Morgunblaðið - 22.10.2002, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÓBER 2002 35
HINN 22. ágúst sl. skrifar Jakob
Björnsson, fv. orkumálastjóri, um
nýtingu vindorku í tilefni af grein
undirritaðs frá í mars um sama
efni. Í grein sinni segir Jakob að
vindorkan sé því miður ótrygg og
því óviðunandi sem einhliða orku-
gjafi en hana mætti þó nota til upp-
fyllingar ef hagkvæmt væri – en
svo sé ekki og lítill markaður fyrir
ótrygga orku. Þetta er allt rétt – í
dag – en það kemur dagur eftir
þennan og undir hann þarf að búa
sig og rannsaka hvaða kostir eru í
boði. Hann nefnir að vatnsaflið og
jarðgufan séu nokkuð sem náttúran
láti ókeypis í té og lítur á þetta sem
óþrjótandi auðlindir. Þetta er veru-
legt ágreiningsefni – samanber um-
hverfisspjöll vegna Kárahnjúkalóns
og í Þjórsárverum. Það er líka
spurning hversu óþrjótandi jökul-
vötnin eru – vissulega hverfa jökl-
arnir ekki alveg á næstunni en ef
farið er að stórsjá á ísnum við
Grænland og jafnvel Grænlands-
jökli sjálfum núna og veðurfar hlýn-
ar stöðugt getur verið skemmra en
okkur órar í verulegar breytingar á
vatnsrennsli frá þessum smájöklum
hér! Það er hins vegar næsta víst
að meðan orkumálastjóri ekki
slekkur á sólinni að við höfum vind
– hann er örugglega óþrjótandi
orkulind sem fáeinar vindmyllur
hafa lítil áhrif á. Svo mun einnig
vera um bergvatnsárnar og lækina
sem nota mætti við smávirkjanir
því ekki hættir að rigna þótt eitt-
hvað hlýni!
Ég var í greininni frá í mars ekki
að mæla með því að við færum að
beisla vindorku í stórum stíl – ég
var að reyna að benda á hve lítil og
ómerkileg Villinganesvirkjun væri –
á við 10-15 vindrellur – og lýsa eftir
íslenskum rannsóknum á því hvar
og hvernig ætti að nýta vindinn ef
til kæmi og spurði hvort Orku-
stofnun ætti ekki að skoða þessa
orkulind sem aðrar. Hefði ég
reyndar átt að útvíkka spurninguna
og taka með smáar vatnsaflsvirkj-
anir en þær virðast líka alveg
óplægður akur hjá Orkustofnun eft-
ir því sem ég kemst næst. Sam-
kvæmt heimasíðu Orkustofnunar
(www.os.is) eru markmið stofnunar-
innar:
„Öflun grunnþekkingar á orku-
lindum landsins.
Söfnun og miðlun upplýsinga um
orkubúskap og ráðgjöf til stjórn-
valda um orku- og auðlindamál.
Ráðgjöf og þjónusta við nýtingu
orkulinda.“
Rannsóknir eru því verkefni
Orkustofnunar en þær hafa til
þessa nánast eingöngu hafa beinst
að stórvirkjunum og svo virðist
ætla að verða áfram. Alla vega
sagði núverandi orkumálastjóri á
þingi Sambands sunnlenskra sveit-
arfélaga (SASS) eitthvað í þá veru
að smávirkjanir væru óhagkvæmar
og lélegur kostur sem menn ættu
ekki að hugsa um, m.a. af því við
fengjum bráðum ný lög um sölu og
dreifingu á raforku! (heyrt í RÚV).
Þetta er með því óskynsamlegra
sem ég hefi heyrt og sýnir í raun
hve markaðsvæðing og arðsemis-
sjónarmið getur heltekið fólk. Sé
þetta rétt þá eru þetta ekki lög –
þetta eru ólög! Þó vissulega sé
nauðsynlegt að fara að skoða vind-
orkuna er þó enn brýnna að fara að
skoða alla þá óteljandi staði á land-
inu þar sem hægt væri að setja upp
smávirkjanir og endurbæta eldri
miðað við nútíma þekkingu. Þó ég
þekki það ekki hlýtur t.d. þekking á
hönnun virkjana sem og hönnun og
smíði á hverflum og rafölum að hafa
aukist mikið sl. 30-50 ár? Alla vega
hefur nýting vindorku batnað um
20-30% árlega sl. 10 ár samkvæmt
dönskum upplýsingum með tilsvar-
andi lækkun á framleiðslukostnaði
orkunnar. Sjálfsagt getur hvorki
vindorka né orka frá smávirkjunum
keppt við orku stóru orkuveranna,
ekki síst þar sem stórum kostn-
aðarliðum (t.d. vegna náttúru-
spjalla) er sleppt og orkan seld með
tapi til stóriðju en við smánotend-
urnir látnir borga yfirverð – eins og
Danir segja „det som tabes paa
gyngen tages ind paa karusellen“!
Þessu má þó breyta með niður-
greiðslum eða framlögum eins og
Jakob nefnir að gert sé erlendis
með vindmylluorkuna. Þarna eru í
flestum tilfellum virkjunarkostir
sem ekkert þarf að deila um – alla
vega ekki um landspjöll því þau eru
oftast lítil sem engin. Þá kemur
þessi orka víða inn á kerfið og getur
fullnægt orkuþörf takmarkaðs
svæðis í nágrenninu, t.d. ef línubil-
anir verða. Ég vil þá benda á að
verulegt eldgos eða einn stór Suð-
urlandsskjálfti gæti orðið talsvert
áfall fyrir orkuvinnslu í Þjórsá svo
dæmi sé tekið. Þá mundi nú vera
gott að hafa nokkrar smávirkjanir
til að veita straum inn á kerfið hér
og þar um landið. Á sl. vetri kom
eitt smá hríðarskot og hvað skeði –
Skagafjörður varð rafmagnslaus í
marga daga! Þá hefði nú verið gott
að hafa endurbætta og svolítið
stækkaða Gönguskarðsárvirkjun í
staðinn fyrir kertið – en því miður,
hún var krapastífluð og þar með
vatnslaus – enda byggð 1949 og
aldrei verið endurbætt svo tækni-
framfarir sl. 50 ára og þekking á
vandamálinu hafa engu skilað til að
bæta þar um eða t.d. stækka hana
og nú er bara beðið eftir að hún bili
til að leggja hana niður. Máltækið
segir að ekki sé gott að setja öll
eggin í sömu körfuna. Ætli það gildi
ekki í virkjunarmálum líka!
Það er annars sorglegt að við Ís-
lendingar skulum ekki vera komnir
lengra en það að 90% af orkunni
sem framleidd verður á Íslandi eftir
Kárahnjúkavirkjun og tilheyrandi
álver fara í framleiðslu á lægsta
stigi framleiðsluferlis – að bræða
málm úr grjóti – meira að segja
áströlsku grjóti! Og það sem verra
er – við erum bundin af þessu um
langa framtíð! Sjá menn ekki hvað
ein ljósapera skilar miklu meira
verðmæti til þjóðarinnar – enda
þurfum við víst að borga margfalt
fyrir hana miðað við sömu orku til
álvers. Í ofanálag virðast svo orku-
málastjórarnir vera til trafala eða
alla vega ekki horfa til framtíðar!
Logn í Orkustofnun?
Eftir Ragnar
Eiríksson
„Það er
næsta víst
að meðan
orkumála-
stjóri ekki
slekkur á sólinni að við
höfum vind.“
Höfundur er fv. verslunarmaður
og bóndi.
NÚ ER laxveiðum í Elliðaánum
lokið þetta sumarið. Áhugamönnum
um verndun ánna og vöxt og viðgang
laxastofns árinnar er nokkuð létt, því
að svo virðist sem að árnar séu farnar
að rétta úr kútnum eftir erfiða tíð
undanfarin ár. Er óskandi að fram-
hald verði á þeirri þróun, en til að svo
megi verða þarf að halda áfram að-
gerðum sem miða að því að hlúa að
ánum og nánasta umhverfi þeirra.
Eins og menn muna greindist kýla-
veiki í Elliðaánum sumarið 1995 og
olli veikin miklum skakkaföllum á
laxastofni árinnar. Í framhaldi af því
var gripið til markvissra aðgerða til
að hindra útbreiðslu veikinnar. Virð-
ast þær aðgerðir hafa skilað árangri,
því veikinnar hefur ekki orðið vart í
Elliðaánum síðan.
Margvíslegar aðgerðir
Á síðustu árum hefur ýmislegt ver-
ið gert til að stuðla að viðgangi laxa-
stofnsins í Elliðaánum. Má þar m.a.
nefna endurheimt búsvæða laxins, en
með því að tryggja lágmarksrennsli í
báðum kvíslum árinnar frá Árbæjar-
stíflu. Hefur laxa orðið vart í auknum
mæli í vestari kvíslinni. Í þá kvísl virð-
ist fiskur vera farinn að ganga að jafn-
aði á nýjan leik og líkur benda til að
hrygning fari þar fram. Veiði er ekki
leyfð í vestari kvíslinni og laxinn þar
er því látinn óáreittur. Á sama hátt
hefur lágmarksrennsli verið tryggt í
austari kvíslinni og nýtist því þessi
kafli árinnar til framleiðslu seiða.
En fleira hefur verið gert. Nefna
má að reynt er að halda jafnvægi í
rennsli árinnar ofan Árbæjarstíflu, en
á svæðinu á milli Árbæjarstíflu og
Elliðavatnsstíflu eru helstu uppeldis-
stöðvar laxaseiðanna.
Þá er byrjað að hrinda af stað áætl-
un um að draga eftir föngum úr
mengun í ánum með byggingu set-
tjarna sem taka við vatni úr yfirfalls-
ræsum í nágrenni Elliðaánna. Einnig
hefur verið hlúð að ánum með því að
beina gangandi umferð frá árbökkun-
um eftir því sem kostur er og auk
þess hafa veiðistaðir verið lagfærðir.
Þá hefur Stangaveiðifélag Reykja-
víkur, sem hefur veiðiréttinn á leigu,
lagt sitt af mörkum með því að stytta
veiðitímann og draga úr veiðiálagi.
Nú er t.d. ekki veitt í september og
stöngum fækkað í ágúst og verður að
taka það með í reikninginn þegar
veiðin er gerð upp. Einnig hafa veiðar
með maðki verið bannaðar á efri hluta
árinnar. Má ætla að með fækkun
stanga og styttingu veiðitíma hafi
veiðiálag minnkað um fjórðung frá
því sem áður var.
Allar hafa þessar aðgerðir áhrif á
seiðabúskap og laxagöngur, en mest
er um vert að borgarbúar séu meðvit-
aðir um viðkvæmt lífríki Elliðaánna
og að áreiti við árnar verði stillt í hóf.
Helmingi meiri laxa-
göngur en í fyrra
Veiðin í Elliðaánum á þessu sumri
nam 478 löxum, sem er ríflega 15%
betri veiði en á síðasta ári. Meira er
þó um vert að mun fleiri laxar gengu í
árnar í sumar en næstu fimm ár þar á
undan. Heildarganga í Elliðaárnar
nam á átjánda hundrað löxum, þrátt
fyrir að dregið hafi verið úr seiða-
sleppingum árið áður. Er það mikil
bót frá fyrra ári en þá gengu tæplega
tólf hundruð laxar í árnar. Nær 50%
fleiri laxar gengu því í Elliðaárnar í
sumar en sumarið 2001. Þetta bendir
sterklega til þess að laxastofninn sé
að styrkjast því ekki má rekja þennan
bata til ríflegri seiðasleppinga.
Langflestir laxarnir sem veiddust í
Elliðaánum í sumar voru af náttúru-
legum uppruna, sem eru afar jákvæð
teikn um framhaldið. Hlutfall veiddra
laxa úr seiðasleppingum fer lækk-
andi. Hinn náttúrulegi laxastofn
Elliðaánna virðist því vera að styrkj-
ast eins og að var stefnt með þeim að-
gerðum sem hér hefur verið lýst.
Aðgát skal höfð
Það er hins vegar ekki útséð um
það hvernig Elliðaánum mun reiða af
í framtíðinni. Vaxandi umferð um
Elliðaárdalinn, fjölgun íbúa í ná-
grenni ánna, vaxandi umferð bíla og
aukið áreiti hefur allt neikvæð áhrif á
lífríkið.
Það verður hins vegar vart hjá
þessu komist, þar sem Elliðaárnar
eru nánast í miðri Reykjavíkurborg.
Því er mikilvægara en ella að borg-
arbúar og aðrir þeir sem um nágrenni
Elliðaánna fara geri sér grein fyrir
nauðsyn þess að ganga vel um árnar
og nágrenni þeirra og sýna varkárni
og tillitssemi í umgengni sinni þar.
Með samstilltu átaki borgarbúa og
borgaryfirvalda er hægt að snúa þró-
uninni við. Veiðitölur þessa sumars
gefa von um það.
Elliðaárnar
á uppleið
Eftir Magnús
Sigurðsson
Höfundur er veiðivörður
í Elliðaánum.
„Hinn nátt-
úrulegi laxa-
stofn Elliða-
ánna virðist
því vera að
styrkjast.“
sparaðu fé og fyrirhöfn