda voru þær skrifaðar með ljóslifandi hætti og fjölluðu um margt annnað en tískuna eina og sér. Í London komst Sonja í kynni við meðlimi úr rússnesku keisarafjöl- skyldunni. Það fólk dvaldi í útlegð í París og hún eignaðist meðal þess góða vini fyrir lífstíð. Eftir ævintýraríka dvöl í London flutti Sonja sig um set og settist að í annarri heimsborg. Að þessu sinni varð París fyrir valinu og hún naut þess að teyga í sig allt sem þessi há- borg tískunnar hafði upp á að bjóða. Þar kynntist hún mörgum þeirra sem mótuðu heimstískuna, svo sem Coco Chanel. Þar hitti hún í fyrsta sinn gríska útgerðarkónginn Aristotle Onassis sem varð vinur hennar. Rose Kennedy var tíður gestur á tískusýn- ingum í París og með henni og Sonju spruttu kynni. En yfir París grúfði skuggi styrj- aldar og þar kom að íslensku stúlk- unni með gyðinglega eftirnafnið þótti sér ekki lengur vera vært og hún hug- aði að brottför. Danmörk hafði verið hernumin og bankainnstæður hennar og foreldra hennar þar frystar. Móðir hennar á Íslandi vildi að hún kæmi heim. Lögð voru drög að því að hún fengi far með togara frá bresku hafnarborginni Hull til Reykjavíkur. En Sonja hafði sjálf önnur áform. Hún ætlaði að halda áfram að skoða heiminn og í stað þess að fara auð- veldu leiðina heim fór hún sömu leið og þeir fjölmörgu gyðingar sem voru á flótta undan stríðsógn Hitlers og nasista hans. Með góðra manna hjálpa fékk Sonja far með spænsku kaupfari og í stað þess að halda til Ís- lands sigldi hún til Bandaríkjanna eft- ir nokkurra vikna dvöl í Madrid og Barcelona. Hugmyndin var sú að halda þaðan heim til Íslands eftir skamma viðdvöl. Heimsborgin New York var áfangastaðurinn. Þegar þangað kom eftir langa siglingu, þar sem af öryggisástæðum var stefnt á Flórída, blasti Frelsisstyttan við og nýr heimur opnaðist Sonju. Hún lýsti því þannig að borgin hefði virkað á sig sem hún fengi raflost. Teningunum var kastað og Sonja var komin til að vera. Sonja bjó í fyrstu á Fifth Avenue, einni dýrustu götu heims. Hún kynnt- ist strax fólki sem var áberandi í borginni. John Loeb, ungur við- skiptajöfur, varð vinur hennar fyrir lífstíð. Þá lágu leiðir hennar og Arist- otle Onassis saman aftur og þau urðu elskendur um nokkurra ára skeið. Í stórum kunningja- og vinahópi voru flestir þeirra sem áberandi voru í borginni. Onassis kynnti hana fyrir Argentínumanninum Alberto Zorilla sem var heimsþekktur eftir að hafa slegið ólympíumet Johnnys Weiss- mullers, sem þekktur var fyrir að leika Tarsan í kvikmyndum. Alberto var þjóðhetja í heimalandi sínu vegna þessa árangurs síns. Fyrsta starf hennar var að kaupa inn vörur fyrir Verslun Hans Árna- sonar í Reykjavík og koma þeim á skip til Íslands. Hún lagði fyrir sig myndlist og seinna viðskipti á Wall Street þar sem viðskiptavit hennar kom fljótlega í ljós. Nokkrum árum eftir að hún kom til New York gengu hún og Alberto í hjónaband. Sambúð þeirra var farsæl og stóð á meðan bæði lifðu. Sonja þótti vera gædd töfrum þar sem viðskipti voru annars vegar. Hún byggði upp fjárhag þeirra Albertos þannig að þau efnuðust vel, jafnvel á mælikvarða New York-búa. Til eru margar sögur um það hvernig hún fjárfesti í hlutabréfum sem aðrir sáu ekki arðsemi í. Sonja og Alberto bjuggu alla tíð í glæsiíbúð á 580 Park Avenue, einum besta stað á Manhattan. Hún fékkst við verðbréfaviðskipti og málaði portrett. Þarna kynntist hún heims- þekktum listmálurum á borð við Picasso og Pollock. Sjálf naut hún virðingar fyrir portrett sín þar sem hún sérhæfði sig framan af í að mála myndir af börnum. Sonja og Alberto höfðu um tíma haft hug á að dvelja að sumarlagi á Ís- landi. Í því skyni festi Sonja kaup á sumarbústað á Þingvöllum árið 1970. Þau kaup ollu nokkurri fjölmiðlaum- fjöllun. Þjóðviljinn sló því upp að am- erískur auðkýfingur væri að byggja í þjóðgarðinum. Umfjöllunin var óvönduð og í blaðinu var því haldið fram að Sonja væri í aukahlutverki og í raun að leppa mann sinn og leyna að- ild hans að kaupum á bústaðnum og endurbyggingu hans. Henni sárnaði þetta enda var það hennar tillaga að þau keyptu sumarbústaðinn. Þá var ljóst að ef hægt væri að flokka Al- berto með auðkýfingum var það vegna þess að Sonja hafði komið mál- um þannig. Á þessum árum kenndi Þjóðviljinn sig við jafnrétti og rit- stjórn blaðsins taldi sig hafa slíkt að leiðarljósi. Það er því undarlegt að blaðið skyldi með rangfærslum reyna að niðurlægja Sonju með þessum hætti. Alberto undi sér ekki á Þingvöllum en Sonja var þar tíður gestur. Frá 1970 lá leið hennar oft heim tíl Íslands þar sem hún eignaðist stóran vina- hóp. Hún lagði stund á laxveiði og dvaldi gjarnan í sumarhúsinu á Þing- völlum. Alberto féll frá árið 1986 eftir að sambúð hans og Sonju hafði staðið í hartnær fjörutíu ár. Sonja seldi vinkonu sinni, Vigdísi Finnbogadóttur, forseta Íslands, bú- staðinn á Þingvöllum og byggði nýjan og glæsilegan bústað á landi frænda síns Guðmundar Birgissonar á Núp- um í Ölfusi. Þar undi hún sér vel með útsýni yfir Flóann. Guðmundur reyndist Sonju ein- staklega vel og eftir að árin færðust yfir og Sonja varð líkamlega veik- burða var hann ævinlega tiltækur. Hann sinnti hennar málum í hvívetna og var henni hjálparhella. Síðustu tvö æviárin var Sonja mjög þrotin að kröftum en andinn var skýr og minningar frá langri og viðburða- ríkri ævi voru ljóslifandi. Það er mikil gæfa þess er þetta rit- ar að hafa fengið að hlýða á sögu Sonju. Lífsspeki hennar var djúp og hún hafði skoðanir á flestu mannlegu. Henni var ekkert óviðkomandi og sem dæmi má nefna að hún gat lang- tímum saman hlustað á sögur af sjó- mennsku við Íslandsstrendur. Þrátt fyrir að reynt væri að snúa umræðu- efninu að hennar lífi hélt hún áfram að spyrja um sjómennskuna. Hún hafði einstakan hæfileika til að tengjast fólki af öllum gerðum og á öllum aldri. Sem dæmi má nefna að hún átti á þessu ári nokkrum sinnum löng sam- töl við dreng á fermingaraldri. Áhugasvið hans var heimsstyrjöldin síðari og Sonja taldi sjálfsagt að miðla honum af reynslu sinni og þekkingu. Þá hvatti hún hann til að læra tungu- mál og auka þannig möguleika sína á lífsfyllingu og góðri afkomu. Dreng- urinn ungi var almennt séð ekkert hrifinn af því að ræða sín mál við full- orðna. Svo sem gjarnt er um táninga var hann ekkert á þeim buxunum að hlýða á ráð þeirra eldri og honum var efst í huga að undirstrika sjálfstæði sitt og skapa sér stöðu sem sjálfstæð- ur einstaklingur. Það er lýsandi dæmi fyrir hæfileika Sonju til mannlegra samskipta að hún rúmlega 85 ára að aldri skyldi ná við hann sambandi. Bæði höfðu gagn og gaman af spjall- inu og til þess að undirstrika enn frekar hver var dýpt samtala þeirra nefndi ungi maðurinn það skömmu fyrir fermingardaginn að hann hefði ekkert á móti því að hún kæmi í veisl- una til sín. En það var of seint því sama dag lést hún. Fermingargjöf hennar er sú að drengurinn er með það á hreinu að hann ætli að fara að ráðum hennar. Sonja var hafin yfir allt sem hét kynslóðabil. Henni var ekkert um það gefið að tala um fæðingarár sitt og það var engin leið fyrir þann sem ræddi við hana í síma að átta sig á aldri hennar. Hún var stöðugt að bæta kunnáttu sína í íslensku og há- öldruð staldraði hún gjarnan við í samtali og spurði hvort þetta væri rétt orðað. Þá var hún óþreytandi að bæta orðaforða og framburð viðmæl- enda sinna: „Þú átt ekki að segja New York með áheyrslu á fyrsta atkvæði. Áherslan á að liggja á seinna orðinu,“ sagði hún eitt sinn þegar við töluðum saman í síma; hún á Íslandi en sá sem þetta ritar á Fifth Avenue þar sem hún forðum gekk með Onassis. Hún talaði fjölmörg tungumál reip- rennandi og það var hennar stærsta áhugamál undir það síðasta að bæta sig enn þar. Flestir menn eru umdeildir. Það á einkum og sér í lagi við um þá sem eru ríkir eða frægir. Ákveðinni tegund af fólki er ákveðin fró í því að svala öf- und sinni með því að baktala þá sem njóta velgengni. Sonja var vissulega umtöluð innan ákveðinna hópa á Ís- landi en þar var fyrst og fremst um eins konar þjóðsögur að ræða en ekki illmælgi. Margar sögurnar eru ósann- ar eins og sú að hún beri barónessu- titil og hafi átt nokkra forríka eigin- menn sem hafi arfleitt hana. Þá varð Rolls Royce-bifreið hennar upp-

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.