Morgunblaðið - 29.05.2002, Blaðsíða 20
ERLENT
20 MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EKKERT er táknrænna fyrir þær
miklu breytingar sem orðið hafa í
heiminum frá lokum kalda stríðsins
en leiðtogafundurinn í Róm þar sem
samstarfsráði Atlantshafsbanda-
lagsins og Rússlands var formlega
komið á fót. NATO var auðvitað
stofnað til að bregðast við þeirri ógn
sem talin var stafa af Sovétríkjun-
um. Þannig að hugmyndin um að for-
seti Rússlands settist með leiðtogum
nítján aðildarríkja NATO sem sam-
starfsmaður og jafningi til að taka á
sameiginlegum ógnum við frið og ör-
yggi sýnir hversu mikið heimurinn
hefur breyst á síðustu fimmtán ár-
um.
Fyrsti fundur samstarfsráðs
NATO og Rússlands er mjög mik-
ilvægur atburður sem mun aðeins
stuðla að öruggari heimi. Hann færir
samstarfið á nýtt stig til að taka á
ógnum 21. aldarinnar við sameigin-
legt öryggi okkar, hagsæld og frið –
svo sem alþjóðlega hryðjuverka-
starfsemi – og kemur á nýju form-
legu fyrirkomulagi sem gerir okkur
kleift að taka sameiginlegar ákvarð-
anir og grípa til sameiginlegra að-
gerða til að taka á þessum ógnum.
Ég er stoltur af því hlutverki sem
Bretland hefur gegnt í því að stuðla
að þessu framtaki en ekkert eitt ríki
á allan heiðurinn af því. Fyrsti fund-
urinn og allt það sem hann leiðir af
sér er afrakstur skýrrar og víðtækr-
ar samstöðu. Mörg ríki, og Rússland
er auðvitað þeirra á meðal, höfðu
íhugað vandlega hversu mikinn hag
við myndum öll hafa af auknu sam-
starfi og hvernig best væri að koma
því til leiðar.
Hryðjuverkin 11. september
minntu okkur öll á að þrátt fyrir um-
skiptin í tengslum austurs og vesturs
stöndum við frammi fyrir nýjum og
hættulegum úrlausnarefnum. Okkur
var einnig ljóst að NATO og Rúss-
land geta tekið á þessum sameigin-
legu ógnum á áhrifaríkari hátt með
því að sameina kraftana og starfa
saman.
Nýja samstarfsráðið er ekki
kjaftaþing. Það er vettvangur þar
sem hugsjónin um samstarf í örygg-
ismálum verður að veruleika. Rúss-
land fær þar í fyrsta sinn stöðu sem
fullgilt samstarfsríki með sama rétt
og NATO-ríkin.
Krefst hugarfarsbreytingar
Þessi breyting markar þáttaskil í
þeim tengslum sem voru fyrir milli
NATO og Rússlands – tengslum sem
virtust óhugsandi fyrir aðeins ára-
tug. Nýja samstarfsráðið leggur
grunninn að víðtæku samstarfi í fjöl-
mörgum málaflokkum. Mikilvægt er
að hafa í huga að þegar sameiginleg-
ar ákvarðanir eru teknar með ein-
róma samkomulagi eru öll aðildar-
ríki samstarfsráðsins bundin af
þeim. Þetta krefst hugarfarsbreyt-
ingar hjá okkar öllum – traustið þarf
að komast á nýtt stig – og vilja til
fylkja sér um og standa við sameig-
inlega stefnu ríkjanna 20.
Nýtt samstarfsráð NATO og
Rússlands leiðir örugglega til aukins
samstarfs í hermálum. Þetta er ein-
mitt eitt af meginmarkmiðunum.
Það hefst með metnaðarfullri verk-
áætlun, meðal annars samstarfi í
baráttunni gegn hryðjuverkastarf-
semi, viðbrögðum við hættuástandi,
baráttunni gegn útbreiðslu gereyð-
ingarvopna og neyðaraðstoð. Ég
vona og tel að við getum bætt við
þessa fyrstu áætlun eftir því sem
tengslin og samstarfsvenjurnar
þróast.
Ég er fullviss um að með þessu
samkomulagi fæst rétt umgjörð um
samstarfið milli ríkjanna. Verkefni
okkar er nú að tryggja að möguleik-
arnir verði nýttir til fulls.
Leysir ekki Norður-Atlants-
hafsráðið af hólmi
Nýja samstarfsráðið leysir ekki
Norður-Atlantshafsráðið af hólmi.
Rússland gengur ekki í NATO, fær
ekki neitunarvald, og Atlantshafs-
bandalagið hefur rétt til sjálfstæðra
ákvarðana og aðgerða. Bandalagið
heldur áfram að gegna nauðsynlegu
hlutverki sínu – að tryggja frið og ör-
yggi í Evrópu og vera meginvett-
vangur tengslanna yfir Atlantshafið.
Umskiptin í tengslum NATO við
Rússland sýna ekki aðeins að banda-
lagið heldur mikilvægi sínu, heldur
einnig að það getur lagað sig að
breyttum aðstæðum í öryggismál-
um.
Ég er viss um að við munum þurfa
að yfirstíga hindranir og losa okkur
við gamla tortryggni. En samtöl mín
við aðra leiðtoga fyrir þennan mik-
ilvæga fund hafa fært mér heim
sanninn um að þeir eru allir stað-
ráðnir í að grípa tækifærið sem nú
býðst.
Í ljósi þess og nýs afvopnunar-
samnings Bandaríkjanna og Rúss-
lands tel ég að fyrsti fundur sam-
starfsráðs NATO og Rússlands
marki í reynd endalok kalda stríðs-
ins. Hans verður minnst sem fund-
arins þar sem gamlir fjendur urðu
tryggir vinir.
AP
Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands, og George W. Bush Banda-
ríkjaforseti á leiðtogafundi NATO og Rússlands í Róm.
Gamlir fjend-
ur verða
að tryggum
vinum
Fyrsti fundur samstarfsráðs NATO og
Rússlands markar endalok kalda stríðsins,
segir Tony Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, í grein sem hann skrifaði í tilefni af
leiðtogafundinum í Róm.
’ Nýja samstarfs-ráðið leggur grunn-
inn að víðtæku sam-
starfi í fjölmörgum
málaflokkum ‘
MIKIÐ er nú fjallað um framtíð Atl-
antshafsbandalagsins, NATO, í er-
lendum fjölmiðlum og skömmu eftir
lok Reykjavíkurfundar utanríkisráð-
herra bandalagsins og samstarfs-
þjóða þess í maí ritaði einn af frétta-
skýrendum The Wall Street Journal
í Bandaríkjunum, Matthew Kam-
inski, grein sem hér fer á eftir, nokk-
uð stytt.
„Þegar Bandaríkin rissuðu upp
áætlanir um NATO árið 1949 var
þessi eldfjallaeyja, sem ekki réð sjálf
yfir neinum hervörnum, eitt af
helstu skilyrðum þess að hugmynd-
irnar gengju upp. Ísland var við
hernaðarlega mikilvægar siglinga-
leiðir yfir Atlantshafið og næstu 40
árin fylgdust Bandaríkjamenn með
sovéskum herflugflugvélum og kaf-
bátum frá flugstöðinni í Keflavík.
Kalda stríðinu lauk og Sovétmenn
hurfu á braut. NATO var áfram á
staðnum. En hve lengi?
Gagnsleysi Íslands í hernaðarlegu
tilliti núna er gott dæmi um það sem
veldur nú vaxandi efasemdum um
gagnsemi NATO. Bush forseti reyn-
ir í Evrópuferð sinni í vikunni að
tryggja sér stuðning við stríðið gegn
hryðjuverkum en meginstoðin í sam-
bandi Bandaríkjanna við Evrópu síð-
ustu hálfa öldina, NATO, á við vanda
að stríða.
Efasemdirnar eiga margar rætur í
landinu sem stóð fyrir stofnun
NATO. Hershöfðingjar í Pentagon
fyrirlíta stjórnmálaþvargið í banda-
laginu, sagt var að stríðið í Kosovo
1999 hefði verið „háð af nefnd“ og er
oft nefnt sem víti til varnaðar. Og
þar að auki skipta Asía og Mið-Aust-
urlönd mestu fyrir Bandaríkin núna,
ekki Evrópa.
Stjórn Bush ákvað því að fylkja
bandalagi þeirra sem vildu berjast í
Afganistan og svo gæti farið að sama
yrði uppi á teningnum í Írak. Gam-
alreyndur NATO-maður sagði með
óvægnu orðavali að framvegis myndi
verða notast við „röð skyndikynna í
stað langtímahjónabandsins í
NATO“. Evrópumenn, sem reyna að
hafa hemil á valdi Bandaríkjamanna
með bæði samningaviðræðum og
hótunum, efla ekki málstað sinn með
því að neita að auka útgjöld til varn-
armála, einnig eftir 11. september og
þeir minnka þannig getuna til að
koma Bandaríkjamönnum til aðstoð-
ar á vígvellinum.
Þegar öll þessi neikvæðni í bak-
grunninum er höfð í huga efast menn
jafnvel um gagnið af þeim breyting-
um sem stjórnvöld í Washington
beita sér nú fyrir. Bush forseti mun í
vikunni skála fyrir nýjum samningi
um samdrátt í vígbúnaði og sam-
komulaginu við Vladímír Pútín for-
seta um aukið samráð NATO og
Rússlands. Bush mun sennilega
ítreka hvatningu sína um „öfluga“
stækkun bandalagsins síðar á árinu.
En hvorttveggja bendir til að
Bandaríkjastjórn muni taka því
fagnandi að sjá þessa áður geysi-
sterku hernaðarblokk breytast í
íburðarmikið, pólitískt kjaftaþing
fyrir Evrópu.
Heimurinn þarf ekki á enn einu
ræðufélaginu að halda. Ríkisstjórnin
ætti að forðast allt sem gæti breytt
eðli sigursælasta varnarbandalags
allra tíma. NATO er mikilvægt fyrir
hagsmuni Bandaríkjanna, ekki sem
hópur er fjallar aðeins um sum svið
öryggismála og almennar aðgerðir
heldur fremur sem mikilvægasta
stoðin og eina skipulagða stofnunin
er fæst við nánustu tengslin á sviði
viðskipta og stjórnmála í heiminum.
Hvað sem líður öllu nöldrinu um
að Bandaríkjamenn fari sínu fram án
samráðs við aðra þá vill Evrópa her-
vernd af hálfu Bandaríkjanna og
þarfnast hennar. Án NATO myndu
Bandaríkin ekki vera öflugt veldi í
Evrópu, veldi með framvarðastöðvar
í Mið-Austurlöndum og Mið-Asíu og
djúpstæð tengsl við lýðræðisríki
Evrópu.
Atburðirnir 11. september
breyttu aðstæðum við mótun varn-
arstefnu en bandalagið getur enn
komið að gagni í stríði Bandaríkja-
manna gegn hryðjuverkum. En fyrst
þarf að gera róttækar endurbætur á
búnaði bandalagsins.“
Kaminski segir að fela þurfi
NATO að hreinsa til þar sem rík-
isvaldið hafi hrunið eins og dæmi eru
um í Sómalíu, Afganistan og víðar.
Innanlandsstyrjöldum ljúki ekki í
reynd fyrr en búið sé að tryggja frið
og þá geti þurft gæslulið á staðnum.
NATO hafi sýnt og sannað í Bosníu
og Kosovo að það geti vel annast
slíkt störf og ef nauðsyn krefji geti
liðsmenn bandalagsins verið sendir
til svæða langt utan við hefðbundið
varnarsvæði þess. Efla þurfi getu
NATO til að heyja stríð eins og Kos-
ovo-stríðið, getuna til að berjast
gegn hryðjuverkum og bæta búnað
herja bandalagsins í Evrópu. Hern-
aðargeta hafi gert NATO að öflugri
stofnun, án hennar muni það visna.
Rökin fyrir umsvifaminna banda-
lagi eða jafnvel dauða NATO séu
ekki sterk þegar þau séu skoðuð
nánar. „Vissulega var bandalagið
stofnað til að heyja stríð, það vann
stríðið og fullnægði upprunalegu
markmiði sínu. Íslendingar hafa
sennilega ekki þörf fyrir bandarísku
F-16 þoturnar fjórar sem þar eru
eftir. En þótt sumt sé farið að ryðga í
starfi NATO er hægt að bæta banda-
lagið og láta það gagnast hagsmun-
um Bandaríkjanna á ný eins og það
hefur gert undanfarin 53 ár. Enn þá
skortir hins vegar vilja í Washington
og mikilvægum höfuðborgum Evr-
ópu til þess að láta það gerast.
Rangt að gefa
NATO upp
á bátinn
Fréttaskýrandi The Wall Street
Journal hvetur Bandaríkjamenn til
að efla samstarfið við V-Evrópu
Reuters
Vladímír Pútín Rússlandsforseti gengur framhjá vegg með fánum aðild-
arríkja Atlantshafsbandalagsins við Pratica di Mare-herflugvöllinn á
Ítalíu í gær. Þar var samningurinn um nýtt samstarfsráð NATO og
Rússlands formlega undirritaður.
VLADÍMÍR Pútín Rússlandsforseti
ræður yfir vopni sem stundum er
sagt að geti verið skæðara en öll
önnur: kímnigáfu. Er leiðtogar Atl-
antshafsbandalagsins, NATO og
Pútín voru að undirrita yfirlýs-
inguna í Róm í gær um nýtt sam-
starfsráð lagði hann til, grafalvar-
legur í bragði, að húsakynnin þar
sem fundir nýja ráðsins verða haldn-
ir yrðu nefnd Sovéthúsið. Sovét er
rússneskt orð og merkir ráð.
„Ég lýsi því yfir að þetta sé brand-
ari,“ sagði Robertson lávarður,
framkvæmdastjóri NATO, og mun
hafa óttast að í opinberri fund-
argerð myndi grínið ekki skila sér.
Á mánudag var Pútín viðstaddur
háalvarlega ráðstefnu Samtaka evr-
ópskra ríkisendurskoðenda í
Moskvu. Hann minnti gesti á að
Þjóðverjar hefðu sent fulltrúa er
bæri nafnið Engels. „Guði sé lof að
hann tók ekki Marx með sér,“ sagði
forsetinn þurrlega. Helstu postular
kommúnismans voru Friedrich Eng-
els og Karl Marx er rituðu saman
Kommúnistaávarpið árið 1948.
Er Pútín var gestgjafi George
Bush Bandaríkjaforseta sl. föstudag
stríddi hann starfsbróður sínum
góðlátlega. Hann sagði Bush oft
hefja samtal með því að segja: Þetta
er auðvitað ekki neitt sem menn í
okkar stöðu þurfa að ræða en ég
verð að segja… „Og síðan tekur við
löng einræða,“ sagði Pútín brosandi.
Best þótti rússneska leiðtoganum
samt takast upp er hann bauð Bush
og fylgdarliði hans í kvöldverð í
sumarhúsi skammt frá Moskvu. Þar
sagði Pútín Bush að rússneskur
kavíar, öðru nafni styrjuhrogn, væri
stundum klófestur með því að gerð-
ur væri eins konar keisaraskurður á
styrju-hrygnu, síðan væri gatið
saumað saman og fiskinum sleppt
aftur í hafið. Veislugestir grétu af
hlátri og töldu víst að Pútín væri að
skrökva að gestinum en Bush sagð-
ist trúa frásögninni. Hún er reyndar
ekki uppspuni og hefur sannleiks-
gildið verið staðfest af manni sem
starfar við kavíarvinnslu.
Leynivopn
forsetans
Moskvu. AFP.