Morgunblaðið - 13.06.2002, Side 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 2002 43
Á góðum bíl í Danmörku
Hringdu til AVIS í síma 591-4000
Pantaðu AVIS bílinn þinn áður en þú ferðast – Það borgar sig
Innifalið í verði er ótakmarkaður
akstur, trygging, vsk.
og flugvallargjald.
Flokkur A Opel Corsa kr. 3.500,- á dag
(miðað við lágmarksleigu 7 daga)
Flokkur A Opel Corsa kr. 4.700,- á dag
(miðað við lágmarksleigu 3 daga)
Einnig tilboð á öðrum tegundum bíla.
Ef þú ert með farseðil til Kaupmanna-
hafnar áttu möguleika á glaðningi.
www.avis.is
Við
reynum
betur
CARLOS Ferrer,
prestur og verkefnis-
stjóri á biskupsstofu,
birtir hinn 28. maí sl.
svargrein við skrifum
Hope Knútsson um
trú og trúleysi.
Þó greinin sé bæði
gagnmerk og
skemmtileg hef ég
ýmislegt við hana að
athuga:
Carlos leyfir sér að
stilla málum þannig
upp að væg og efa-
gjörn trú sé hið eðli-
lega og heilbrigða
ástand, en bókstafstrú
og trúleysi öfgarnar.
Og þegar lesandinn er búinn að
kyngja því að þannig sé þetta nú
bara, er enginn vandi að láta allt
sem á eftir kemur hljóma mjög
sannfærandi. En þar sem prest-
urinn segist hallur undir efann
langar mig að biðja hann að velta
því fyrir sér hvort víst sé að þessu
sé þannig farið. Getur kannski ver-
ið að lýsing hans sé sambærileg
við að segja kvef hið eðlilega
ástand mannsins en heilbrigði
jafnt sem háan sótthita sjúklegt
ásigkomulag?
Carlos segir guðfræðinámið
hreinsa menn „af flestum áhrifum
meintrar óskhyggju og sefjunar“.
Ég leyfi mér að efast um að þetta
sé rétt.
Það sést best á hans eigin mál-
flutningi. Hvað á hann t.d. við með
„meintri“ óskhyggju? Getur verið
að hann telji alls ekki um ósk-
hyggju að ræða heldur sé þetta
bara ljótt orð sem vondir menn
vilja klína á lífsviðhorf hans?
Hvernig getur maðurinn réttlætt
fyrir sjálfum sér og öðrum að trú
hans á hinn kristna guð sé eitt-
hvað annað en óskhyggja? Væri
ekki bara mun heiðarlegra af hon-
um að viðurkenna að svo sé?
Áfram heldur Carlos og segir
þau rök, að trúin sé eingöngu
sjálfssefjun, fjöldasefjun og ósk-
hyggja, vera ósannfærandi, því
það myndi þýða að trúfólk væri
stöðugt í slíkum ham og gæti ekki
hugsað sjálfstætt.
Trúarástundun er að mínu viti
fyrst og fremst tæki til að koma
sér í annarlegt hugarástand. Það
er tónlistariðkun reyndar líka,
fjallaklifur, bíóferðir og hvaðeina
sem skapar flæðisástand í vitund
manna. Allt er þetta spurning um
vellíðan. Og fyrir mér er það dag-
ljóst að góð líðan sem skapast í
kjölfar trúarástundunar hefur ekk-
ert með tilvist æðri máttar að
gera, hún er einfald-
lega fengin á ná-
kvæmlega sama hátt
og hver önnur sælu-
víma. Og það er með
þessa vímu eins og
aðra, menn verða mis-
háðir henni. Kannski
má líta svo á að þjóð-
kirkjumenn séu eins
konar helgarsukkarar
í þessum efnum og því
ekki í „viðvarandi
annarlegu hugar-
ástandi“ eins og Carl-
os orðar svo skemmti-
lega.
Svo ræðst prestur-
inn á vísindin: „En
vísindaiðkun er eins og önnur
mannanna verk háð áhuga og fjár-
magni þeirra sem þau stunda [...]
Ekki er víst að þau hafi áhuga á að
leysa lífsgátuna.“
Hvað á Carlos við með þessu?
Eru vísindin sem slík einhverjar
verur með mannlegan vilja og
skoðanir? Mér sýnist sem hér
skorti tilfinnanlega á innsýn guð-
fræðingsins, því vísindin eru
þröngt skilgreind aðferðafræði
með það eitt að markmiði að auka
þekkingu mannanna á sjálfum sér
og heiminum. Vísindunum er teflt
fram gegn rakalausum fullyrðing-
um um þessa hluti, staðhæfingum
sem byggja á goðsögnum og fá-
fræði einni saman. Ef misvitrir
pólitíkusar og áhrifamenn ráðskast
með það svigrúm sem þarf til að
vísindastarf geti farið fram á hlut-
lausum gagnrýnum forsendum,
rýrir það ekki gildi vísindanna
sjálfra sem aðferðar. Þessum
spjótum Carlosar er í raun ekki
beint gegn vísindaheiminum held-
ur ráðamönnum og bissnissköllum.
Presturinn hefur einnig á orði
að ekki sé gefið að vísindin eigi
„réttu verkfærin til að skera úr
um allan sannleika og tilgang“.
Burtséð frá því að hér gefur hann
sér að það hljóti að vera tilgangur
að baki lífinu og heiminum þá ber
hann á borð þá reginfirru að eitt-
hvað sé meira bogið við sannleiks-
leit vísindanna en trúarbragðanna.
Hvernig fær hann það út? Ef
klerkurinn færi á stúfana og
kynnti sér fyrir alvöru út á hvað
vísindaleg aðferð gengur kæmi
hann strax auga á að þar er að
finna þau verkfæri sem ein er
verjandi að beita við þá leit.
Trúlausir aðhyllast ekki „efa-
lausa trú á sannleikann“ eins og
Carlos heldur fram. Þeir vita aftur
á móti sem er að enginn maður
sem fæðist hér á jörð hefur stóra-
sannleik upp á vasann, hvorki Jes-
ús né Múhameð, Baha’ullah eða
Texas-Jesús. Trúlausir vita sem er
að leiðin að sannleikanum, sé hann
til sem sérstætt fyrirbæri, er ekki
fólgin í að lúta foringjum sem
segjast handhafar hans, heldur er
svarið fólgið í gagnrýninni hlut-
lausri leit.
Carlos endar grein sína á að
segja að til séu þau rök sem hjart-
að og sálin greini. Þau séu handan
vísindalegrar rökhyggju en geti þó
verið allt eins skynsamleg og ást
manna á fjölskyldu sinni.
Hér skortir prestinn augljóslega
fræðiþekkingu. Það sem hann
eignar hér blóðpumpu vorri og
þaðan af ólíklegri líffærum er ekk-
ert annað en það sem í sálfræðinni
er kallað innsæi. Og ég leyfi mér
að fullyrða að þessi eiginleiki okk-
ar mannanna sé alfarið afrakstur
þess hve heilinn í okkur, þetta há-
þróaða furðuverk, er fær í reikna
út og ráða í þær aðstæður sem
ríkja hverju sinni.
Og ætli það sé ekki bara þetta
sama innsæi sem veldur því að
sumir verða trúleysingjar, ef til
vill í kjölfar þess að horfa upp á
samborgara sína sýna af sér af-
káralega hegðun á gersamlega
óskynsamlegum forsendum.
Því þegar á allt er litið er trú-
arástundun ekkert annað en sér-
kennileg hegðun. Hugsaðu um það,
kæri Carlos, næst þegar þú ferð í
hvíta búninginn þinn, skreyttan
miðaldaflúri, og bíður þess að
stíga inn á altarið, hvers konar at-
ferli það er sem þú ert um það bil
að fara að hafa í frammi. Er það
mikilvægt friðþægingarritúal fyrir
þann guð sem þú ert umboðsmað-
ur fyrir (og hví ætti hann að hafa
þörf fyrir slíkt?) eða er þetta
kannski gersamlega innihaldslaus
forneskja sem aðeins hefur ein-
hverja æðri merkingu í hugum
þeirra sem ánetjast hafa staðlaus-
um stöfum?
Af viðvarandi annar-
legu hugarástandi
Birgir
Baldursson
Trúmál
Trúarástundun er að
mínu viti, segir Birgir
Baldursson, fyrst og
fremst tæki til að koma
sér í annarlegt
hugarástand.
Höfundur er tónlistarmaður.