Morgunblaðið - 29.05.2002, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
veitar- og bæjarstjórn-
arkosningarnar eru að
baki með öllu því um-
stangi sem þeim fylgdi.
Miðað við umræður í
fjölmiðlum síðustu daga eru flestir
ef ekki allir afar sáttir við niður-
stöðuna. Á heimasíðum talsmanna
stjórnmálaflokkanna á Netinu
tekst öllum að sjá sigur sinna
manna í einhverju ljósi. Á kreml.is
er Samfylkingin ótvíræður sig-
urvegari kosninganna, á hriflu.is
eru úrslit kosninganna sögð al-
mennt gleðileg fyrir framsókn-
armenn og annað félagshyggju-
fólk og á vg.is kemur fram að
stærsti sigurinn hjá Vinstrihreyf-
ingunni –
grænu fram-
boði hafi náðst
í kosningabar-
áttunni sjálfri.
Þar hafi hvar-
vetna verið
unnið af hugsjón og dugnaði. Allir
þessir þrír flokkar, þ.e. Samfylk-
ingin, Framsóknarflokkurinn og
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð sameinast síðan í gleðinni yfir
því að Reykjavíkurlistinn hafi
unnið glæstan sigur í borginni. Á
deiglunni.com segir að þótt Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi goldið af-
hroð í Reykjavík hafi sjálfstæðis-
menn náð mjög áhugaverðum
árangri víða annars staðar og efsti
maður á lista Frjálslyndra og
óháðra í Reykjavík, Ólafur F.
Magnússon, segir að F-lisinn hafi
sigrað skoðanakannanirnar.
Þannig munu flestir ef ekki allir
sem buðu fram í kosningunum í
vor hafa unnið litla eða stóra sigra
eftir því hvernig á málin er litið.
En hver er sjálfum sér næstur.
Ég hef nefnilega meiri áhuga á því
á þessari stundu hvað ég, kjósand-
inn, hafi fengið út úr kosningunum
og baráttunni í aðdraganda
þeirra. Ég get svo sem svarað því í
stuttu máli: ég fékk nefnilega ein-
tóma skemmtun, ný tíðindi og
gommu af kosningaloforðum (sem
ég geri náttúrlega ráð fyrir að
verði öll uppfyllt). Framkvæmda-
gleði meirihluta víða um land, sem
jókst til muna í kosningabarátt-
unni, var mér t.d. sérstakt
ánægjuefni. Í Reykjavík, þar sem
ég bý, var t.d. ánægjulegt að sjá
allar þær skóflustungur og borð-
aklippingar, sem fulltrúar meiri-
hlutans tóku síðasta mánuðinn
fyrir kosningar. Þannig tók Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir borg-
arstjóri, ásamt Páli Péturssyni fé-
lagsmálaráðherra fyrstu skóflu-
stunguna að fyrstu íbúðum sem
byggðar verða í sérstöku átaki til
uppbyggingar 600 leiguíbúða á
næstu fjórum árum. Þá opnaði
hún að minnsta kosti tvo nýja leik-
skóla í borginni, ræsti nýja
hreinsistöð og aðalútræsi við
Klettagarða, lagði hornstein að
nýjum höfuðstöðum Orkuveitu
Reykjavíkur við Réttarháls ásamt
Alfreð Þorsteinssyni, stjórnarfor-
manni OR og tók í notkun nýtt
knattspyrnuhús í Grafarvogi. En
afrekalistinn er ekki tæmdur. Því
langþráðar framkvæmdir við
Laugaveg kláruðust skömmu fyrir
kosningar, svo fleiri dæmi séu
nefnd, og borgarstjóri kynnti nýja
skýrslu þar sem í ljós kom að
kynjabundinn launamunur starfs-
manna borgarinnar hefði mælst
7% í október 2001. Þá má ekki
gleyma yfirlýsingu borgarstjóra
og heilbrigðisráðherra, Jóns
Kristjánssonar, um fjölgun hjúkr-
unarrýma í Reykjavík um 326 á
árunum 2003 til 2007. Allt afar
ánægjuleg tíðindi. Dettur mér
helst í hug að við þyrftum að hafa
sveitar- og bæjarstjórnarkosn-
ingar oftar en á fjögurra ára
fresti, slík er framkvæmdagleðin
mánuðinn fyrir kosningar. Eða er
þetta bara einskær tilviljun?
En það var fleira sem kryddaði
hversdagsleikann, svona síðustu
vikurnar fyrir kosningar. Sjálf-
stæðismenn og minni framboð í
Reykjavík, höfðu kannski ekki að-
stöðu til að auglýsa sig með borða-
klippingum eða skóflustungum, en
þeir voru þeim mun duglegri við
að halda grillveislur, tískusýn-
ingar og námskeið í blómaskreyt-
ingum. Skemmtileg tilbreyting
þótt spyrja megi hvað blóma-
skreytingar hafi með kosninga-
baráttu að gera.
Með því að vekja athygli á þess-
um uppákomum ætla ég þó ekki
að gera lítið úr því að framboðin
víðast hvar á landinu voru að sjálf-
sögðu dugleg við að kynna sig og
sína stefnu með öðrum hætti; með
greinaskrifum í blöðum, kosninga-
bæklingum og auglýsingum í fjöl-
miðlum. Þótt sjaldnast væri tekist
á um grundvallarstefnu; pólitískar
hugsjónir, var úr nógu að velja,
þegar stefnuskrár voru annars
vegar. Flestir hefðu sennilega átt
að finna eitthvað við sitt hæfi. Í
stefnuskránum var reynt að höfða
til sem flestra hópa í þjóðfélaginu;
eldri borgara, sjúkra, og fjöl-
skyldufólks, svo dæmi séu nefnd,
þótt hvergi hafi ég þó séð tilhneig-
ingu til að höfða til þeirra sem búa
einir. Það er reyndar umhugs-
unarefni í ljósi þess að sá hópur
sem kýs að búa og lifa einn fer sí-
stækkandi.
En baráttan snerist einnig um
einstaklinga, þ.e. hvort þessi eða
hinn ætti erindi í sveitar- eða bæj-
arstjórn og gaman var að fylgjast
með því hve mikil áhersla var lögð
á að viðkomandi væri aðlaðandi í
augum kjósendanna. Þannig þótti
greinilega ekki nógu heillandi að
kvenkynsframbjóðendur væru
með of margar hrukkur, þrátt fyr-
ir aldurinn, og tölvutæknin notuð,
ótæpilega að mínu mati, til að
stroka út línur hér og hvar á aug-
lýsingamyndum og „lýti“ á borð
við undirhökur karlkynsframbjóð-
enda virtust heldur ekki eiga upp
á pallborðið hjá hönnuðum auglýs-
inganna.
En hvað um það. Kosningarnar
eru búnar. Og fyrir þá sem hafa
áhuga á stjórnmálum tekur hvers-
dagsleikinn við. Frambjóðendur
eru hættir að „spretta upp“ á ólík-
legustu stöðum eins og í versl-
unarmiðstöðvum eða úti á galeið-
unni; hættir að brosa til manns
sem aldrei fyrr. Og gluggapóstur-
inn drukknar ekki lengur í kosn-
ingabæklingum. En best að ör-
vænta ekki, aðrar kosningar,
alþingiskosningar, fara nefnilega
fram að ári.
Kosningar
að ári – sem
betur fer
„Í stefnuskrám var reynt að höfða til
sem flestra hópa í þjóðfélaginu…
þótt hvergi hafi ég séð tilhneigingu til
að höfða til þeirra sem búa einir.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
VÍKUR, firðir og fló-
ar umhverfis landið eru
uppeldisstöðvar nytja-
fisks okkar. Með til-
komu fiskeldis í fjörð-
unum gæti lífríki
sjávarins verið stefnt í
voða af völdum þess.
Mikil hætta er á sýk-
ingu í eldisgirðingun-
um, sem borist getur út
til lífríkisins fyrir utan,
þótt reynt sé að verjast
með hjálp lyfja. Einnig
er þekkt að þorsk-, ýsu-
og ufsaseiði fyrir utan
girðingarnar sækja í
miklum mæli í fóðrið
fyrir innan og verða laxinum, þeim
mikla ránfiski, að bráð. Ætla má að
verulegur hluti fæðu eldislaxins sé
villt seiði nytjafiskanna, sem smjúga
inn í laxeldisgirðingarnar. Norskt
fiskeldi í íslenzkum fjörðum, með að-
stoð íslenzkra leppa, gæti þannig
slegið tvær flugur í einu höggi fyrir
féndur okkar Norsa; þeir fá ódýrt
fóður fyrir laxeldi sitt og draga jafn-
framt úr samkeppni Íslendinga á
freðfisk- og saltfisk-
mörkuðum heimsins.
Er allt sem sýnist í
virkjunarmálunum?
Undirstaða lífríkis
sjávarins við strendur
landsins er að stórum
hluta þau jarðefni sem
jökulárnar bera fram
til sjávar. Hafstraum-
arnir dreifa þessum líf-
efnum síðan um land-
grunnið. Með tilkomu
uppistöðulóna virkjan-
anna botnfalla jarðefn-
in og árnar falla til
sjávar sneydd þessum
lífsnauðsynlegu efnum. Þetta er að
gerast við suðurströndina og Húna-
flóa og gerist við Austfirði ef jökul-
árnar þar verða virkjaðar. Er ekki
tekin fullmikil áhætta með þessari
heinsun jökulánna? Grófara efnið í
framburði fljótanna hefur myndað
undirlendið við ósana, en með
hreinsun og söfnun framburðarins í
uppistöðulónin mun landbrot taka
við þar sem áður var landmyndun.
Þegar lágt er í lónunum má síðan
búast við í þurrkum að sand- og
moldrok berist með vindum yfir
lendur og byggðir og valdi ómældu
tjóni. Lítill hluti þessara stórvirkj-
ana er í þágu landsmanna. Mestan
hag hafa erlend auðfélög. Íslending-
ar eru látnir fjármagna virkjanirnar
og leggja vatnsaflið ókeypis til.
Vatnsaflið, sem er sambærilegt við
olíulindir annarra þjóða, leggur ís-
lenzka þjóðin til endurgjaldslaust, í
þessum skrípaleik Landsvirkjunar í
stóriðjufarsanum. Hefur Lands-
virkjun, ef til vill í heimildarleysi,
gefið erlendum stórgróðafyrirtækj-
um vatnsorkuna? Þeirri spurningu
getur herra Jóhannes Nordal, fyrr-
verandi seðlabankastjóri, vafalaust
best svarað.
Er alls gætt í
laxeldismálum?
Einar Vilhjálmsson
Eldi
Hefur Landsvirkjun, ef
til vill í heimildarleysi,
spyr Einar Vilhjálms-
son, gefið erlendum
stórgróðafyrirtækjum
vatnsorkuna?
Höfundur er lífeyrisþegi og
fyrrverandi tollvörður.
FER það eftir því
hvernig dauðastund
viðkomandi bar að? Er
hagstæðara að brenna
inni, farast í snjóflóði,
eiga við langvarandi
veikindi að stríða eða
týnast einhvers staðar á
fjöllum? Þá er ekki
spurt um peninga,
nema e.t.v. eftir á. Jú,
að vísu er það dýrt, en
siðferði þjóðar minnar
er afstætt.
Barnsfaðir minn og
vinur svipti sig lífi 18.
september 1999. Að til-
teknum tíma liðnum var
dánarbú hans úrskurð-
að til opinberra skipta, þar sem „lög-
um samkvæmt“ varð að gera upp
hans persónulegu ábyrgðir.
Eitt af því sem ekki má ræða um
eru sjálfsaftökur einstaklinga og af-
leiðingar þeirra. Einkum og sér í lagi
ef viðkomandi var skuldum vafinn, þá
taka „misþroska handþvottamenn“
löggjafans sig til og vinna að fram-
gangi laganna. Samt er „ábyrgð ein-
staklingsins“ ekki sú sama, fer greini-
lega eftir því á vegum hvers er
starfað. Það er augljóst að þeir sem
farnir eru úr þessu jarðlífi bera meiri
fjárhagslega ábyrgð en lifendur.
Þetta mannslíf var aðeins skuldanna
virði og varla það; eða hvenær er
mannslíf einhvers virði? Upplifun
okkar aðstandenda var ólýsanleg og
þau stig áfalla sem þessu fylgdu eru
aðeins á sviði þeirra að skilja sem það
hafa reynt. Þú ert að fara í gegnum
þessa atburði en ert það samt ekki.
Þú ert svo gjörsamlega frosinn, yf-
irgengilega þreyttur, ásamt reiði og
sjálfsásökunum og getur einfaldlega
ekki hugsað neitt til enda. Það er ein-
faldlega ekki hægt. Þér er ekki ætl-
aður tími til af löggjafanum né nokkr-
um öðrum til að ná áttum, en „kerfið
er glaðvakandi“ og „automatískt“ set-
ur allt af stað. Þú átt þér engan mál-
svara og veist yfirhöfuð ekki hver
réttindi þín eru. Þar að auki mætti
ætla að aðstandendur væru með
svartadauða eða eitthvað álíka, því
hver vill vita af svo vonlausu máli. Þú
þarft á áfallahjálp að halda gagnvart
löggjafanum, því ekkert mannlegt er í
framgöngu hans. Þú hefur ekkert um
hlutina segja og baráttuþrek þitt er á
þrotum. En löggjafinn hefur sínar
vinnureglur um hagsmunagæslu
kröfuhafa en engar fyrir okkur.
Núna u.þ.b. tveimur
árum síðar erum við að
vakna upp við vondan
draum og þá er allt orð-
ið of seint. Rekstur
verktakafyrirtækisins
var eins og flestir vita,
sem við það hafa starf-
að, erfiður, hann sjálfur
að sligast undan þeim
áföllum sem höfðu
gengið yfir; dauðaslys
starfsmanns hans í
Gilsfirði, sífelldum
uppákomum varðandi
verðlag og tilkostnað.
Einnig þeir fáránlegu
starfshættir sem verk-
takastarfsemi býr við í
þessu landi og ekki er á vísan að róa
með neitt sökum síbreytileika vaxta
og verðlags og hversu há „lögvernduð
viðurlög“ eru við vanskilum, sem eru
ekki á nokkurn hátt í samræmi við af-
komu fyrirtækja og einstaklinga.
T.d. varðandi Íbúðalánasjóð, þar er
útgefin af hálfu félagsmálaráðu-
neytisins reglugerð um hver viðurlög
við vanskilum skuli vera. Nær væri að
koma til móts við viðkomandi en ekki
að gera honum ókleift að greiða
skuldir sínar.
Það sér það hver heilvita maður
sem eitthvað hugsar, að sú stefna
stjórnvalda varðandi lögverndaða ok-
urlánastarfsemi, sem hér er við lýði,
hefði fyrir fáum árum verið dæmd
ólögleg. Enda er lán ekki lán, þegar
þú borgar það margfalt til baka; það
er okur. Enda engin furða þótt bank-
ar geti verðlaunað starfsfólk sitt
vegna góðrar afkomu en á kostnað
aukinna gjaldþrota fyrirtækja og ein-
staklinga, ásamt stóraukinni tíðni
sjálfsvíga og andlegrar vanlíðunar.
Á sama tíma og ekki þykir tiltöku-
mál þau glæpagjaldþrot sem æ oftar
eiga sér stað þar sem bankar og aðrir
aðilar verða að afskrifa hundruð millj-
óna og þykir ekki tiltökumál. Á sama
tíma og forsvarsmenn þjóðarinnar
sólunda hundruðum milljóna í gælu-
verkefni einstakra manna, s.s.
Kristnitökuhátíð o.fl.
Þá má og nefna að forsvarsmenn
bæjar-, sveitarstjórna- og ríkis sem
geta án nokkurrar fjárhagslegrar
ábyrgðar tekið ákvarðanir um mis-
vitrar framkvæmdir, misnotkun á að-
stöðu, sóun á almannafé o.fl. Á sama
tíma og ýmsar lánastofnanir lána eða
gerast hluthafar í fyrirfram töpuðum
málum, fyrir hundruð milljóna, ýmist
á vegum sveitarfélaga eða annarra,
sem þykir ekki tiltökumál, er okkur
sagt að þetta sé bara svona. „Svona
eru lögin,“ góða mín og þeim verður
ekki breytt.
Í heittrúarríkjum múslima skal
höggva af þér höndina ef þú stelur –
það eru þeirra lög, frá Allah.
Þau eru sönn hin fleygu orð; „Það
eru aðeins hreinræktaðir drullusokk-
ar sem ráðast að þeim sem ekki geta
varist.“ Það er mikið rætt um þung-
lyndi, sem er í raun samheiti yfir mis-
munandi andlega vanlíðan, en allt á
sér sína orsök, ekkert verður til úr
engu. Þannig er oft undanfari and-
legrar vanlíðunar margbreytilegar
aðstæður sem viðkomandi tekur e.t.v.
„of nærri sér“. Að vilja „standa sig“ í
þessu samfélagi hefur reynst mörg-
um þungur róður, því lögverndað
miskunnarleysi er allsráðandi í sam-
félagi voru.
Augljósasta leiðin til að þurfa ekki
að horfast í augu við það sem er að
gerast í lífi okkar er að afneita því;
það þarf ekki að breyta neinu þegar
ekkert er að.
Þá Dauðinn kvaddi dyrnar á drundu
sorgarstunur.
En grafinn, gleymdur, liggur sá, aðeins
skuldir greiða má.
„Löggjafans tilskipun fram að fá“ – þá var
enginn hans vinur.
Bað þá samt í heimi hér, að hlúa að
börnunum sínum.
Taldi sig eiga traust í þér.
„Hér verða allir að borga mér“ – með kveðju
frá bankanum þínum.
Við undirrituð þökkum þá miklu
„mannúð“ sem löggjafinn okkur býr.
Vilborg Eggertsdóttir, Birgir,
Ólafur, Sunneva og Benedikt.
Hvenær er mannslíf
einhvers virði?
Vilborg
Eggertsdóttir
Mannslíf
Upplifun okkar aðstand-
enda, segir Vilborg Egg-
ertsdóttir, var ólýsanleg
og þau stig áfalla sem
þessu fylgdu eru aðeins
á sviði þeirra að skilja
sem það hafa reynt.
Höfundur starfar við lífrækt,
myndlist, ljóðagerð o.fl.