Morgunblaðið - 13.06.2002, Qupperneq 34

34 FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
ARGIR hváðu þegar skýrt var
frá því í júní 1989 að Jiang
Zemin hefði verið kjörinn að-
alritari kínverska kommún-
istaflokksins. Hvaða Jiang?
var spurt en síðan ypptu menn öxlum og töldu
víst að um hefðbundinn skósvein Deng Xia-
opings, hins raunverulega leiðtoga Kína, væri
að ræða. Jiang væri bráðabirgðalausn. James
Lilley, sem var um hríð sendiherra Bandaríkj-
anna í Kína, sagði eitt sinn í viðtali við BBC að
komið hefði á óvart að honum skyldi takast að
halda völdum. Jiang hefur yfirleitt forðast að
taka of mikinn þátt í hugmyndafræðilegum
deilum, hefur verið kallaður vindhani og var
uppnefndur Blómapotturinn í Shanghai en
orðið er oft notað í kínversku í lítilsvirðing-
arskyni um atkvæðalitla stjórnendur. Ein-
tómar skrautsýningar, ekkert gert. „En það
hefur komið í ljós að hann er snjall í að finna
málamiðlanir og kann að koma ár sinni fyrir
borð,“ sagði Lilley.
Nokkrum dögum áður en Jiang varð
flokksritari hafði kínverski herinn kæft í blóði
uppreisn stúdenta og verkamanna á Torgi
hins himneska friðar í Peking, ekki er vitað
hve margir lágu í valnum, sennilega skiptu
þeir þúsundum. Beitt var skriðdrekum gegn
óvopnuðum unglingum og orðstír flokksins og
ríkisins beið hnekki út um allan heim.
Harðar deilur voru í æðstu forystu flokks-
ins um viðbrögðin þegar stúdentar fóru að
krefjast aukins frelsis og lýðræðis. Sumir
vildu beita hörku, í þeim hópi var Li Peng sem
sótt hefur Ísland heim sem kunnugt er og
meirihluti ráðamanna var á sömu skoðun. En
nokkrir, þar á meðal Zhao Ziyang, þáverandi
aðalritari, voru á því að koma ætti til móts við
kröfurnar að einhverju leyti. Hinir síðar-
nefndu lentu úti í kuldanum, Zhao hefur verið
í stofufangelsi síðan 1989 og enn ofsækja kín-
versk stjórnvöld þá sem reyna að minnast
fórnarlambanna á Torginu.
Lagni borgarstjórans
Hinn aldraði Deng Xiaoping sá til þess að
Jiang varð fyrir valinu sem aðalritari þegar
Zhao var sparkað en ekki einhver þekktari
frammámaður. Jiang hafði sýnt að hann hafði
hæfileika. Mótmæli stúdenta höfðu einnig
verið áköf og fjölmenn í Shanghai, þar sem Ji-
ang fór með völdin en honum tókst að kveða
þau niður án þess að beita hernum. Er deil-
urnar hófust rak hann þekktan ritstjóra blaðs
sem hafði tekið undir kröfur stúdenta og
ávann Jiang sér þannig hylli harðlínumanna
en engu blóði var úthellt í borginni. Munurinn
á lagni hans og fátinu sem kom á menn í Pek-
ing var öllum ljós. Helsti keppinautur Jiangs
um embætti aðalritara, Qiao Shi, var meðal
þeirra sem voru á báðum áttum þegar átökin
hófust í Peking og féll því í ónáð.
Deng dró sig endanlega í hlé síðar á árinu
1989 og tók Jiang skömmu síðar einnig við
annarri lykilstöðu, embætti yfirmanns her-
málanefndar flokksins, af Deng sem var víð-
frægur hershöfðingi. Jiang hefur hins vegar
aldrei verið hermaður en hefur gætt þess að
styðja óskir hershöfðingjanna í hvívetna.
Næstu átta árin notaði hann til að festa sig í
sessi með aðstoð Dengs sem lést 1997. Jiang
varð forseti árið 1993 en áður höfðu yfirleitt
aldraðir menn gegnt embættinu eftir að þeir
voru hættir þátttöku í raunverulegri valda-
baráttu. Jiang hefur hins vegar notað emb-
ættið til að auka hróður sinn á alþjóðavett-
vangi.
Nemandi í trúboðsskóla
Jiang Zemin er 75 ára gamall, fæddist 17.
ágúst 1926 í fjölskyldu menntamanna í borg-
inni Yangzhou, hann lauk prófi í verkfræði við
háskóla í Shanghai 1947 en var áður nemandi í
bandarískum trúboðsskóla og lærði þar
ensku. Hann er sagður mikill tungumálagarp-
ur, auk móðurmálsins og enskunnar talar
hann rússnesku, japönsku, frönsku og rúm-
ensku. Hann hefur ferðast mikið um heiminn
og er það óvenjulegt um kínverska leiðtoga á
hans aldri. Jiang er kvæntur Wang Yeping og
eiga þau tvo syni og barnabörn.
Kommúnistar sigruðu í borgarastyrjöldinni
við heri Chiangs Kai Chek árið 1949 en Jiang
gekk í flokkinn þegar 1946, stundaði um hríð
nám í sósíalistískri hagfræði í
Sovétríkjunum og vann ef til vill
í kínverska sendiráðinu í
Moskvu en heimildir um feril
hans á yngri árum eru nokkuð
óljósar. Jiang starfaði sem
verkfræðingur á sjötta og sjö-
unda áratugnum en hófst einnig
fljótt til nokkurra metorða í flokksstarfinu.
Hann er sagður hafa lifað umrótið í menning-
arbyltingu Maos af með því að láta sem
minnst fyrir sér fara og var sendur til Rúmen-
íu árið 1970 þar sem hann var um hríð fulltrúi
ráðuneytis kínverskrar vélaframleiðslu. Rúm-
enar og Kínverjar voru miklir samherjar á
þessum árum.
Jiang mun að sögn The Economist hafa lagt
sig fram um að vinna hylli roskinna flokks-
leiðtoga og naut þeirra tengsla síðar. Árið
1982 var hann kosinn í miðstjórn kínverska
kommúnistaflokksins og ári síðar varð hann
ráðherra rafeindatæknimála og varð hann
strax ákafur stuðningsmaður hinnar nýju um-
bótastefnu Dengs. Jiang varð borgarstjóri í
Shanghai 1985 og tveim árum síðar var hann
kosinn í öflugustu valdastofnun landsins,
stjórnmálaráðið.
Jiang er þriðji leiðtoginn í sögu Kínverska
alþýðulýðveldisins eins og ríki kommúnista
heitir réttu nafni. En hann er ólíkur forverum
sínum, Mao Zedong og Deng Xiaoping, þeir
voru leiðtogar sem stóðu fyrir byltingu, hvor
með sínum hætti. Mao kom á kínversku af-
brigði kommúnismans, Deng ákvað að snúa
hjólinu við þegar öfgum og
stjórnleysi menningarbyltingar
Maos var lokið. Hann leiddi
þjóðina inn á braut nútímalegrar
markaðshyggju og baráttu fyrir
bættum lífskjörum. En Jiang er
enginn byltingarmaður, um
hann hefur verið sagt að það
eina sem hann berjist fyrir sé stöðugleiki og
valdaeinokun kommúnistaflokksins. Fyrstu
árin í leiðtogastarfinu lagði hann áherslu á að
við völd væri samvirk forysta og átti þá við að
hann væri ekki einráður en um leið safnaði
hann öflugu liði í stjórnmálaráðinu, síðan
tókst honum að bola Qiao Shi endanlega úr
ráðinu.
Jiang er maður meðalvegarins. Allar hug-
myndir um svonefndar pólitískar umbætur,
þ.e. aukið lýðræði, eru eitur í hans beinum
þótt hann hafi með semingi sætt sig við var-
færnislegar tilraunir í átt til lýðræðis í sumum
sveitarst
urð flok
verja það
Þrátt
hræddur
drembilá
sér. Árið
vettvang
Filippsey
greip þá
Filippsey
lifun hið
is Presle
stirðbusa
sér að h
ur en hef
nauta se
ari.
Þátta
Þáttas
en þá er
í æðstu
fyrir Hu
herra hy
vitað um
tugur að
landsstjó
andóf Tí
óvænt kj
og fór ný
fleiri ríkj
Ekki urð
ferð.
Jiang Zemin, forseti Kína, heilsar George W. Bush Ba
er þar var haldinn fundur Samstarfsvettvang
Lærisve
Dengs rey
ekki ve
„blómapo
Er Jiang Zemin varð óvænt aða
flokks Kína 1989 spáðu flestir
hann sæti ekki lengi, segir í
Jónssonar. En Jiang hefur r
valdabaráttunni en kepp
Hræðsla við hug-
myndafræðilega
samkeppni hefur
aukist eftir and-
lát sósíalismans.
AÐGERÐIR VEGNA FALUN GONG
HEIMSÓKN
FORSETA KÍNA
Jiang Zemin, forseti Kína, kem-ur í dag til landsins og ræðir ámorgun við Ólaf Ragnar
Grímsson forseta, Davíð Oddsson
forsætisráðherra og Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra. Sam-
skipti Íslands við Kína voru ekki
mikil framan af tuttugustu öldinni.
Frá upphafi hennar og allt fram á
miðja öldina voru þar íslenskir trú-
boðar og má segja að þeir hafi að
vissu leyti rutt brautina fyrir sam-
skipti Íslands og Kína eins og fram
kom í blaðauka, sem fylgdi Morg-
unblaðinu í gær um samskipti
ríkjanna. Kínverska alþýðulýðveldið
var stofnað í október 1949, en Ís-
lendingar tóku ekki upp stjórnmála-
samband við það fyrr en í lok ársins
1971 eftir að Sigurður Bjarnason,
sendiherra í Kaupmannahöfn, hafði
tilkynnt Yueh Siang, sendiherra
Kína í borginni, að ríkisstjórn Ís-
lands óskaði eftir að semja um það
við stjórnvöld í Peking. Varð Sig-
urður fyrsti sendiherra Íslands í
Kína. Ferðum Íslendinga til Kína
fjölgaði eftir að stjórnmálasamband
komst á og viðskipti, sem höfðu ver-
ið sáralítil áður, jukust jafnt og
þétt. Frá 1988 til 2001 hefur verð-
mæti heildarinnflutnings frá Kína
til Íslands hækkað úr 170 milljónum
króna í 6,3 milljarða, en undanfarið
hefur mesta endurnýjun íslenska
fiskiskipaflotans farið fram í Kína
og hafa 16 skip verið smíðuð þar á
undanförnum fjórum árum. Á sama
tíma hefur verðmæti heildarútflutn-
ings til Kína hundraðfaldast, var
níu milljónir 1988, en 905 milljónir
á liðnu ári, og vega sjávarafurðir
þar þyngst.
Jiang Zemin varð aðalritari kín-
verska kommúnistaflokksins nokkr-
um dögum eftir blóðbaðið á Torgi
hins himneska friðar í júní árið
1989 og forseti Kína árið 1993.
Shanghai var stökkpallur Jiangs til
æðstu valda, þótt hann hafi verið
farinn að láta að sér kveða áður.
Rétt eins og í Peking sumarið 1989
mótmæltu stúdentar í Shanghai
ákaft. Öfugt við yfirvöld í Peking
tókst Jiang hins vegar að kveða nið-
ur mótmælin án þess að úthella
blóði, en ávann sér engu að síður
hylli harðlínumanna.
Jiang hefur haldið áfram stefnu
forvera síns, Dengs Xiaopings, á
braut markaðshyggju og samfélagið
er orðið opnara. Miklar framfarir
hafa orðið í Kína að undanförnu,
þótt ef til vill megi ekki taka op-
inberar tölur um framleiðniaukn-
ingu bókstaflega og hafa verði hug-
fast að þær ná aðeins til hluta
landsins. Haldi Kínverjar hins veg-
ar áfram á sömu braut má vænta
þess að þar komi að völd þeirra og
áhrif verði í samræmi við stærð
Kína.
Umbótum í efnahagsmálum hafa
ekki fylgt pólitískar tilslakanir. Ji-
ang er illa við hugmyndir um aukið
lýðræði og ver flokkseinræðið af
krafti. Mannréttindi eru oft lítils
virði í Kína. Í bréfi, sem mannrétt-
indasamtökin Amnesty Internatio-
nal sendu Ólafi Ragnari Grímssyni
forseta í gær, segir að kúgun á póli-
tískum andstæðingum kínverskra
stjórnvalda hafi færst mjög í
aukana á liðnum árum: „Mannrétt-
indafrömuðir, lýðræðissinnar,
verkalýðsleiðtogar, og trúarhópar
sæta auknu harðræði í landinu og
tjáningafrelsið er fótum troðið.“
Tæplega 2.500 menn voru teknir af
lífi á síðasta ári, en í Kína varða
brot á borð við sölu á skemmdum
mat dauðarefsingu. Samkvæmt op-
inberum tölum voru 260 þúsund
manns í vinnubúðum á síðasta ári,
en þar fer fram „endurmenntun í
gegnum vinnu“, að sögn kínverskra
stjórnvalda. Kínversk yfirvöld of-
sækja félaga í Falun Gong-hreyf-
ingunni, fremja gróf mannréttinda-
brot í Tíbet og á sjálfstjórnar-
svæðinu Xinjiang Uighur og beita
kristna hópa víða um landið harð-
ræði. Um leið og jákvæð samskipti
Íslands og Kína verða rædd verður
að ætla að Ólafur Ragnar Grímsson
forseti og aðrir íslenskir ráðamenn
fjalli um mannréttindamál í viðræð-
um sínum við Jiang Zemin.
Með ákvörðun forsætis-, utanrík-is- og dómsmálaráðherra að
heimila félögum í hreyfingunni Fal-
un Gong landgöngu hér á landi seint
á miðvikudagskvöld var höggvið á
hnút í erfiðu máli. Þá höfðu um 70
manns verið fluttir í Njarðvíkurskóla
og voru þar í haldi lögreglu. Neitaði
fólkið að afhenda farseðla sína og
snúa til baka með síðdegisvélum frá
landinu.
Seint á árinu 1999 setti kínverska
þingið lög, sem bönnuðu alla „villu-
trúarhópa“ í landinu. Var þessum
lögum sérstaklega beint gegn Falun
Gong. Það er enginn vafi á því að
málstaður Falun Gong á mikla samúð
hér á landi og annað væri óeðlilegt.
Aðgerðir stjórnvalda til að hefta för
félaga í hreyfingunni hingað til lands
hefur lagst illa í marga.
Lykilforsenda þess að meina fé-
lögum í Falun Gong að koma hingað
var að þeir hygðust ekki fara að fyr-
irmælum yfirvalda um hvar þeir
mættu mótmæla meðan á heimsókn
Jiangs Zemins, forseta Kína, stæði.
Nú þegar þeir hafa skrifað undir yf-
irlýsingu um að þeir muni fara að
fyrirmælum í einu og öllu er sú for-
senda ekki lengur fyrir hendi. Um
leið hefur verið komið í veg fyrir að
fleiri félagar í hreyfingunni komi til
landsins með því að beina þeim fyr-
irmælum til Flugleiða að hleypa þeim
ekki um borð í vélar flugfélagsins.
Það er erfitt fyrir lýðræðisríki að
þurfa að takmarka umfang mótmæla
gegn einræði og harðstjórn og í slík-
um aðgerðum hlýtur að vera haft að
leiðarljósi að það verði gert með eins
litlum afskiptum og hægt er. Hins
vegar má ekki líta fram hjá því að ís-
lensk stjórnvöld bera ábyrgð á þeim
gestum, sem hingað koma, og sú
ábyrgð er ekki léttvæg.