Morgunblaðið - 12.05.2002, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. MAÍ 2002 11
Jú, til að vernda Bandaríkin
gegn árás hryðjuverkamanna.
Þetta sýnir í hnotskurn mögu-
leika bandalags þar sem menn
deila sama gildismati. Við höfum
því fulla trú á að NATO muni
stækka og halda áfram að gegna
lykilhlutverki.“
Stefna Bandaríkjamenn að því að
draga úr umsvifum á Íslandi?
Þetta mun vera fyrsta heimsókn
Powells til Íslands. Hann segist
fagna því tækifæri og vildi gjarnan
að meiri tími væri til að ferðast um
landið. Ráðherrann er fljótur til
svars hvað varðar áhyggjur Íslend-
inga af minnkandi áhuga Banda-
ríkjanna á varnarsamstarfi land-
anna: „Ekkert gæti verið
sannleikanum fjær.“ En þegar
hann er spurður hvort túlka megi
flutning herstjórnar Íslands frá
Bandaríkjunum til Evrópu og það
að bókun um tvíhliða varnarsamn-
ing landanna hafi runnið út fyrir
rúmu ári sem verið sé að draga úr
mikilvægi hernaðarsamstarfsins er
Powell er ekki tilbúinn að ræða
nánar fyrirhugaðan flutning her-
stjórnar Íslands frá sameinuðu
herstjórninni (Joint Forces Comm-
and) í Norfolk í Virginíu, til Evr-
ópuherstjórnarinnar (US Europ-
ean Command) í Stuttgart í
Þýskalandi, í stað þess að Ísland
verði undir norðurherstjórninni
(Northern Command) í Bandaríkj-
unum eins og íslensk stjórnvöld
hafa lýst áhuga á.
„Ég veit ekki nákvæmlega á
hvaða stigi endurskipulagning
Rumsfelds varnarmálaráðherra á
yfirstjórn hersins er þessa stund-
ina. Það eru enn töluverðar um-
ræður í gangi innan ráðuneytisins
varðandi framkvæmd þeirra, t.d.
hvað varðar SACCLANT (Atlants-
hafsflotastjórnina), og ég tel best
að bíða með allar yfirlýsingar þar
til þeim lýkur.
Ísland hefur verið mikilvægt
NATO-ríki allt frá upphafi og við
teljum að svo verði áfram. En að-
stæður hafa breyst og við bíðum
ekki lengur eftir því að rússneskar
sprengjuvélar fljúgi í gegnum „G-
I-UK-hliðið“ (Grænlands-Íslands-
Bretlands-svæðið) – sem ég reynd-
ar gerði á hverjum morgni forðum
tíð. Eftir lok kalda stríðsins, þegar
ég var enn yfirmaður herráðsins,
sögðust þeir ennþá þurfa margar
vélar til að manna hliðið því rúss-
nesku vélarnar héldu áfram að
koma. Ég svaraði því til að, jú,
Rússarnir kæmu en núna væru
þeir að heimsækja amerískar her-
stöðvar! Ég er mér meðvitandi um
að þessi mál eru afar viðkvæm á
Íslandi. En vegna þess að aðstæð-
ur hafa breyst tel ég ekki ósann-
gjarnt að endurmeta staðsetningu
herafla okkar. Okkur ber að spyrja
hvort við séum á réttum stöðum í
ljósi breyttra tíma. Það er líka
nauðsynlegt að endurmeta skipu-
lag hersins og sjá hvort það sé
skynsamlegt. Og ég vona að okkur
takist að sannfæra vini okkar og
bandamenn um að ef við teljum að
breytinga sé þörf á yfirstjórn hers-
ins sé það ekki tekið á þann veg að
verið sé að draga úr vægi sam-
starfsins. Það má heldur ekki túlka
það sem áhugaleysi eða að verið sé
að draga máttinn úr inniviðum
NATO. Við lítum frekar á þetta
sem stjórnskipulegar aðgerðir og
bætta stjórnunarhætti.“
Þessi ummæli segja sitt og virð-
ast benda til þess að Bandaríkin
hyggi á breytingar á viðbúnaði sín-
um hér á landi. Það skal þó tekið
skýrt fram að ráðherrann fór ekki í
nákvæmari útskýringar á þessum
málum.
Bjartara útlit í Mið-Austurlöndum
Það standa mörg spjót á utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna þessa
dagana og ber þar sjálfsagt hæst
ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs-
ins, þar sem stríðsástand ríkir milli
Ísraela og Palestínumanna. Hvað
gagnrýnisraddir varðar um að
Bandaríkin hafi ekki gert nóg til að
stilla til friðar segir Powell að slík-
ar raddir séu ávallt á lofti.
Hann bendir á að stjórn Clintons
hafi reynt af fremsta megni að
leysa öll ágreiningsefni þjóðanna á
einu bretti og slíkt hafi hreinlega
ekki tekist. Ástandið hélt síðan
áfram að versna og í kjölfarið
komst Ariel Sharon til valda sem
forsætisráðherra Ísraels.
„Þetta er sá raunveruleiki sem
við höfum verið að kljást við í rúmt
ár og ástandið hefur ekki batnað.
Það sem við erum að reyna að gera
er að koma á stöðugleika, draga úr
ofbeldi og hryðjuverkum til að fólk
geti byrjað að tala saman og end-
urreisa traust manna. En báðir að-
ilar hafa sterkar skoðanir. Palest-
ínumenn segjast vilja brotthvarf
alls herliðs Ísraelsmanna frá her-
teknu svæðunum og það eins fljótt
og mögulegt er. Ísraelsmenn segj-
ast tilbúnir til að ræða öll þessi
mál, en fyrst þurfi að koma á friði,
hryðjuverk verði að enda því ekki
sé hægt að setjast að samninga-
borðinu á meðan sprengjur
springa.“ Powell telur að það sé
ekki tímabært að kalla saman alls-
herjarfriðarráðstefnu svo stuttu
eftir átök, stríðandi aðilar séu ekki
tilbúnir til að koma að samninga-
borðinu og fallast á endanlega
lausn. Hann rekur gang mála síð-
ustu vikur og segir svo: „Áður en
við köllum til ráðstefnu þar sem
við reynum að leysa öll mál frá
framtíð Jerúsalems til heimkomu
flóttafólks er mikilvægt að safna
öllum hugmyndum saman og feta
sig áfram viðráðanlegum skrefum.
Hóum saman fólki til að hefja und-
irbúningsvinnu og svo getum við
haldið áfram.“ Aðspurður um sam-
starf við aðrar þjóðir við að koma á
friði milli Ísraela og Palestínu-
manna fagnar Powell nánari sam-
starfi við Evrópubandalagið, Sam-
einuðu þjóðirnar og Rússa, hinn
svokallaða „Madrid-kvartett“.
„Þetta er áhugaverður hópur sem
náði saman á skömmum tíma, við
höfum samræmt stefnu okkar og
vonumst til að ná frekari árangri
með því.“
Á undanförnum vikum hafa
sögusagnir gengið fjöllunum hærra
um að Bandaríkin ætli að velta
Saddam Hussein af stóli í Írak.
Harðlínumenn innan varnarmála-
ráðuneytisins hafa líka óspart látið
í ljós að þeir vilji klára dæmið sem
Bush eldri hóf í forsetatíð sinni. En
undirtektir í utanríkisráðuneytinu
hafa verið heldur dræmari og Pow-
ell segir að svarið við því hver
stefna stjórnarinnar sé, sé einfalt:
„Ef orðin koma ekki beint frá for-
setanum, varaforsetanum, mér,
Donald Rumsfeld varnarmálaráð-
herra eða Condee Rice [þjóðarör-
yggisráðgjafa forsetans] er ekki
um stefnu Bandaríkjastjórnar að
ræða. Og ekkert okkar hefur sagt
að forsetinn sé búinn að gera upp
hug sinn, vegna þess að það hefur
hann ekki gert.
Við vinnum að endurskoðun
refsiaðgerða gegn Írak innan Sam-
einuðu þjóðanna og ég er nokkuð
viss um að öryggisráðið mun sam-
þykkja nýjan lista. Eins er lið
vopnaeftirlitsmanna undir stjórn
Hans Blix tilbúið að fara til Íraks.
Nú er það undir Írökum komið
hvort þeir hleypa eftirlitsmönnun-
um aftur inn.
Það er líka skoðun Bandaríkja-
stjórnar – aðskilin Sameinuðu
þjóðunum – að Írakar væru betur
settir með nýjan leiðtoga. Það er
því stefna okkar að stjórnarskipti
eigi að eiga sér stað í landinu.
Þetta var líka stefna stjórnar
Clintons. En það er enginn búinn
að leggja fram neina aðra áætlun
en þá að halda áfram að vinna að
þessum málum innan Sameinuðu
þjóðanna og halda uppi þeim rök-
um að þetta sé slæm stjórn. Þetta
er stjórn sem notaði eiturgas á fólk
sitt og nágranna og er að reyna að
komast yfir gjöreyðingarvopn. Að
okkar mati þarf allur heimurinn að
hafa áhyggjur af Saddam Hussein
og Írak og við teljum að þjóðir
heimsins hafi þær.“
Barist um yfirráðin í Washington
Oft er talað um togstreitu milli
ráðuneyta í Washingtonborg, þar
sem hver höndin er upp á móti
annarri og hart barist um athygl-
ina. Á síðustu sextán árum hefur
Powell gegnt störfum innan varn-
armálaráðuneytisins, verið örygg-
isráðgjafi forsetans og nú síðast ut-
anríkisráðherra. Hann hefur þetta
um málið að segja: „Það er alltaf
togstreita á milli þeirra ráðuneyta
sem hafa með öryggi landsins að
gera. Hvert ráðuneytanna hefur
sitt sjónarmið og það er nauðsyn-
legt að hafa sterka leiðtoga á þess-
um stöðum. Það ætti ekki að koma
á óvart að sterkir persónuleikar
séu ekki alltaf sammála.
En persónulegu tengslin og
stofnanatengslin hér eru í góðu
lagi.“
Og þar er komið inn á eitt af við-
kvæmustu málum innan stjórnar-
innar, tengsl Powells við Rumsfeld
varnarmálaráðherra.
„Við Don Rumsfeld höfum
þekkst í aldarfjórðung. Við vitum
það báðir að við höfum hlutverki að
gegna og það er að þjóna forset-
anum.
Utanríkisstefna stjórnarinnar er
ekki mín eða hans heldur forset-
ans, stefna amerísku þjóðarinnar.
Við ræðum ágreiningsefni hrein-
skilnislega og ráðleggjum forset-
anum eftir bestu getu, þar með tal-
ið það sem við erum ósammála um,
þannig að hann geti gert upp hug
sinn. Svo ég hugsa aldrei um að
vinna eða tapa, spurningin snýst
um það hvort ég sé að þjóna for-
setanum.
Ef svo er fer ég glaður heim að
dagsverki loknu.“
Eru sumir dagar betri en aðrir?
„Auðvitað og ég skal gefa ykkur
dæmi. Fyrr í vikunni var forsætis-
ráðherra Ísraels hér og samtal
okkar gekk vel. Hér voru einnig
utanríkisráðherra Sádi-Arabíu og
Abdallah konungur og utanríkis-
ráðherra Jórdaníu. Madrid-kvart-
ettinn hafði líka hist í vikunni.
Eitthvað var að gerast. Menn voru
enn ósammála um friðarfundinn;
ætti þetta að vera ráðstefna eða
fundur; ættu allir að vera boðnir
eða halda þessu svæðisbundnu;
ættu leiðtogar að vera með eða
ráðherrar og fleira í þeim dúr. En
ég fann það á mér að þetta var að
smella saman.
Bjartsýnin var að ná tökum á
mér. Málin voru að leysast í Fæð-
ingarkirkjunni í Betlehem. Við sát-
um í skrifstofu forsetans í Hvíta
húsinu með Sharon forsætisráð-
herra og vorum að hefja samræður
og allt þokast í rétt átt. Allt í einu
kemur einhver með miða þar sem
stendur að sprengja hafi sprungið
á einhverjum stað í Tel Aviv sem
þú hefur aldrei heyrst minnst á og
að fimmtán eða sextán manns séu
látnir. Og þú situr þarna með for-
sætisráðherra Ísraels. Svo hvað
gerir maður næst? Þú tekst á við
vandann og reynir að koma aftur
næsta dag og halda áfram.
Ég er búinn að standa í þessu
svo mörg ár. Í hernum er sagt, að
orrustur vinnist og orrustur tapist
en vinnst stríðið? Það er það eina
sem skiptir máli.“
eta
ans
Ljósmynd/Yuri Gripas
LÍKLEGA njóta fáir stjórn-
málamenn meiri virðingar en
Colin Powell, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna,
jafnt erlendis sem heimafyrir.
Hann er hershöfðingi að tign,
fyrrverandi yfirmaður banda-
ríska herráðsins og fyrsti
bandaríski blökkumaðurinn,
sem gegnir svona háu embætti
í Bandaríkjastjórn.
Powell er afar geðþekkur
maður, vel máli farinn og ein-
lægur í allri framkomu. Eftir
hryðjuverkin í New York og
Washington 11. september sl.
má segja, að hann hafi verið
hin opinbera ásjóna Banda-
ríkjastjórnar. Vinsældir hans
meðal Bandaríkjamanna eru
miklar, framkoma hans af-
slöppuð og yfirveguð og fólk
fær það alltaf á tilfinninguna,
að honum sé treystandi.
Á Powell hvílir einnig það
mikla verk að ná samstöðu
meðal þjóða heims um sam-
ræmdar aðgerðir gegn hryðju-
verkamönnum og nú, tíu árum
eftir að hann stýrði herförinni
á hendur Saddam Hussein í
Persaflóastríðinu, er hann að
reyna að bera klæði á vopnin í
blóðugum átökum Ísraela og
Palestínumanna.
Þar mun mikið á hann reyna
og vafalaust mun hann hafa í
því að leiðarljósi reglurnar 13,
sem hann hefur sett sjálfum
sér í því skyni að ná árangri.
Sú fyrsta er: „Þetta er ekki
jafn alvont og af er látið og
horfir betur við á morgun.“
Önnur er: „Þetta er hægt.“
Dálítið einn á báti
Allt frá því ríkisstjórn
George W. Bush kom til valda
hefur verið orðrómur um veru-
legan ágreining milli utanrík-
isráðuneytisins og varn-
armálaráðuneytisins, milli hins
hófsama Powells og hins
herskáa Donalds Rumsfelds.
Margt bendir til, að hinn síð-
arnefndi hafi yfirhöndina, og
það varð til þess, að tímaritið
Time spurði nýlega á forsíðu:
„Hvar ertu, Colin Powell?“
Þar var því lýst hvernig ut-
anríkisráðherrann væri eins og
úr takti við aðra ráðherra í
ríkisstjórninni og einsýna
stefnu hennar í utanrík-
ismálum.
Colin Powell er fæddur í
New York 1937 og ólst upp í
Suður-Bronx. Hætti hann í
hernum eftir 35 ára þjónustu
1993 og hafði þá verið yf-
irmaður herráðsins í fjögur ár
í tíð George Bush, föður núver-
andi forseta, og Bills Clintons.
Talið er, að Powell hafi velt
því alvarlega fyrir sér 1995 að
sækjast eftir forsetaembættinu
og báðir stóru stjórnmálaflokk-
arnir gerðu þá hosur sínar
grænar fyrir honum. Powell
hefur hins vegar alltaf tilheyrt
hinum hófsama armi Repúblik-
anaflokksins.
„Powell-kenningin“
Upp úr reynslu Powells sem
hermanns og herstjórnanda
varð til „Powell-kenningin“
svokallaða en hún er sú, að
telji Bandaríkjamenn sig til-
neydda til að beita herafla á
erlendri grund skuli þeir gera
það af öllu afli. Forsendan sé
sú, að þjóðarhagsmunir krefjist
þess og ljóst sé hvað við taki
að því búnu.
„Powell-kenningin“ er fyrst
og fremst sprottin upp úr hinni
sáru reynslu hans og margra
annarra bandarískra hermanna
og herforingja af Víetnam-
stríðinu. Hún er einfaldlega sú,
eins og áður er á minnst, að
Bandaríkin beiti öllum sínum
yfirburðum í stríði, sem þau
telja óhjákvæmilegt að heyja.
Að öðrum kosti sé best að forð-
ast hernaðarátök.
Skipan Powells sem utanrík-
isráðherra var einkum mik-
ilvæg í því ljósi, að hann hefur
miklu meiri reynslu en aðrir
ráðherrar í ríkisstjórninni. Áð-
ur en Bush tók við höfðu utan-
ríkismálin ekki verið ofarlega
á baugi hjá honum en í þeim
efnum er Powell sú kjölfesta,
sem skipið getur ekki verið án.
Sanngjarn og slyngur
samningamaður
Powell er umfram allt mjög
raunsær maður, sem hefur
aldrei ánetjast eða haldið fast
fram einhverjum tilteknum
kenningum á sviði stjórnmál-
anna. Hann er slyngur samn-
ingamaður, ekki síst vegna
sanngirni sinnar, og átti ekki
minnstan þátt í því sem þjóð-
aröryggisráðgjafi í tíð Ronalds
Reagans að bæta samskipti
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna sálugu.
Raunsær
maður og af-
ar geðþekkur