Morgunblaðið - 12.05.2002, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 12. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
TESSA Blackstone, ráð-herra lista í Bretlandi,kom hingað til lands fyr-ir helgina sem sérstakurgestur Listahátíðar í
Reykjavík. Hún á að baki glæstan
feril, bæði sem fræðimaður á sviði fé-
lagsvísinda og sem stjórnmálamað-
ur, en á árunum 1997–2001 var hún
til að mynda ráðherra menntamála
og vísinda. Hún hefur komið mjög
víða við sögu í bresku menningarlífi
og meðal annars setið í stjórn BBC-
útvarpsins, Thames-sjónvarpsins,
Konunglegu óperunnar og Ballett-
flokks konunglegu óperunnar, Nátt-
úruvísindasafnsins og Byggingar-
listastofnunar Breta.
Auk þessarar umsvifamiklu þátt-
töku í menningarlífi Bretlands hefur
hún átt farsælan feril sem kennari og
prófessor við virta háskóla og gefið
út fjölmargar bækur um félagsvís-
indi í félagi við aðra auk þess að vera
ein höfundur fimm bóka á því sviði,
en sú síðasta Race Relations in
Britain (Tengsl kynþátta í Bretlandi)
kom út árið 1997.
Strax í upphafi samtalsins er ljóst
að Tessa Blackstone hefur lagt sig
fram um að tengja þessi tvö starfs-
svið í starfi sínu sem ráðherra og
samtalið hefst á upprifjun á þeim
hugmyndum sem komu fyrst fram á
áttunda áratugnum um nauðsyn þess
að auka tengsl almennings við menn-
ingu og listir.
Þróun menntunarmöguleika sem
felast í listum
Á þeim tíma komu fram mjög
ákveðnar kröfur um breytt hlutverk
safna og menningarstofnana og svo
virðist sem yfirvöldum í Bretlandi
hafi í kjölfarið orðið umhugað um að
móta stefnu sem hafði bein áhrif á
það hvernig opinberum menningar-
stofnunum er stýrt?
„Frá því að Verkamannaflokkur-
inn kom til valda 1997 höfum við not-
að stefnumótandi aðferðir af ýmsum
toga þess að auðvelda aðgengi hins
almenna borgara að galleríum, söfn-
um og sviðslistum. Samhliða því höf-
um við reynt að þróa þá ótrúlegu
menntunarmöguleika sem felast í
listum, en þeir höfðu ef til vill ekki
verið nýttir með viðunandi hætti
fram að þeim tíma. Það var þó búið
að mynda ákveðna grasrót meðal
þeirra sem stýrðu söfnum, galleríum
og unnu í listum, því margir þessara
aðila höfðu þá þegar komist að þeirri
niðurstöðu að nauðsynlegt væri að
hefja framþróun á þessu sviði. Rík-
isstjórnin kom síðan að málinu með
því að leggja bæði fram fjármuni og
vinnu í stefnumótandi ramma.
Við erum því með tvíþætt mark-
mið í dag, enda er mikilvægt að
missa ekki sjónar á þeirri staðreynd
að listirnar eiga sér sjálfstæðan til-
verurétt, sjálfra sín vegna. Stefna
okkar hefur því verið að skapa um-
hverfi þar sem mikil gæði fá að
blómstra og raunverulegir hæfileik-
ar ná að þróast. En um leið viljum við
dreifa því sem listir hafa upp á að
bjóða, hvað varðar skilning, gleði og
fagurfræðilega tilfinningu, til mun
fleiri þjóðfélagshópa – og helst til
allrar þjóðarinnar.
Samstarf skóla og listamanna
Markmið okkar er að nota söfn og
gallerí sem mest, en auk þess viljum
við nota sviðslistirnar, svo sem leik-
húsið, óperuna og dansinn, til þess að
styrkja námsskrárnar í skólakerfinu.
Við erum því að þróa ýmiskonar
tækifæri fyrir grunnskóla og næstu
skólastig, sem gera þeim kleift að
vinna með listir og menningu í víðu
samhengi. Meðal þeirra stefnumót-
andi verkefna sem umtalsverðum
fjárhæðum hefur verið eytt í að þróa
er það sem við köllum „Creative
Partnership“ [skapandi félagsskap-
ur]. Ég hef farið fram á það við fjár-
málaráðherra að auknu fé verði varið
í þetta verkefni – þótt ég viti enn ekki
hvernig það fer – en það felur m.a. í
sér að koma því til leiðar að öll sam-
tök á sviði lista álíti það í sínum
verkahring að vinna með ungu fólki.
Til að byrja með munum við hefjast
handa á völdum svæðum þar sem
fólk hefur átt erfitt uppdráttar. En ef
verkefnið gengur eftir með þeim
hætti sem við vonumst til mun hver
einasti skóli fram að háskólastigi að
lokum hafa áætlun þar sem skapandi
listamenn taka reglulegan þátt í
starfi þeirra til lengri tíma. Mark-
miðið er að þróa sköpunargleði ungs
fólks og gefa því tilfinningu fyrir því
hverju listir – annars vegar eins og
þær birtast okkur á sviði og hins veg-
ar í sögulegu samhengi á söfnum –
geta áorkað.“
Ráðherrann tekur fram að þær
fjárveitingar sem fara til þessa viða-
mikla verkefnis komi sem viðbót við
það sem menningarstofnanir hafi
þegar til ráðstöfunar við almennan
rekstur sinn. „Margar menningar-
stofnanir okkar hafa þegar tekið stór
skref í áttina að þessu markmiði á
eigin vegum, enda hefur verið lögð
áhersla á mikilvægi menntunar í
starfi þeirra þegar þeim er úthlutað
fé til starfseminnar. Liður í því er að
síðastliðin tuttugu ár höfum við
reynt að ganga úr skugga um að þeir
sem sitja í stjórnum listastofnana
hafi þekkingu á því hvernig hægt er
að þróa söfn og gallerí með tilliti til
menntunar.“
Listir örva fólk til þátttöku í
þjóðfélaginu
Það má þá í raun segja að stefna
stjórnvalda miðist við gagnvirk
tengsl á milli menntunar, vísinda og
menningar?
„Einmitt. Það er algjört frumskil-
yrði að þessir þættir þjóðfélagsins
séu ekki aðgreindir og settir hver í
sinn bás. Þeir ættu frekar að starfa
þannig saman að mörk og mæri séu
brotin niður eða máð út og ungt fólk
haldi áfram að læra. Mér finnst það
reyndar einnig eiga við um fullorðið
fólk, því ég stýrði eitt sinn háskóla
sem einbeitti sér sérstaklega að því
að draga fullorðið fólk aftur inn í lær-
dómsferlið og gefa því tækifæri til að
ljúka prófgráðu á fullorðinsaldri.
Eftir þá reynslu er ég alveg sann-
færð um að fólk heldur áfram að læra
svo lengi sem það lifir.
Og þar koma einmitt listirnar inn í
myndina. Þær eru einstaklega vel til
þess fallnar að örva fólk til frekari
þátttöku í þjóðfélaginu, þótt ekki sé
nema með því að auka skilning þess
og næmi fyrir umhverfinu. Sem
dæmi um verkefni er þjóna því mark-
miði má nefna óperuuppsetningar
þar sem haldin hafa verið námskeið
meðan á vinnuferlinu stendur og
byggt á umræðum um verkið sjálft,
túlkunarmöguleika, sögulegt sam-
hengi o.s.frv. Slíkt starf leiðir síðan
til þess að fólk hefur glögga mynd af
því um hvað verkið og allt sem að því
lýtur snýst, þegar það loks sér það
fullunnið á sviði.“
Af þessu má ráð að þú álítir listir
hafa hlutverki að gegna sem eins
konar frumafl í þjóðfélaginu er síðan
nærir atvinnulífið og efnahaginn?
„Það er alveg rétt. Og þótt ég vilji
ekki hljóma tilgerðarlega verð ég að
játa að ég álít listir bæta mannlífið í
þeim skilningi að þær snúast um feg-
urð, sannleika o.s.frv. En um leið fela
þær í sér leiðir til að gera fólk meira
skapandi, sem aftur verður til þess
að það er hreint og beint hugmynda-
ríkara. Við megum ekki gleyma því
að þær atvinnugreinar sem byggjast
á listsköpun eru mjög mikilvægar í
efnahag okkar í Bretlandi, við erum
um þessar mundir orðin mjög fær á
því sviði. Tónlistariðnaðurinn er gíf-
urlega umfangsmikill, iðnaður
tengdur hönnun sömuleiðis – en
hann átti t.d. mjög erfitt uppdráttar
fyrir þrjátíu árum. Allt eru þetta at-
vinnugreinar í örum vexti, á sama
tíma og fólk verður vandlátara og
fágaðra í flestum skilningi. Það er því
ljóst að þessi aukna áhersla á listir
hefur félagslegan ávinning í för með
sér ekki síður en efnahagslegan.“
Tengsl lista og atvinnulífs
Nú reynist mörgum erfitt að sjá
listir fyrir sér í samhengi við efna-
hagslegt ástand þjóðfélagsins, en í
Bretlandi starfar t.d. stofnunin „Arts
and Business“ (Listir og viðskipta-
líf), sem hefur það að markmiði að
efla tengsl atvinnulífs og lista. Hefur
þetta samstarf skilað þeim árangri
sem vonir stóðu til?
„Já, vissulega. Í upphafi snerist
þessi starfsemi fyrst og fremst um
það að ýta undir meðvitund fyrir-
tækja um félagslegar skyldur sínar.
Reynt var að fá atvinnulífið til að
styðja við listir með því að taka þátt í
kostnaði við sviðsetningar eða upp-
setningar á nýjum sýningum og þess
háttar. Helsta markmiðið þá var að
fá meira fjármagn inn í listastarf-
semi. Nú hefur þessi viðleitni þróast
út í annað og meira; hún snýst um að
koma á varanlegri tengslum á milli
einstakra listastofnana og atvinnu-
fyrirtækja af einhverju tagi, þar sem
samstarf á sér stað um lengri tíma í
stað þess að snúast um eitt verkefni.
Um leið er reynt að stofna til þann-
ig samstarfs að fólk sem vinnur á
sviði lista geti þjálfað viðskiptahæfi-
leika sína, því ekki má gleyma því að
allir sem vinna að listum í dag verða
að kunna að markaðssetja starf sitt
og tryggja að fjármunir nýtist sem
best.
Starfsmenn atvinnufyrirtækjanna
hafa einnig fengið tækifæri til að
vinna innan listheimsins og kynnast
því hvernig listamenn úr ólíkustu
áttum vinna að sínu krefjandi starfi.
Það er að mínu mati ögrandi reynsla
sem er mjög vel til þess fallin að
víkka sjóndeildarhring þeirra sem
koma úr umhverfi atvinnulífsins.
„Arts and Business“ hefur staðið
sig mjög vel í þessu hlutverki, auk
þess að sinna sínu hefðbundna starfi
við öflun stuðningsaðila sem það
byggðist mest á í upphafi.“
Hafa verið gerðar ráðstafanir í
skattalöggjöf ykkar til þess að hvetja
fyrirtæki til stuðnings við listir?
„Já, Gordon Brown, núverandi
fjármálaráðherra, kynnti nýja áætl-
un fyrir tveimur eða þremur árum,
sem gerði mönnum auðveldara fyrir
við að fá skattaívilnanir fyrir stuðn-
ing við listir og mannúðar- og
menntamál. Enn á eftir að koma í
ljós hver langtímaávinningurinn
verður af þessum aðgerðum, en þó er
víst að um er að ræða umtalsverðan
hvata fyrir fyrirtæki til þess að láta
til sín taka á þessu sviði.“
Líflegur markaður fyrir
samtímalistir
Hvert er hlutverk „Arts Council“
og „British Council“ í því að koma
listum og menningu á framfæri í
Bretlandi?
„„British Council“ þjónar nú orðið
fyrst og fremst því hlutverki að
kynna gagnvirkni á sviði menntunar
og aðstoða þróunarlönd við mótun
menntunaráætlana sinna. Í því starfi
eru að sjálfsögðu ákveðin tengsl við
menningu og á vegum þess ferðast
t.d. gestalistamenn, rithöfundar o.fl.
sem vinna að verkefnum erlendis.
Starf „Arts Council“ fer hins veg-
ar að mestu leyti fram í Bretlandi.
Helsta hlutverk þess er að fjár-
magna listirnar, en í Bretlandi
vinnum við það starf samkvæmt því
lögmáli að ég, sem ráðherra lista,
ákveð t.d. ekki hversu mikið fé renn-
ur t.d. til leikhússins í Newcastle
miðað við leikhúsið í Manchester. Við
reynum að stýra þessum málum
þannig að þau séu í höndum hóps
fólks á vegum „Arts Council“ í Lond-
on sem hefur sérfræðiþekkingu á
hverju sviði. Þessi hópur reynir að
meta hversu mikið hvert leikhús á
skilið að fá og þá um leið hversu mik-
ils hvert hús þarfnast.
„Arts Council“ gegnir einnig mik-
ilvægu hlutverki við að styðja unga
samtímalistamenn við ýmis verkefni
en markaðurinn fyrir samtímalistir
er mjög öflugur í Bretlandi, og þá
sérstaklega í London. Ég held að
mér sé jafnvel óhætt að segja að
hann sé einn sá líflegasti í Evrópu.“
Hvaða ástæðu telur þú liggja þar
að baki?
„Þær eru áreiðanlega margar. Í
fyrsta lagi eigum við framúrskarandi
listaháskóla. Þar af leiðir að umtals-
verður fjöldi ungs fólks hefur hlotið
þjálfun innan fjölda stofnana þar
sem metnaður og gæði eru í fyrir-
rúmi vegna þeirrar miklu samkeppni
sem ríkir á sviði listrænnar mennt-
unar. Fjöldi listamanna fer um leið
mjög vaxandi þótt sumir muni að
sjálfsögðu óhjákvæmilega heltast úr
lestinni, því það er ekki á allra færi
að ná langt á sviði lista. Samt sem áð-
ur hefur þessi vaxandi fjöldi í för með
sér að mun meiri líkur eru nú en áður
á því að einhverjir skari fram úr og
sýni óvenjulega hæfileika. Þá hefur
markaðurinn einnig styrkst vegna
þess að eftirspurnin hefur aukist.
Mun fleiri hafa nú áhuga á samtíma-
list vegna þeirrar vitundarvakningar
sem hefur orðið, og þessi áhugi smit-
ar erlenda fjárfesta og ýtir undir enn
frekari framleiðslu á listsviðinu.“
Listum þarf að skapa skilyrði
til að blómstra
Svo virðist sem Bretland hafi mjög
sterka stöðu í hinum alþjóðlega list-
heimi um þessar mundir. Hafa
stjórnvöld í Bretlandi reynt að koma
listamönnum á framfæri með mark-
vissum hætti erlendis?
„Að mínu mati felst hlutverk yf-
irvalda fyrst og fremst í því að skapa
listum þau skilyrði að þær geti
blómstrað. Hið opinbera má hins
vegar ekki skipta sér of mikið af list-
heiminum sjálfum, því þá skapast sú
hætta að það taki stjórnina á honum
yfir, en það fyndist mér alveg frá-
leitt. Að sjálfsögðu reynum við að
kynna Bretland sem stað þar sem
menning þrífst vel og skapandi starfi
er gert hátt undir höfði, hvort heldur
sem er á sviði tónlistar, leikhúss eða
einhvers annars. Staða okkar er nú
þegar mjög sterk og orðspor okkar
gott, enda hefur Bretland um nokk-
urt skeið verið ein helsta miðstöð
leiklistar, danslistar og samtímalista,
svo nokkuð sé nefnt – en það tel ég
einmitt vera afleiðingu þess að
stuðningur fyrir listirnar hefur verið
fyrir hendi og sömuleiðis skilningur
á því að þannig verður það að vera í
siðmenntuðu þjóðfélagi. Það þýðir þó
ekki að ég sem ráðherra lista þurfi
ekki að berjast fyrir því fjármagni
sem ég hef til umráða,“ segir Tessa
Blackstone og brosir. „Sérstaklega
vegna þess að mitt ráðuneyti er oft
að keppa við ráðuneyti hinna stóru
málaflokka, svo sem á sviði mennt-
unar og heilbrigðisþjónustu. Það er
því mikilvægt að hafa í huga að minni
fjárhæðir geta nýst mjög vel í list-
um.“
Gagnvirk tengsl
menningar og mennta
Morgunblaðið/Jim Smart
Tessa Blackstone, ráðherra lista í Bretlandi.
Ráðherra lista í Bretlandi, Tessa Blackstone, segir
atvinnugreinar sem byggjast á listsköpun mjög
mikilvægar í efnahag Bretlands. Fríða Björk
Ingvarsdóttir ræddi við hana um stefnumótun
bresku ríkisstjórnarinnar á sviði lista og þýðingu
þeirra sem skapandi frumafls í þjóðfélaginu.
fbi@mbl.is