Morgunblaðið - 05.09.2002, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 2002 11
ÍSLENSKIR smalar hafa sumir
hverjir fengið aðstoð erlendra
ferðamanna við göngur og réttir
enda vaxandi áhugi meðal almenn-
ings á þessari fornu iðju. Á nokkrum
stöðum hafa bændur boðið ferða-
mönnum að koma með í göngur, ljá
þeim reiðskjóta og útbúa þá með
nesti og jafnvel nýja skó til fararinn-
ar, gegn gjaldi. Á öðrum og fámenn-
ari stöðum þurfa bændur hins vegar
að borga smölum sínum fyrir greið-
ann. En réttirnar nálgast, samt sem
áður, og með söngbækur og heitt
kakó á brúsa í farteskinu flykkjast
borgarbúar til sveita og fylgjast
með vöskum bændum draga fé sitt í
dilka. En engar verða réttir án
smalamennsku.
Misjafnt hvernig mönnun
í smalamennsku gengur
„Það er auðvelt að fá menn í
lengri göngur í stórum afréttum,
sem standa jafnvel í marga daga,“
segir Ólafur Dýrmundsson, ráðu-
nautur hjá Bændasamtökunum. „Þá
verða göngurnar heilmikið ferðalag
og fólk viljugt að taka þátt. Það virð-
ist eftirsóknarvert sport að vera á
hestbaki í göngum. Styttri smala-
mennskur, þær sem taka aðeins
einn dag eða svo, er erfiðara að
manna, en í þeim þurfa smalar oft að
fara um fótgangandi. Það virðist
ekki eins eftirsóknarvert. Á þeim
stöðum þar sem byggðir eru strjálar
og fáir bændur, er farið að bera á
því að fólk vanti í styttri göngur.“
Ólafur segir að með auknum
áhuga almennings, Íslendinga jafnt
sem útlendinga, hafi nokkrir aðilar
innan ferðaþjónustu bænda svo og
ferðaskrifstofur gert út á göngur og
réttir við góðar undirtektir. „Áhugi
útlendinga hefur aukist og hingað
koma árlega á vegum ferðaskrif-
stofa einstaklingar og jafnvel hópar
til þess að fara í réttir. Útlending-
arnir sækja líka í göngur. T.d. hefur
Ferðaþjónustan á Geitarskarði í
Langadal skipulagt ferðir lengi. Þau
hafa verið með ferðir í stóðsmölun
og stóðrétt í Skrapatungurétt.“
Ólafur telur að þjónusta sem þessi
verði til þess að lengja ferðamanna-
tímann, „og við ættum hiklaust að
markaðssetja göngur og réttir.
Þetta er mjög sérstakt fyrirbrigði,
Við finnum ekki neitt í heiminum
sem er sambærilegt göngum og
réttum á Íslandi. Það hefur nú flest
breyst frá upphafi Íslandsbyggðar,
en göngur og réttir hafa lítið breyst.
Búfjáreigendur eru enn skikkaðir til
að leggja til menn í smalamennsku.
Þetta er það sem gengur næst her-
þjónustu á Íslandi, í raun og veru!
Við erum með fjallkónga og leitar-
stjóra og þeir hafa alger yfirráð yfir
sínum mönnum, þeir eru eins og
herforgingjar.“
Höfuðborgarbúar sækja í
réttir í nágrenni borgarinnar
Lítil breyting hefur verið á fjölda
rétta undanfarin ár þrátt fyrir að
sauðfé hafi fækkað töluvert, segir
Ólafur. „Það er réttað nokkurn veg-
inn á sömu stöðum og verið hefur
lengi. Smölun og réttir eru verk sem
þarf alltaf að vinna, afréttirnar og
beitilöndin eru nokkurn veginn þau
sömu. Göngurnar styttast ekkert
við það þótt fénaði fækki.“
En mannfólkið sækir réttir í
auknum mæli þó að færra sé um fer-
fætlingana. „Fjöldi fólks af höfuð-
borgarsvæðinu sækir í réttir, marg-
ir fara í næsta nágrenni en einnig í
Borgarfjörðinn, á Suðurlandið og
víðar. T.d. eru Þverárrétt í Þver-
árhlíð, Tungnaréttir, Reykjaréttir á
Skeiðum, Hrunaréttir og aðrar stór-
ar réttir á þessu svæði vinsælar.“
–En þvælast borgarbörnin ekki
bara fyrir?
„Það eru alltaf allir velkomnir að
fylgjast með í réttunum. Þó er ekki
til þess ætlast að aðkomumenn fari
inn í almenninginn meðan á réttun-
um stendur.“
Ólafur segir að víða sé gert ráð
fyrir gestum, seldar veitingar og
boðið upp á salernisaðstöðu. Hann
segir algengt að félög aldraðra,
starfsmannahópar og leikskólar fari
í skipulagðar ferðir í réttir. „Það er
mjög jákvætt að fara með börnin,
kaupstaðarfólkið er alltaf að losna
úr tengslum við sveitirnar. En í
réttum sjá börnin gömul vinnubrögð
og komast í snertingu við náttúruna
og landið í leiðinni.“
Víða um land má finna stóra af-
rétti, t.d. sá sem smalað er af í Þver-
árrétt í Borgarfirði, þar sem réttað
verður 16. september. „Ég hygg að
sú rétt sé einna fjárflest í landinu,“
segir Ólafur. „Svo eru feikilega stór-
ir afréttir í Húnavatnssýslum og í
Suður-Þingeyjarsýslu og víða á Suð-
urlandi.“
Sóknarfæri í menningar-
tengdri ferðaþjónustu
Á sumum stöðum hefur verið
smalað til sömu réttar svo árum og
áratugum skiptir. Ýmsar réttir hafa
verið gerðar upp í þeim tilgangi að
nýta þær áfram. „Reykjaréttir á
Skeiðum voru byggðar upp fyrir
nokkrum árum,“ segir Ólafur. „Þær
eru hlaðnar úr hrauni. Skaftholts-
rétt í Gnúpverjahreppi skemmdist
illa í jarðskálftunum en strax var
hafist handa við endurbyggingu
hennar. Hraunsrétt í Aðaldal er
hlaðin úr hrauni og verið er að gera
hana upp. Deilur risu um hvort gera
ætti hana upp og nota áfram eða
leggja niður og byggja á öðrum
stað. Þau sjónarmið urðu ofan á að
hún skildi endurnýjuð og notuð
áfram.“ Aðrar réttir hafa aflagst af
ýmsum sökum, svo sem vegna þess
að þær hafa fallið inn á verndar-
svæði, eins og t.d. Gjáarétt í Heið-
mörk, sem ferðalangar þar um slóð-
ir þekkja vel.
Ólafur segir gamlar réttir opna
sóknarfæri í menningartengdri
ferðaþjónustu. „Það er viðleitni
sums staðar til að skrá heiti rétt-
anna og minjar. Réttir eru hluti af
menningarlandslaginu. Þetta er eitt
af því sem menningartengd ferða-
þjónusta ætti að koma að, skrá og
sýna fólki.“
Fyrstu fjárréttir þessa hausts verða á Síðu og í Skagafirði á morgun
Réttir eru
hluti af
menningar-
landslaginu
Ljúfa lífið á fjöllum er
senn á enda hjá flestu
fé sem nú er verið að
smala í réttir um land
allt. Þær réttir sem ríða
á vaðið þetta árið eru
Fossrétt á Síðu og Gróf-
argilsrétt í Skagafirði.
Morgunblaðið/RAX
Réttað verður í Fossrétt á morgun en hana sækja ætíð mörg börn.
TENGLAR
.....................................................
www.bondi.is








  


  


! "# $
"!
%

"& $ %  % &
 $ %'( 

%'( 
 

%'(  



 "# %!  
 )  %! *+',!
 -
*.(/0
1 
2 $ 1
   "# "# 1(
   )

 ) 

,+'
3
 



 "# 

(  




"#
  3

(
& $ 


  3


 



 

  

  ) 

 *.!( 

.'(
+
 .'(
.'
 $ . (
1

 


'   "'
" ) 

'
1

 

4 

5' !

 !
5
   
& 5'    

5
 

 
1

 

!
! 

 
&

 
 !  
1
/'// 

 
  )    

  
 )  
1&
& 
   &
 $  
 "# 
 
 $ / 

)
+


 

 


6

 
/ 
 

7

)



)
)
 ) 

)
 

)
 ) 

3(&  
1


3
85''
3
) (/ ) 

3
3
 "# 9 
9 

 : / %  ;< / 

 => / 

 ;; / 

 => /  =? / 3' =: / ! 

 ;; /  =? / %&  < / 

 ;; / 

 => / 3' =: / %&  < /  =? /  ;= / "
 =< / 

 => /  @= 


 => / 

 A / %&  =@ /  : /  ;= / 

 ;; / 

 => / " =A /  =? /  : /  ;= / " =A / 

 ;; /  ;= /  =? / 

 A / "
 ;@ / "
 ;@ / "
 =< / %&  =@ /  : /  =? /  : /  =? / "
 =< / 

 => / 

 => /  : /  =? / %&  =@ / %&  =@ /  =? / 

 ;; / 

 => /  =? / "
 =< / 3' ;? /
  



  


,+'
3

  .!(
'
1


$
"!
%!  +',!

3(&  
1


.'(
+
 .'(
!
!
 
1


9 
9
 ;= / //  
 ;= / //  
 ;= / //  


 ;; / 5 


 ;; / //  


 ;; / //   =@BCC


 ;; /   =<BCC
"
 ;@ / 
"
 ;@ / 
3' ;? / 
     

1&
& 
5
 
  
&

 


(  


/ 

)
+



'  
3
) (/ ) 

)
 

)
 ) 

"
85' 3
85''
 =? /  
 =? /   =<BCC


 =: /   =>BCC


 ;; / //  


 ;; /  =CBCC
 ;A /  =@BCC
 ;A /   =@BCC
 > !  =CBCC
 > !  ==BCC


 < !  =CBCC
B +
 & D


 



HÆSTIRÉTTUR hefur staðfest úr-
skurð héraðsdóms um að maður sem
sakaður er um hrottafengna líkams-
árás á ungan mann í Hafnarstræti í
maí sl. sitji í gæsluvarðhaldi þar til
dómur fellur í máli hans, þó ekki
lengur en til 19. nóvember.
Maðurinn sem varð fyrir líkams-
árásinni lést af áverkum sínum 2.
júní sl., rúmri viku eftir að ráðist var
á hann. Í úrskurði héraðsdóms kem-
ur fram að flest vitni að árásinni hafi
borið að annar mannanna hafi
„margsinnis slegið hann með kreppt-
um hnefa í andlit og höfuð og marg-
sinnis sparkað í höfuð hans, bæði
með hné og fæti.“
Árásin sást í
öryggismyndavélum
Þá beri vitnum flestum saman um
að þegar maðurinn reyndi að standa
upp, sýnilega mjög vankaður, hafi
hinn árásarmaðurinn hlaupið að hon-
um og sparkað í háls hans eða bringu
með þeim afleiðingum að hann skall
aftur fyrir sig með höfuðið í götuna.
Sá fyrri hefur játað að hafa lent í
átökum við manninn en neitað því að
hafa veist að honum með þeim hætti
sem flest vitni lýsa. Í úrskurði hér-
aðsdóms kemur fram að árásin sást
allvel úr öryggismyndavélum lög-
reglunnar og eru upptökur úr þeim
meðal gagna málsins.
Rannsókn málsins er lokið og hafa
málsgögn verið send ríkissaksókn-
ara. Brotið sem mennirnir eru sak-
aðir um varðar allt að 16 ára fangelsi.
Í gæslu-
varðhaldi
þar til dóm-
ur fellur
HÓPUR tæplegra tvítugra pilta
veittist að þrítugum Reykvíkingi á
myndbandaleigunni Laugarásvídeói
á Dalbraut 1 á mánudagskvöld en
varð frá að hverfa eftir að hann tók
til varna.
Að sögn sjónarvottar virðist sem
forsprakki árásarmannanna hafi ek-
ið aftan á bifreið mannsins fyrr um
daginn. Var hann ósáttur við málalok
og taldi að maðurinn hefði hemlað of
skyndilega og þannig valdið umferð-
aróhappinu. Á myndbandaleigunni
atyrtu hann og félagar hans mann-
inn og fór svo að til átaka kom á milli
þeirra. Piltarnir réðust nokkrir að
manninum, sem tókst að verjast og
hafði loks forsprakkann undir, en við
það tvístraðist hópurinn. Lögregla
var kölluð til og tók hún niður nöfn
þeirra sem í hlut áttu. Á meðan söfn-
uðu piltarnir liði, m.a. með sms-send-
ingum, og höfðu á orði að þeir myndu
bíða eftir því að maðurinn kæmi út.
Eftir nokkurt þóf gáfust þeir upp á
biðinni og hurfu á braut. Maðurinn
hlaut minniháttar skrámur og ekki
er vitað til þess að piltarnir hafi
meiðst að ráði.
Réðust að
manni en urðu
frá að hverfa
ÞRÍR feðgar sem grunaðir eru um
alvarlega líkamsárás á ungan mann
við Eiðistorg 2. ágúst, voru í gær
úrskurðaðir í áframhaldandi gæslu-
varðhald til 18. september í Héraðs-
dómi Reykjavíkur að kröfu lögregl-
unnar í Reykjavík.
Um er að ræða karlmann um
fimmtugt og tvo syni hans um tví-
tugt, en allir hafa þeir áður komið
við sögu lögreglunnar. Þeir voru
handteknir strax í kjölfar árásarinn-
ar og úrskurðaðir í gæsluvarðhald
stuttu síðar. Gæsluvarðhaldsúr-
skurðurinn í gær var kærður til
Hæstaréttar af mönnunum eftir
uppkvaðningu hans.
Gæsluvarðhald
framlengt til
18. september
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦