Morgunblaðið - 12.05.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 12. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SÍÐUSTU vikurnar hafamarkað spor í sögu Frakk-lands. Eftir fimm ára logn-mollu í frönskum stjórn-málum brast á fárviðri.
Veðrinu hefur nú slotað en umhleyp-
ingum er ekki lokið því afar þýðing-
armiklar þingkosningar eru fram-
undan. Le Pen fær þá aftur tækifæri
til að sýna styrk sinn og örlög nýrrar
ríkisstjórnar sem skipuð var fyrr í
vikunni munu ráðast.
Úrslit fyrri umferðar forsetakosn-
inganna 21. apríl komu gífurlega á
óvart. Skoðanakannanir höfðu sýnt
að Chirac og Jospin voru hnífjafnir í
fyrsta og öðru sæti. Langt bil var á
milli þeirra og næstu manna. Þótt Le
Pen sé auðvitað enginn nýgræðingur
í franskri pólitík var ekki reiknað með
honum í fremstu víglínu. Ekki er
langt síðan pólitískir lífdagar Le Pens
þóttu taldir vegna klofnings í Þjóð-
fylkingunni.
En úrslitin komu ekki einungis á
óvart, þau voru eins og köld vatns-
gusa framan í lýðræðissinna. Hægri
öfgamaður, sem margir líta á sem fas-
ista, skaut sjálfum forsætisráð-
herranum ref fyrir rass og komst með
tærnar þar sem forsetinn hafði hæl-
ana. Líktu margir fjölmiðlar þessu við
pólitískan landskjálfta. Valið í seinni
umferðinni stóð því milli hægri
manns og hægri öfgamanns. Allt í
einu var það orðið möguleiki að Le
Pen gæti orðið forseti. Maður sem
hefur úrsögn úr Evrópusambandinu
á stefnuskrá sinni, vill taka upp
dauðarefsingu að nýju, hamla gegn
því að útlendingar setjist að í Frakk-
landi og festa þá reglu í sessi að
Frakkar hafi forgang til starfa í
Frakklandi. Kosningar sem virtust
helgaðar heldur óspennandi kapp-
hlaupi Jospins og Chiracs voru allt í
einu farnar að snúast um sjálfa til-
veru fimmta lýðveldisins og framtíð
Frakklands meðal siðaðra þjóða.
Frakkar tala gjarnan – grínlaust –
um ættjörð sína sem „land mannrétt-
indanna“ ekki síst vegna frönsku
mannréttindayfirlýsingarinnar frá
1789. Átti þessu landi að vera stjórn-
að af manni sem afneitar mörgu af því
sem telst til mikilvægustu mannrétt-
inda?
Voru menn ekki lengi að rifja upp
að það voru Frakkar sem beittu sér
hvað mest fyrir því að Austurríkis-
menn sættu refsiaðgerðum af hálfu
Evrópusambandsins þegar flokkur
Jörgs Haiders tók sæti í ríkisstjórn.
Jafnframt hafa margir Frakkar verið
fullir vandlætingar vegna uppgangs
Berlusconis og þjóðernissinna á Ítal-
íu. Blasti nú við að Frakkar væru ekki
þess umkomnir að vanda um fyrir
öðrum í þessum efnum.
Þessir atburðir hafa auðvitað vakið
óhug utan Frakklands og verið settir
í samhengi við uppgang hægri öfga-
manna annars staðar í álfunni. Er von
að spurt sé hvort 20% frönsku þjóð-
arinnar séu kynþáttahatarar? Málið
er hins vegar alls ekki svona einfalt.
Fólk kýs ekki Le Pen af
einhverri einni ástæðu.
Það verður einnig að hafa
hugfast að sjálfur var
hann mun hófsamari fyrir
kosningarnar en oft áður.
Flest það sem fundið er Þjóðfylking-
unni til foráttu birtist ekki með ber-
um orðum í stefnuskrám hennar. Það
er frekar að persóna Le Pens, ýmis
ummæli úr fortíð hans og gjörðir,
veki ugg. Eins og lýðskrumara eru
háttur hefur hann að sjálfsögðu lag á
því að haga orðum sínum þannig að
þau falli sem flestum í geð. Hann tek-
ur gjarnan málefni upp sem njóta al-
þýðufylgis (andstaða við Evrópusam-
runa, harðar aðgerðir gegn glæpum)
án þess að um rökræna heildarstefnu
sé að ræða.
Stjórnmálakreppa
Úrslitin þóttu afhjúpa djúpstæða
stjórnmálakreppu í Frakklandi. Hin-
ir hefðbundnu stjórnmálaflokkar og
stjórnmálamenn hefðu misst sam-
bandið við drjúgan hluta kjósenda.
Fylgi Le Pens er ekki eitt til marks
um það heldur einnig gott gengi öfga-
sinnaðra frambjóðenda af vinstri
vængnum. Í viðtölum við þá sem kusu
Le Pen kemur fram að mörgum er
efst í huga öryggisleysið sem fylgir
vaxandi glæpum. Í raun er það svo að
í sumum hverfum stórborga ríkir lög-
leysa þar sem lögreglan treystir sér
ekki til að koma á reglu. Sú tilfinning
er líka útbreidd að glæpamenn þurfi
ekki að taka afleiðingum gerða sinna.
Ríkið sinni ekki þeirri frumskyldu
sinni að verja borgarana yfir ofbeld-
isverkum.
Einnig hefur verið bent á að
Frakkar séu að súpa seyðið af því að
það hafi mistekist að innlima þær
milljónir innflytjenda, einkum frá
Norður-Afríku, sem búa í landinu.
Þetta valdi því að drjúgur hluti kjós-
enda leggist á sveif með öfgamönnum
sem bjóða upp á einfaldar lausnir eins
og vísa útlendingum úr landi og
stöðva innflytjendastraum.
Þegar nánar er skoðað kemur í ljós
að fylgi Le Pens er mest í röðum
ófaglærðra verkamanna og lands-
byggðarfólks. Ennfremur er það
mest í útjaðri landsins í suðri og norð-
austri. Le Pen höfðar samkvæmt
þessu mikið til þeirra sem telja sig
hafa farið halloka og ekki notið góðs
af bættum lífskjörum undanfarinna
ára. Þá höfðar hann til þeirra sem eru
uggandi út af þróuninni í Evrópumál-
um, þ.e. auknum samruna, og þeirra
sem eru á móti innflytjendum. Fólk á
jaðarsvæðum er óöruggara með til-
veru sína vegna snertiflatarins við ná-
grannalönd.
Það er athyglisvert Le Pen fær
hljómgrunn jafnvel í héruðum þar
sem eru fáir innflytjendur og glæpir
lítið vandamál. Í þessu sambandi hef-
ur fjölmiðlum verið kennt um að gera
allt of mikið úr glæpavandanum. Sér-
staklega hefur einkastöðin TF1, sem
er sú vinsælasta, verið skömmuð fyrir
að velta sér upp úr glæpafregnum í
hverjum einasta fréttatíma.
Viðbrögðin
Fyrsti eftirskjálftinn kom að kveldi
21. apríl þegar Lionel Jospin for-
sætisráðherra tilkynnti að hann
myndi draga sig í hlé. Hann hefur
ekki tjáð sig opinberlega síðan og
reyndar vart sést á almannafæri
nema þegar ríkisstjórnarskipti fóru
fram fyrr í þessari viku. Hann lét
meira að segja konu sína greiða at-
kvæði fyrir sína hönd í seinni umferð-
inni samkvæmt umboði eins og lög
heimila.
Þetta eru töluverð tíðindi. Þótt
hann njóti ekki mikillar alþýðuhylli
hefur Jospin verið farsæll forsætis-
ráðherra sem tryggði pólitískan og
efnahagslegan stöðugleika undanfar-
in fimm ár. Jafnvel blað eins og Fin-
ancial Times sem seint verður talið
hallt undir sósíalista fer lofsamlegum
orðum um ríkisstjórnartíð hans. At-
vinnulausum hafi til
dæmis fækkað um tæpa
milljón.
Virðist ekki fara milli
mála að niðurstaðan hef-
ur verið gífurleg von-
brigði fyrir Jospin. Sumir hafa legið
honum á hálsi fyrir að yfirgefa bátinn
fyrstur manna í stað þess að sigla
flokksfleyinu alla leið í gegnum þing-
kosningarnar. Mátti hann vita að upp
hæfust mikil átök um hver yrði eft-
irmaður hans sem kynni að veikja
möguleika flokksins á að halda völd-
um. Flestir hafa hins vegar borið lof á
Jospin fyrir að axla eindregið ábyrgð
á strandinu. Sú ákvörðun hafi verið í
samræmi við hugsjónir hans um heið-
arleika og skýra ábyrgð. Einnig er
skiljanlegt að Jospin fýsti lítt að berj-
ast áfram fyrir því einu að sitja áfram
sem forsætisráðherra með Chirac
sem forseta sér við hlið. Sambúð
þeirra tveggja var ágæt í fyrstu en
undanfarin tvö ár, eftir að nær dró
kosningum og ljóst var að í það
stefndi að báðir yrðu í framboði, gætti
vaxandi úlfúðar.
Ekkert lamb að leika við
Þótt í sjálfu sér megi segja að Le
Pen hafi aldrei átt möguleika á því að
bera sigurorð af Chirac er ljóst að ár-
angur hans í fyrri umferð skapaði
mikinn vanda. Í tvær vikur fékk hann
óskipta athygli fjölmiðla. Ef honum
tækist að auka fylgi sitt svo einhverju
munaði þótt það dygði ekki til að fella
Chirac gætu þingkosningarnar í júní
snúist upp í aðra martröð.
Eitt það fyrsta sem forsetinn og
talsmenn hans voru spurðir um að
lokinni fyrri umferðinni var hvort
hann myndi ganga á hólm við Le Pen
í sjónvarpskappræðum. Eftir misvís-
andi svör í fyrstu lýsti forsetinn því
yfir að hann myndi ekki taka þátt í
slíkum samræðum. Rökstuddi hann
það með vísan til þess að það væri
ekki hægt að rökræða við menn eins
og Le Pen. Þetta var tekið gott og gilt
og tókst Le Pen ekki að gera sér mat
úr því sem hann kallaði heigulshátt
forsetans. Þótt auðvitað megi finna að
því að forsetinn skyldi ekki vera tilbú-
inn að setjast niður og ræða við Le
Pen má ekki gleyma því að það gat
verið ábyrgðarlaust að taka áhættu í
því efni. Le Pen er nefnilega ekkert
lamb að leika sér við.
Í athyglisverðri grein í Le Monde á
dögunum er fjallað um þann vanda
sem fréttamenn standa frammi fyrir
þegar tekin eru viðtöl við Le Pen.
Hann er nefnilega rökfimur með af-
brigðum og er mjög vel að sér í sögu
Frakklands og Evrópu. Illa undir-
búnum blaðamönnum „rúllar hann
upp“ svo vitnað sé í kunnasta sjón-
varpsmann Frakka, Patrick Poivre
d’Arvor.
Unga kynslóðin rankar við sér
Strax að kveldi fyrri umferðarinn-
ar streymdi fólk út á götur Parísar og
helstu borga Frakklands til að láta í
ljósi andúð sína á kynþáttafordómum
og stefnu Le Pens. Stóðu þessi mót-
mæli samfleytt í tvær vikur og náðu
hámarki 1. maí þegar hálf önnur
milljón manna tók þátt. Þessi hreyf-
ing hefur verið lofuð og prísuð í fjöl-
miðlum sem vitnisburður um að ný
kynslóð Frakka sé að hefja afskipti af
stjórnmálum, kynslóð sem áður lét
sér standa á sama um stjórnmál og
kosningar.
Le Pen tókst hins vegar ekki að
vekja þá fjöldahreyfingu sem hann
vonaðist eftir. Þátttaka var dræm á
útifundi sem hann boðaði til í París 1.
maí og sömu sögu má segja um loka-
fund kosningabaráttu hans í Mars-
eille, sem er þó eitt hans höfuðvígi.
Seinni umferðin
Spár rættust og Chirac fékk yfir-
burðafylgi í seinni umferðinni, rúm-
lega 82%. Úrslitin eru þó fyrst og
fremst sigur fyrir lýðræðið almennt.
Bráðahættunni sem stafaði frá hægri
öfgamönnum var afstýrt með sann-
færandi hætti. Kjörsókn var mun
betri en í fyrri umferðinni eða 80,14%.
Fyrir Chirac sjálfan var niðurstaðan
nokkuð þversagnakennd. Í fyrri um-
ferðinni fékk hann minna fylgi en
nokkur starfandi forseti. Í seinni um-
ferðinni er hann kjörinn með meiri yf-
irburðum en dæmi eru um.
Le Pen tókst ekki að auka að ráði
fylgi sitt milli umferða. Það þýðir í
raun að nýir kjósendur sem ekki tóku
þátt í fyrri umferðinni og þeir sem
kusu aðra en Le Pen og hinn fram-
bjóðanda hægri öfgamanna, Bruno
Mégret, gengu til fylgilags við Chir-
ac. En það þýðir líka að það er tölu-
verður stöðugleiki í fylgi Le Pens.
Tæp 20% létu ekki segjast þrátt fyrir
linnulausan áróður í fjölmiðlum gegn
Le Pen. Til dæmis var daglega minnt
á það hvað það myndi þýða að rjúfa
tengslin við Evrópusambandið.
Franskir bændur sem njóta góðs af
styrkjakerfi ESB myndu missa helm-
ing tekna sinna. Viðskipti
við útlönd myndu dragast
saman sem óhjákvæm-
lega myndi leiða kreppu í
útflutningsgreinum og
stóraukins atvinnuleysis.
Le Pen var reyndar fljótur að bregð-
ast við og í auglýsingum rétt fyrir
seinni umferðina talað hann einungis
um að það þyrfti að „endurskoða“
samninga á vettvangi Evrópusam-
bandsins.
Ný ríkisstjórn
Chirac lét hendur standa fram úr
ermum og var tilbúinn með nýja rík-
isstjórn skömmu eftir kosningarnar.
Sú stjórn hefur fáeinar vikur til að
sanna gildi sitt, eða fram að þingkosn-
ingunum 9. og 16. júní. Fyrir þá sem
koma frá hreinræktuðu þingræðis-
landi eins og Íslandi lítur það óneit-
anlega nokkuð einkennilega út að
skipta um ríkisstjórn svo skömmu
fyrir þingkosningar þegar vitað er að
hún verður ekki langlíf nema hægri
menn beri sigur úr býtum í þingkosn-
ingunum. Þetta verður þeim mun sér-
kennilegra þegar haft er í huga að
sigur Chiracs er lítil eða engin vís-
bending um raunverulegt persónu-
fylgi hans eða fylgi hægri manna. En
svona er franska stjórnskipunin, for-
setinn er pólitískur og kerfið er þann-
ig hugsað að forsetinn og forsætisráð-
herrann séu á sömu línu.
Það má því búast við að nýja stjórn-
in byrji af krafti því naumur tími er til
stefnu fram að þingkosningunum.
Auðvitað getur hún þó ekki gert neitt
sem krefst samþykkis þingsins, en
því var slitið í febrúar og kemur ekki
saman að nýju fyrr en eftir þingkosn-
ingarnar. Kemur þá í ljós hvort
Frakkar vilja nýja „sambúð“ þrátt
fyrir það slæma orð sem fer af henni.
Sósíalistar eru vongóðir um að halda
þingmeirihlutanum sem myndi leiða
til þess að nýja stjórnin viki fyrir
vinstri stjórn. Það hefur verið hægri
mönnum fjötur um fót hve illa hefur
gengið að sameinast í einn öflugan
hægri flokk.
Síðustu daga og vikur hafði mikið
verið spáð og „spekúlerað“ um það
hver yrði fyrir valinu sem forsætis-
ráðherra Chiracs. Augljósasti kandí-
datinn var Nicolas Sarkozy sem hefur
verið einn mest áberandi talsmaður
stjórnarandstöðunnar síðastliðin ár.
Chirac fór hins vegar aðra leið, ef til
vill vegna þess að hann fann að það
þurfti nýtt andlit, einhvern sem væri
ekki dæmigerður fulltrúi hinnar póli-
tísku hástéttar. Raffarin varð fyrir
valinu og er talið það til tekna að hann
er ekki frá París heldur utan af landi
og hann er ekki útskrifaður úr ENA
(Ecole Nationale d’Administration)
eins og svo margir stjórnmálaleiðtog-
ar síðustu áratuga, þ. á m. Chirac og
Jospin. Svokallaðir ENA-istar hafa
orðið að eins konar samnefnara fyrir
pólitískt valdasamkrull sem byggist á
ógagnsæjum bræðraböndum.
Nýja stjórnin ætlar augljóslega að
reyna að taka lögreglu- og öryggis-
mál föstum tökum. Sarkozy, sem
gengur forsætisráðherranum næstur
að virðingu innan stjórnarinnar, fær
það hlutverk að stjórna nýefldu ráðu-
neyti innanríkis- og öryggismála.
Sýnir það áhersluna á þennan mála-
flokk. Það er einnig athyglisvert og
raunar mjög jákvætt að í nýju stjórn-
inni er í fyrsta skipti ráðherra af
norður-afrísku bergin brotinn. Tokia
Saïfi, dóttir alsírskra innflytjenda,
mun fara með málefni sjálfbærrar
þróunar. Sjálf hefur hún sagt að hún
hafi byrjað stjórnmálaafskipti á tí-
unda áratugnum vegna þess að hún
þoldi ekki niðrandi ummæli Le Pens
um innflytjendur.
Stór verkefni framundan
Ekki fer hjá því að ýmsir velti því
fyrir sér hvort helstu stofnanir
fimmta lýðveldisins þarfnist ekki
endurskoðunar. Sterk staða forset-
ans kann að eiga að hluta til sök á
máttleysi stjórnmálamanna til að tak-
ast á við þjóðfélagsvanda. Á það auð-
vitað fyrst og fremst við á tímum
„sambúðar“ eins og undanfarin fimm
ár þegar forsetinn og forsætisráð-
herrann jafna hvor annan út. Að vísu
prísa menn sig sæla að kosningakerf-
ið geymir þann varnagla
að hafa tvær umferðir.
Kosningarnar sýna vel
þá hættu sem fælist í því
að hafa einungis eina
umferð í forsetakosning-
um eins og við Íslendingar þar sem
ekki er krafist hreins meirihluta.
Leiða menn þá einnig hugann að því
að forsetaembættið franska er það
valdamikið að óábyrgur einstaklingur
sem kæmist til valda gæti valdið mikl-
um usla jafnvel þótt hann hefði ekki
þingið á sínu valdi. Til dæmis hefur
forsetinn heimildir til að lýsa yfir
neyðarástandi og stjórna með tilskip-
unum.
Til lengri tíma litið hlýtur að vera
meginverkefni lýðræðisaflanna að
vinna fimmtung þjóðarinnar aftur á
sitt band. Eins og Chirac sagði þegar
úrslit seinni umferðarinnar lágu fyrir
felast mjög eindregin skilaboð í kosn-
ingunum: „Þið verðið að sinna okkur
betur.“
Fárviðrinu slotar
Eftir fimm ára lognmollu geisaði tveggja vikna
stormur í frönskum stjórnmálum. Páll Þórhallsson
rýnir í úrslit frönsku forsetakosninganna.
AP
Stuðningsmenn Jacques Chirac, sem var endurkjörinn Frakklandsforseti sl.
sunnudag, haldast í hendur eftir að tilkynnt var um úrslitin.
Le Pen var
hófsamari en
oft áður
Búist við að
ný stjórn byrji
af krafti