Morgunblaðið - 20.04.2002, Side 47

Morgunblaðið - 20.04.2002, Side 47
UMRÆÐAN MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. APRÍL 2002 47 ÞEGAR stórt er spurt verður oft fátt um svör, en í þessari grein er farið yfir rannsóknir og niður- stöður þeirra Michael E. Porter og Gary S. Becker á þjóðum sem hafa náð einstaklega langt í vissum at- vinnugreinum og hvaða lærdóm við get- um dregið af því fyrir íslenskan sjávarútveg. Þjóðir með sam- keppnisforskot Nokkrar þjóðir hafa náð miklu forskoti á aðrar í einstökum atvinnugreinum, t.d. Ítalir í keramik, Japanar í iðn- aðarvélmennum og Þjóðverjar í prentvélum. Það tók þessar þjóðir langan tíma að byggja upp forskot sitt, sem að hluta til byggðist á aðgengi að nauðsynlegum framleiðsluþátt- um, svo sem hráefni og þekkingu. Þjóðirnar byggðu upp forskot sitt með því að leggja áherslu á það sem þær voru bestar í, en ekki með því að gera það sama og aðrar þjóðir höfðu gert. Það sem er þó sameiginlegt með þeim öllum er öflug samkeppni á innanlandsmarkaði, sem einkenn- ist af leikreglum sem stuðla að ný- liðun. Nýliðun Í löndum þar sem frelsi ríkir í viðskiptum, eins og í Bandaríkj- unum, er nýliðun og þar með endurnýjun fyrirtækja talin eðli- leg. Þar er endurnýj- unin ör, og eru t.d. 85% af 500 stærstu fyrirtækjum landsins árið 1960 fallin út af þeim lista og ný hafa tekið þeirra sess. Í Evrópu er mun erfiðara að stofna fyr- irtæki, og er endur- nýjunin þar mun hæg- ari. Það hefur leitt af sér verra atvinnu- ástand, og t.d. á sex ára tímabili síðastlið- ins áratugar voru sköpuð 14 milljón störf í Banda- ríkjunum meðan engin aukning varð í Evrópu. Ný fyrirtæki sköp- uðu 70% af þessum störfum. Rannsóknir hafa einnig sýnt fram á tengsl milli nýliðunar og framleiðniaukningar. Ný fyrirtæki koma fram með nýjar hugmyndir og tækni og auka þannig fram- leiðni og almenna velferð. Gott dæmi um slíkt fyrirtæki er Sam- herji, sem stofnað var rétt fyrir kvótasetningu, en þeir voru frum- kvöðlar í útgerð frystiskipa. Trygging árangurs í viðskiptum með sérleyfum í stað samkeppni takmarkar þjóðarauð. Það hindrar nýliðun og þar með framfarir, en ef þjóðir ætla að halda forustunni verður nýliðun að vera stöðug. Með takmörkunum á samkeppni er verið að dæma iðngrein til hnign- unar. Mörg dæmi eru um þetta í al- þjóðavæðingu liðins áratugar. Al- þjóðavæðingin hefur einkennst af minnkandi samkeppnishömlum og í kjölfar þeirra hefur flestum lönd- um vegnað betur. Í sumum löndum hafa framfarir þó orðið litlar, og er það rakið til öflugra sérréttinda- hópa sem hafa hindrað breytingar. Áhrif nýliðunar koma einnig fram á löngum tíma. Tjón sem tak- markanir á samkeppni valda getur því tekið langan tíma að bæta. Takmarkanir á nýliðun hafa einnig óbein áhrif. Fullt af fólki dreymir um að eignast mikinn auð með því að stofna fyrirtæki. Það fólk er ekki líklegt til að mennta sig fyrir atvinnugrein þar sem lítil tækifæri eru til þess. Sú staðreynd mun leiða til lægra menntunar- stigs í útgerð, sem mun hafa mikil áhrif á samkeppnishæfni hennar. Stjórnun fiskveiða Hlutverk ríkisvaldsins á að vera að setja skýrar leikreglur sem tryggja framfarir og liggja nú fyr- ir tveir valkostir: Fyrningarleið og auðlindagjald. Með fyrningarleið er aðgangur- inn að auðlindinni seldur á mark- aði, en með auðlindagjaldi ákveða stjórnmálamenn leigu af auðlind- inni með skattlagningu hagnaðar. Með fyrningarleið hafa allir jafnan aðgang að auðlindinni, bæði þeir sem fyrir eru og nýliðar, en með auðlindagjaldi njóta þeir sem fyrir eru ennþá forréttinda og verða ný- liðar að kaupa þá út til að hefja starfsemi. Einnig hefur verið sýnt fram á að skattlagning hagnaðar minnkar nýliðun. Fyrningarleið mun því að öðru óbreyttu leiða til meiri nýliðunar. Þar sem náttúruaðlindir eru frá náttúrunnar hendi takmarkaðar er skynsamlegra fyrir ríkið að skatt- leggja notkun þeirra frekar en laun og hagnað. Skattlagning launa letur menn til vinnu, og skattlagning hagnaðar letur menn til hagræðingar. Að þessu tilliti er auðlindagjald óhagkvæmari leið þar sem hún eykur skattlagningu hagnaðar. Forstjórar Granda og Samherja hafa í nýlegum blaðaviðtölum lagt mikla áherslu á stöðugt umhverfi fyrir útgerð, en það getur auð- lindagjald ekki skapað. Nýlega lagði Hæstiréttur blessun sína yfir núverandi kvótakerfi af því að rík- ið gæti hvenær sem er breytt út- hlutun kvóta. Það mun ekki breyt- ast með auðlindagjaldi, en með fyrningarleið munu útgerðir kaupa sér aðgang að auðlindinni til langs tíma og þannig öðlast lögvarin réttindi sem ekki verða tekin af þeim bótalaust. Íslendingar standa ennþá fram- arlega í útgerð og ætti það að vera forgangsverkefni stjórnvalda að halda þeirri forustu. Nýliðun í greininni er ein af forsendum fyrir því, en frá upphafi kvótakerfisins hefur hún ekki verið fyrir hendi. Stuðningsmenn sóknarmarks hafa bent á að ár kvótakerfisins hafi ekki verið útgerðinni sérstaklega hagsæl. Getur verið að skortur á nýjum mönnum með nýjar hugmyndir sé þegar farinn að hafa áhrif, og hafi leitt til verri afkomu? Fyrir hag þeirrar atvinnugrein- ar sem við Íslendingar stöndum hvað fremst í er því skynsamlegt að taka upp fyrningarleið og fella í staðinn niður tekjuskatta útgerða og starfsmanna þeirra. Hvernig verða Íslending- ar ríkasta þjóð í heimi? Guðmundur Örn Jónsson Fiskveiðar Skynsamlegt væri, segir Guðmundur Örn Jónsson, að taka upp fyrningarleið. Höfundur er verkfræðingur. Í GREIN sem ég ritaði í Mbl. 22. apríl 1998 gagnrýndi ég hugmyndir Kára Stef- ánssonar, forstöðu- manns Íslenskrar Erfðagreiningar (ÍE deCODE) og félaga fyrir að draga upp alltof einfalda mynd og ranga af erfða- rannsóknum og nota- gildi þeirra varðandi lyfjaframleiðslu byggða á erfðafræði- legum niðurstöðum. Allt það sem ég varaði við þá hefur ræst. Það stendur sem sagt var, að algengir sjúkdómar eru fjöl- gena, hvert gen hefur lítil áhrif og umhverfisáhrif eru augljóslega umtalsverð. Niðurstöður ÍE hafa flestar ver- ið birtar í formi yfirlýsinga, sem ekki er hægt að sannprófa. Til- kynningarnar fjalla flestar um ákveðin litningasvæði sem kannski tengjast umræddum sjúkdómi. Til áherslu á tilkynningarnar voru læknar látnir vitna í sjónvarpi um ágætið líkt og þekkist í sértrúar- söfnuðum. Fjölmiðlamenn bæta svo um betur og setja samasem merki milli litningasvæðis og gens og allur þingheimur fagnar. Þær greinar sem birst hafa frá fyr- irtækinu sýna ákveðið útslag (Lod- score, kallað Loddaraskor hér á landi), sem á að sýna á hvaða litn- ingasvæði væntanlegt meingen sé. Þessi aðferðafræði hefur mjög ver- ið gagnrýnd að undanförnu. Í nóvemberhefti vísindatímarits- ins: American Journal of Human Genetics er yfirlitsgrein sem ber heitið: „Genomewide Scans of Complex Human Diseases: True Linkage Is Hard to Find“. (Genaskimun á margbrotnum sjúkdómum manna: Erfitt að staðfesta tengsl). Þarna er skoðuð 101 grein sem birst hafa og þessari aðferð verið beitt. Sem sagt: Erfitt að finna afgerandi tengsl við sjúkdóma. Niður- stöður ÍE byggjast á þessari aðferð. Sé þetta haft í huga þá eru þessar niðurstöð- ur magrar og langt í land að greina öll þau gen og afurðir þeirra er koma við sögu í al- gengum sjúkdómum. Á þessu á að byggja hugsanlegar lyfjarannsóknir. Að höggva tvisvar í sama kné- runn. Fyrst var höggvið í knérunn rík- isins er deCODE var veittur „byggðastyrkur“ í formi hluta- bréfakaupa ríkisbankanna o.fl. að upphæð 6 milljarða króna, hefur Kristinn H. Gunnarsson alþm. skýrt frá þessu. Nú er höggvið í annað sinn og beðið um 20 millj- arða ríkisábyrgð. Um þetta er fjallað í Frétta- blaðinu 5. apríl sl. og segir þar meðal annars: „deCODE vill sjálft fjármagna þessa uppbyggingu. Það vill ekki ganga til samstarfs við lyfjafyr- irtæki eins og Hoffman laRoche. Í slíkum samningum myndi sam- starfsfyrirtækið taka of mikið af hagnaði vegna lyfjasölunnar, sem er eigendum deCODE ekki þókn- anlegt. Hagnaður af lyfjaþróuninni væri það mikill.“ Síðar í sömu grein: „Þróun lyfja, sem byggð eru á erfðarannsóknum, hefur ekki hafist í heiminum ennþá.“ Þá hefur deCODE og lýst því yfir að fáist ekki ríkisábyrgð þá verði þetta lyfjaþróunarfyrirtæki ekki reist á Íslandi. Gengur dæmið í rauninni upp þrátt fyrir þessa fyrirgreiðslu? Hver er framtíðin? Það er augljóst af ofan sögðu að Hoffman laRoche hefur misst áhugann, sem sést m.a. á minni greiðslum til ÍE. Hvaðan koma tekjurnar þá? Hagnaðurinn á að koma af lyfjaþróun og það sem meira er hún á að byggjast á erfðarannsóknum og það hefur aldrei verið gert fyrr að sögn de- CODE. Og þær erfðafræðiniður- stöður sem byggja skal á eru magrar eins og fyrr getur. Lyfjaþróun er dýr og tekur langan tíma, árangur með öllu óviss sér- staklega ef byggt skal á sandi eins og hér virðist eiga að gera. Eina ferðina enn er ríkisstjórn Íslands og þingmenn blekkt með fagurgala um mikinn hagnað. Það er hins vegar mat höfundar að þetta lyfjaþróunarfyrirtæki verði aldrei til í alvöru, heldur sé hér um sjón- arspil að ræða. Mér þykir líklegt að þau lán sem ríkið ábyrgist verði notuð til að framlengja líf de- CODE í 2–3 ár. Þegar 20 milljarð- arnir eru búnir, hvað þá? Á þá að setja deCODE á ríkisjötuna beint? Spyr sá sem ekki veit, en hitt veit ég að það verða gæfulitlir menn sem samþykkja þessa ábyrgð, sem lenda mun á börnum okkar. deCODE heggur tvisv- ar í sama knérunn Alfreð Árnason ÍE Þegar 20 milljarðarnir eru búnir, segir Alfreð Árnason, hvað þá? Höfundur er erfðafræðingur. Reykjavíkurborg er einstaklega vel sett sveitarfélag þegar menn líta á framtíð- arland til íbúðarbygg- inga og atvinnuhús- næðis. Í tíð Reykjavíkurlistans hefur borgarlandið stækkað gífurlega. Þar með hefur verið tryggt nægt bygging- arland handa borg- arbúum á næstu ára- tugum. Þessum lóðum verður síðan úthlutað jafnt og þétt á næstu árum. Um er að ræða lóðir fyrir 470 íbúðir í Grafarholti sem geta orðið tilbúnar á þessu ári, lóðir fyrir 300 íbúðir í Gufunesi og síðast en ekki síst eru lóðir fyrir 1.100 íbúðir í Norðlinga- holti. Samningur Reykjavíkur- borgar við Mosfellsbæ um land í Suðurhlíðum Úlfarsfells tryggir enn meira byggingarland fyrir borgarbúa á þessum fallega stað. Auk þessa er töluvert óbyggt í Bryggjuhverfi og í Kirkjutúni. Einnig er verið að byggja vestast í Sólvallagötu og verið að byrja á 200 íbúðum í Skuggahverfinu. Þeg- ar litið er til lóða fyrir atvinnu- húsnæði er einnig mikið framboð. Þar mætti nefna Hádegismóa, lóð- ir í Norðlingaholti og meðfram Suðurlandsvegi, þéttingarsvæði eins og Borgartún, lóðir í nágrenni Landspítala og lóðir fyrir fyrirtæki í þekkingariðnaði í Vatnsmýrinni. Skynsemi í lóðaúthlutun En hvaða áhrif myndi það hafa ef Reykjavíkurborg myndi setja allar þessar lóðir í úthlutun á sama tíma? Það myndi koma í veg fyrir að af þéttingu byggðar yrði, sem er eitt af stefnumálum Reykjavík- urlistans. Ekki myndu menn kaupa gamlar byggingar í eldri hverfum til niðurrifs og byggja þar ný hús á meðan hægt væri að fá niðurgreiddar lóðir í úthverfunum. Einnig verður að hafa í huga, að það eitt að bjóða fram lóðir er ekki nóg. Það verður að tryggja íbú- unum þjónustu á sama tíma. Það kallar, auk kostnaðar við gatnagerð og fleira, á kostnað við nýja skóla og leikskóla og ótal aðra þætti. Það er metnaður R-listans að tryggja borgarbúum þjónustu í nýjum hverfum borgarinnar. Reykjavík er höfuðborg Önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu hafa nú þegar að mestu leyti nýtt möguleg byggingalönd í landi sínu. Það er ekki metnaðarmál Reykja- víkurborgar að undirbjóða ná- grannasveitarfélögin til skemmri tíma í lóðaverði. Reykjavík er höf- uðborg alls landsins og þolir það vel að önnur sveitarfélög, jafnt á landsbyggðinni og hér á höfuð- borgarsvæðinu, vaxi og dafni innan sinna landamarka. Nágrannasveit- arfélögin njóta nálægðarinnar við Reykjavík. Markmið Reykjavíkur er ekki að vera í samkeppni við ná- grannasveitarfélögin heldur í sam- keppni við borgir annarra landa. Lóðir í Reykjavík Anna Kristinsdóttir Höfundur skipar 5. sæti á lista Reykjavíkurlistans. Reykjavík Markmið Reykjavíkur er ekki að vera í sam- keppni við nágranna- sveitarfélögin, segir Anna Kristinsdóttir, heldur í samkeppni við borgir annarra landa.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.