Morgunblaðið - 30.06.2002, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 2002 11
unin verði sú að uppsjávarfiskurinn verði
fluttur að hluta til út í formi laxaafurða eða
annars eldisfisks og verðmætin aukin með því.
Við þurfum líka að velta fyrir okkur þróun á
neyzlumynstri fólks almennt. Það er ljóst að
neyzla á ferskum afurðum hefur vaxið gríð-
arlega, bæði hér á landi og erlendis. Það hefur
gengið mjög vel að svara þessari eftirspurn í
laxinum. Dreifileiðir eru mjög góðar og afurðir
frábærar. Það má taka dæmi um lax sem alinn
er í Norður-Noregi og er kominn í dreifingu í
Kína um tveimur sólarhringum eftir að honum
er slátrað. Það sem laxinn hefur fram yfir
þorskinn er að meira hefur verið lagt í dreifi-
leiðir og markaðssetningu.“
Markaðssetning og sala mikilvægasti
þátturinn
Hvernig sérðu fyrir þér þróun íslenzks sjávar-
útvegs í framtíðinni?
„Ég held að í framtíðinni byggist sjávar-
útvegur á Íslandi bæði á veiðum og eldi. Þró-
unin á eftir að ráðast mikið af því hvernig okk-
ur tekst til í eldinu og jafnframt við að selja
afurðirnar og dreifa þeim. Við getum rifizt
endalaust um fiskveiðistjórnun á Íslandi en
gleymum gjarnan mikilvægasta þættinum
sem er markaðssetningin og salan. Okkur
hættir til að finnast það alveg sjálfsagt að úti í
heimi bíði fólk í röðum eftir fiskinum okkar og
að við getum bara hagað okkur eins og okkur
sýnist varðandi afhendingu.
En það er ekkert einfalt að selja vörur. Við
getum tekið nærtækt dæmi um sölu á íslenzku
lambakjöti. Við erum búin að fá af því fréttir í
mörg ár hve mikið sé búið að gera í útflutningi
og markaðssetningu á lambakjöti. Við segj-
umst vera með heimsins bezta lambakjöt og
árlega koma fréttir um að verið sé að selja það
hingað og þangað og það nýjasta sem lífrænt
alið. Það er stöðugt verið að vinna í þessu en
árangurinn er sama og enginn. Það er enginn
tilbúinn til að taka við þessu kjöti þegar okkur
þóknast á því verði sem stendur undir fram-
leiðslukostnaði, hvað þá markaðssetningu.
Hilluplássið bíður ekkert eftir okkur
Það er svipað varðandi fiskinn. Á síðustu ár-
um hefur það breytzt verulega hvernig vörum
er dreift. Stórmarkaðirnir ráða orðið ferðinni
og baráttan snýst um það að komast inn í
verzlanir og fá ákveðið hillupláss. Staðan er
svo sú að menn fá ákveðið pláss, en ef varan
selst ekki nógu mikið, dettur hún einfaldlega
út. Til að komast inn með nýja vöru, verður
önnur oftast að víkja.
Nú miðast öll viðskipti við það, hvort sem
um er að ræða frystar eða ferskar afurðir, að
geta staðið við afhendingar. Það sama á við þá
vinnslu sem við erum með í frystihúsinu á Dal-
vík. Þar snýst framleiðslan um það að geta af-
hent umsamið magn með jöfnum gæðum á
ákveðnum tíma.
Við erum til dæmis að senda út ferskan fisk
fjóra daga í hverri viku og það verðum við að
gera allar vikur ársins. Hlutirnir ganga ekki
þannig fyrir sig að einn daginn sé hillan í stór-
markaðinum tóm og full hinn. Hilluplássið bíð-
ur ekkert eftir okkur.
Þá kemur að því hvort framleiðslufyrirtæk-
in eru fær um að mæta þessum kröfum kaup-
enda. Það fer eftir því hvernig þau eru byggð
upp hvaða aðgang þau hafa að veiðiheimildum
og svo framvegis. Þetta hefur mikið að segja
um það hvernig gengur að selja afurðirnar. Ég
held að þessar kröfur að utan muni einar sér
valda því að fyrirtækjum mun fækka og þau
stækka. Þróunin verður því að mínu mati sú
að millistóru fyrirtækin detti út og eftir standi
stærri fyrirtæki og svo nokkur fjöldi smárra
fyrirtækja.“
Mikil fjölgun hraðfiskibáta
Hvernig sérðu fyrir þér þróun veiða næstu ár-
in, mun sóknin breytast og verður hlutur smá-
báta enn stærri en hann er í dag?
„Fjöldi hraðfiskibáta er orðinn mjög mikill
og það er sífellt verið að taka veiðiheimildir af
stærri skipum. Þessir bátar höfðu 3% af
þorskkvótanum við upphaf kvótakerfisins og
eru komnir upp í 28%. Það er alveg ljóst að
eftir því sem útgerðum hraðfiskibáta fjölgar
verður þar til öflugur þrýstihópur. Það er búið
að færa óhemju aflaheimildir af stærri skip-
unum yfir á þessa báta. Einu sinni var það
þannig að sögn talsmanna hraðfiskibáta að
stóru skipin væru óhagkvæm og við yrðum að
bera ábyrgð á fjárfestingum okkar. Nú virðist
mér að búið sé að snúa þessu við, þegar kemur
að hraðfiskibátunum. Það verður alltaf að
auka afla þeirra, svo þeir geti staðið undir
miklum offjárfestingum.
Það er rétt að á ákveðnum stöðum hefur
fiskvinnsla verið að minnka, ekki bara á Vest-
fjörðum. Þar má líka taka dæmi um Hauganes
við Eyjafjörð, Seyðisfjörð og fleiri staði. Það
er ekkert stærri útgerðunum að kenna. Afla-
heimildir hafa einfaldlega dregizt saman og
standa ekki undir þeim fjölda fiskvinnsluhúsa
sem hér var áður, meðal annars vegna stór-
aukinna krafna kaupenda og stjórnvalda til að
tryggja heilnæmi framleiðslunnar. Nú hafa
fyrirtæki við Eyjafjörð aðgang að allt að
35.000 tonnum af þorski samanborið við 45.000
til 50.000 tonn á árum áður. Það er búið að
taka 25% af aflaheimildum og færa þær á
hraðfiskibátana. Auðvitað mæta menn þessu
með því að fækka skipum og minnka þannig
skipastólinn.
Rangt að útgerð hraðfiskibáta skapi
meiri vinnu
Þau rök að útgerð hraðfiskibáta skapi meiri
vinnu eru að mínu mati röng. Hraðfiskibát-
arnir skapa ekkert meiri vinnu í landi en önn-
ur fiskiskip og bátar. Þegar litið er á það hvað
útgerðir stóru skipanna eru að greiða í laun,
viðhald og þjónustu og skapa í samfélaginu,
kemur í ljós að samfélagið mun ekkert hagn-
ast á því að aflinn verði í meira mæli en nú
sóttur á hraðfiskibátum.
Í því ljósi þarf að huga að gæðamálum. Það
er ekki hægt að gera slakan fisk góðan í landi.
Það eru fyrst og fremst hraðfiskibátar sem
koma með óísaðan fisk að landi. Á heildina litið
er það staðreynd að það kemur betri afli í land
af stærri skipunum. Er eitthvað verra að full-
vinna fisk af stórum skipum á Akureyri en
vinna hann á Vestfjörðum að hluta til með er-
lendu farandverkafólki? Þetta eru atriði sem
þarf að ræða af hreinskilni en ekki út frá
þröngum hagsmunum.
Sókn út fyrir landhelgina aðeins fær
stærri skipum
Við getum tekið dæmi um aflaheimildir sem
við höfum verið að vinna okkur inn utan lög-
sögunnar. Það virðist oft gleymast í um-
ræðunni að stóru skipin öfluðu okkur veiði-
heimildanna á Flæmingjagrunni. Það var fyrir
tilstuðlan frystitogaranna að við fengum mikl-
ar aflaheimildir í úthafskarfa. Við erum núna
að fá úthlutun í kolmunnakvóta, sem eingöngu
er tilkominn vegna fjárfestinga í stórum og
öflugum skipum, við erum með kvóta í norsk-
íslenzku síldinni og þorskkvóta uppi í Barents-
hafi.
Þetta eru mjög miklar veiðiheimildir, sem
skipta þjóðarbúið gríðarlegu máli. Þessara
heimilda höfum við aflað okkur vegna þess að
við eigum ákveðinn skipastól. Við hefðum
aldrei aflað okkur þessara heimilda, hefðum
við ekki átt þessi stóru og öflugu skip. Mér
finnst þessi þáttur oft á tíðum gleymast, sú
þróun sem orðið hefur, hvort sem er í vinnslu-
tækni, veiðum og sókn út fyrir lögsöguna og í
nýja fiskistofna. Þetta gerist aðeins vegna
þess að við erum að gera út stór og öflug skip
og þekkinguna í sjávarútveginum má að miklu
leyti rekja til þess líka að við erum með stór og
öflug fyrirtæki sem gera út stór og góð skip.
Samfélagið í heild hefur ekki minna út úr því
að við gerum út stærri skip en minni.“
Nota rök umhverfissinna til að styðja kröfuna
um auknar aflaheimildir
Heldur þú að umhverfisverndarsamtök eigi
eftir að hafa áhrif á það hvernig við veiðum fisk,
með hvernig skipum og hvernig veiðarfærum?
„Það er alveg ljóst að þeir sem gera út þessa
svokölluðu hraðfiskibáta, munu nota þessi
sjónarmið umhverfisverndarsinna um svokall-
aðar vistvænar veiðar sem rök fyrir því að
aflahlutdeild þeirra verði aukin. Sú staðreynd
að stöðugt er verið að flytja aflaheimildir af
stærri skipunum yfir á hraðfiskibátana, hefur
leitt af sér nauðsynlega sameiningu fyrir-
tækja, til að færa afkastagetuna að skertum
aflaheimildum. Þá hafa þessi fyrirtæki þurft
að greiða mikið fé fyrir hagræðinguna. Út-
gerðir hraðfiskibátanna hafa ekki þurft að
greiða neitt fyrir hagræðingu. Þeirra hlutur
hefur einfaldlega stækkað við að heimildir
hafa verið fluttar af stærri skipunum, sem
þegar er nóg af, yfir á smærri skip. Við það að
stækka hraðfiskibátaflotann eykst óhagræðið í
hinum flotanum. Það er því ljóst að útgerð-
armenn þessara báta munu nota öll þau rök,
sem þeim henta, í baráttunni fyrir meiri heim-
ildum.
Verðum að líta á umhverfismál
í öðru samhengi
Auðvitað getur Samherji farið að gera út
línuskip. Það stendur ekkert á mér að gera út
5 eða 8 línuskip, ef það verður ákvörðun
stjórnvalda að við sækjum aflann með línu-
skipum. En ég verð þá að spyrja hvernig við
eigum að sækja karfann, grálúðuna og svo
framvegis. Umhverfisverndarsamtökum vex
alltaf fiskur um hrygg, þegar velmegun ríkir.
Þegar þrengir að herðir að þeim eins og öðr-
um. Við Íslendingar verðum hins vegar að líta
á þessi umhverfismál í öðru samhengi. Við
verðum að meta það hvort við getum verið án
virkjana og stóriðju og hvort við viljum það,
óháð því hvað umhverfisverndarfólk úti í lönd-
um segir. Mín skoðun er sú að við þurfum að
nýta okkar fallvötn til að búa til rafmagn til að
selja til stóriðju, alveg eins og við þurfum að
nota þau veiðarfæri sem skila mestu við veið-
arnar. Það er ekkert óeðlilegt við það þótt 10
til 15% þjóðarinnar séu á móti slíku. Það verða
aldrei allir sammála.“
Meira veitt en ráðlagt er
Nú minnkar þorskkvótinn ár frá ári, þrátt fyr-
ir að í megindráttum sé farið að tillögum Haf-
rannsóknastofnunar. Telur þú að stofnunin sé á
réttri leið?
„Það hefur ekki verið fyllilega farið að til-
lögum Hafrannsóknastofnunar. Það eru alltaf
þessi göt í kerfinu. Afli hraðfiskibátanna er
alltaf vanreiknaður og því hefur alltaf verið
veitt meira en stofnunin leggur til. Það er eng-
inn sem veit meira um þessi mál en vísinda-
mennirnir á Hafrannsóknastofnun og því hef
ég verið því fylgjandi að farið væri eftir til-
lögum þeirra.
Það eru hins vegar margir aðrir þættir í
þessu sem við höfum ekki næga þekkingu á og
hafa áhrif á stofnstærð. Mér dettur eitt dæmi í
hug, en það er að nú er lagt til að síldarkvóti í
Norðursjó verði aukinn mjög verulega á
næsta ári. Á síðasta ári voru menn sammála
um að síldin væri ofveidd og stofninn í hættu.
Þetta er dæmi um kúvendingu sem erfitt er að
átta sig á. Staðreyndin er sú að það skortir
þekkingu á þessu öllu saman.“
Aflamarkskerfi víðast notað
Að undanförnu hefur verið deilt um kosti
kvótakerfis og sóknarstýringar og fiskveiðistjórn-
áfram í sjávarútvegi
Morgunblaðið/Kristján
’ Þátttaka í sjávarútvegi ínágrannalöndunum veitir
því í raun kærkomna hvíld
frá eilífri umræðunni hér
heima um kvótakerfi,
gjafakvóta, tilfærslu og
uppboð aflaheimilda og
fleira í þeim dúr. ‘