Morgunblaðið - 29.05.2002, Blaðsíða 33
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ 2002 33
FRIÐRIK Þór Friðriksson sem
rekur afkastamesta kvikmyndafram-
leiðslufyrirtæki landsins lýsti því yfir
í morgunsjónvarpi Stöðvar 2 hinn 6.
maí síðastliðinn að vaxtabyrði fram-
leiðslufyrirtækis síns væri um 40
milljónir á ári. Þetta þýðir að heill
styrkur frá Kvikmyndasjóði til þessa
fyrirtækis til að framleiða nýja kvik-
mynd gerir ekki betur en duga fyrir
uppsöfnuðum vaxtagreiðslum í
bankakerfinu. Það þarf þá ekki mikla
reikningskunnáttu til að gera sér
grein fyrir skuldastöðunni.
Ég hef sagt það opinberlega að ís-
lensk kvikmyndagerð sé í djúpum til-
vistarvanda. Sjúkdómseinkenni at-
vinnugreinarinnar eru þau að því
fleiri kvikmyndir sem framleiðslufyr-
irtækin hafa framleitt þeim mun verri
er fjárhagsstaða þeirra.
Hér á landi eru kvikmyndafram-
leiðendur beygðir undir forsjár-
hyggju ríkisins sem felur úthlutunar-
nefndum að ákveða eftir eigin
geðþótta hvernig og hvaða kvikmynd-
ir framleiðendur skuli fá að framleiða.
Ríkisfjármagnið sem fer til kvik-
myndagerðar hér á landi var trúlega
til þess ætlað í upphafi að frelsa kvik-
myndagerðina úr viðjum smæðar
þjóðarinnar og bæta framleiðendum
upp að einhverju leyti að þeir skuli
vilja hætta fé sínu og starfskröftum í
að framleiða kvikmyndir fyrir
minnsta málsvæði í veröldinni.
Þetta kerfi hefur snúist upp í and-
stæðu sína. Amatörar í úthlutunar-
nefndum velja af smekk eða handa-
hófi út verkefni til að styrkja. Stefnan
er engin og á hverju ári koma nýir
amatörar með nýjan smekk og nýtt
handahóf. Sameiginlegt takmark
þeirra virðist þó hafa verið að koma
sem flestum verkefnum af stað án til-
lits til þess hvort þau komast heil í
höfn. Árangurinn er sá að íslenskar
kvikmyndir höfða sífellt til minni og
minni áhorfendahóps og vekja minni
og minni athygli erlendis. Nú eru 12
ár síðan íslensk kvikmynd var til-
nefnd til Evrópuverðlauna sem besta
mynd og 11 ár síðan íslensk mynd var
tilnefnd til Óskarsverðlauna. Báðar
þær myndir („Magnús“ og „Börn
náttúrunnar“) fengu toppaðsókn hér
heima og víðtæka dreifingu erlendis.
Þetta er langur tími.
Fjárhagur kvikmyndaframleið-
enda er í molum. Og atvinnutækifær-
um fækkar í greininni. Það er sosum
ekki við neinn einstakan aðila að sak-
ast vegna þess arna. Ástæðurnar eru
margar og enginn mun nokkru sinni
geta eða vilja taka á sig ábyrgðina á
því hvernig komið er svo að vitlegra
er að reyna að nota vítin til að varast
þau og taka upp vitrænni vinnubrögð
í framtíðinni.
Reynsla síðustu tveggja áratuga af
úthlutunarnefndum ætti að duga til
að kenna okkur að leyfa þjóðinni
sjálfri að ráða því að mestu leyti
hvernig þeim fjármunum sem frá
henni koma til kvikmyndagerðarinn-
ar er varið. Það þarf að fá aðila sem
hefur faglega þekkingu á kvikmynda-
gerð og skiljanlega stefnu og mark-
mið til að úthluta styrkjum til kvik-
myndaframleiðenda til gera þeim
kleift að þróa og fjármagna áhuga-
verð verkefni, og til að auðvelda hæfi-
lega nýliðun í greininni. Ennfremur
til að styrkja kynningu á þeim örfáu
myndum sem tækar eru á 5–6 helstu
kvikmyndahátíðir heimsins og að-
stoða byrjendur sem eru að stíga sín
fyrstu skref á smærri hátíðum. Að
öðru leyti á að styrkja leiknar myndir
af fullri lengd með því með því að
greiða þeim uppbót á hvern seldan
miða eftir að myndin hefur fengið að
minnsta kosti 5.000 áhorfendur til að
bæta framleiðendum upp smæð þjóð-
arinnar. Og vegna þess
að Kvikmyndasjóður hef-
ur yfir takmörkuðu fjár-
magni að ráða má hugsa
sér að þak verði sett á há-
marksuppbót.
Að sjálfsögðu væri
hægt að skrifa heilar
fræðibækur um hvernig
best sé að blása lífsanda
aftur í íslenska kvik-
myndagerð. Ég er hér
eingöngu að fjalla í
stórum dráttum um
leiknar myndir en af gerð
slíkra mynda hef ég
nokkra reynslu. Um leik-
ið efni í sjónvarpi og
heimildarmyndir og
stuttmyndir ætla ég ekki að ræða að
þessu sinni í þessari stuttu dagblaðs-
grein.
Sú aðferðafræði
sem hér hefur verið
sagt frá er hvorki
gallalaus né heldur
allra meina bót. Og
allra síst er hér fengin
eilífðarlausn á því
hvernig eigi að standa
að ríkisstuðningi við
þessa undirstöðugrein
íslenskrar menningar
og tæknikunnáttu um
alla framtíð. Stefnuna
þarf sífellt að endur-
skoða og lagfæra. En
hér er um að ræða
óhlutdræga aðferð til
að snúa frá þeirri
óljósu – en vel meintu
– forsjárhyggju sem er að ganga af
kvikmyndagerðinni dauðri. Þessi að-
ferð mundi treysta tengsl íslenskra
kvikmynda við þjóðina í landinu. Öll
reynsla mín í kvikmyndagerð í um
aldarfjórðung segir mér að betra sé
að fela framtíð íslenskrar kvikmynda-
menningar í hendur sjálfrar þjóðar-
innar heldur en að setja hana í nefnd.
Þótt íslensk kvikmyndagerð sé
komin í tilvistarkreppu er ekki orðið
of seint að snúa við blaðinu. Nokkrar
spennandi kvikmyndir eru nú á loka-
stigum framleiðslu og margvísleg
verkefni eru í pípunum. Ungu og vel
menntuðu fólki fjölgar í faginu. Mikil
reynsla hefur fengist og verði reynt
að draga lærdóm af þeirri reynslu
getur framtíðin orðið björt og sum-
arið fagurt hjá þeim sem hafa náð að
lifa af hið langa og kalda íslenska
kvikmyndavor.
Á köldu vori
Þráinn
Bertelsson
Kvikmyndagerð
Íslensk kvikmynda-
gerð, segir Þráinn
Bertelsson, er í djúpum
tilvistarvanda.
Höfundur er kvikmyndagerð-
armaður og rithöfundur.
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050