Morgunblaðið - 19.11.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSA dagana stendur yfir
fræðsluátak til þess að vekja fólk
til umhugsunar um ristilkrabba-
mein. Flest þekkjum við einhvern
sem hefur fengið þetta krabba-
mein og því er mikilvægt að fræða
almenning um sjúkdóminn og
hvernig við sjálf getum haft áhrif á
hann.
Margar rannsóknir hafa verið
gerðar á því hvort lífsstíll hafi
áhrif á líkurnar á að fá ristil-
krabbamein. Niðurstöður þessara
rannsókna sýna ótvírætt að svo er.
Þau atriði sem við getum haft
áhrif á eru eftirfarandi: Líkams-
þyngd, fæða, hreyfing og reyking-
ar.
Það eru ótvíræðar sannanir fyrir
tengslum offitu og krabbameins í
ristli og því mikilvægt að vera sem
næst kjörþyngd sinni. Rannsóknir
hafa sýnt að neysla trefja, sér-
staklega grænmetis og ávaxta, er
verndandi þáttur fyrir þessari teg-
und af krabbameini, en neysla á
dýrafitu í rauðu kjöti og mikil
áfengisneysla getur aukið líkurnar
á að fá þetta krabbamein. Komið
hefur í ljós að þeir sem stunda
reglubundna hreyfingu eða líkams-
rækt eiga mun síður á hættu að fá
krabbamein í ristil. Við höfum í
mörg ár vitað um tengsl reykinga
við margar tegundir af krabba-
meini. Nýjar rannsóknir hafa sýnt
að þeir sem reykja eru í meiri
hættu á að fá ristilkrabbamein en
þeir sem ekki reykja.
Þó að fólk fari að öllum þessum
ráðum hér að ofan getur það samt
fengið ristilkrabbamein. Sumir eru
þó í meiri áhættu en aðrir. Þar ber
helst að nefna aldur. Um 90% af
fólki sem greinist með krabbamein
í ristli er eldra en 50 ára. Aðrir
áhættuhópar eru þeir sem hafa
fjölskyldusögu um krabbamein í
ristli og endaþarmi eða langa sögu
um bólgusjúkdóma í ristli og enda-
þarmi. Einnig fylgir því aukin
áhætta að hafa fyrri sögu um kirt-
ilæxli (góðkynja forstig) í ristli.
Þeir sem hafa einu sinni veikst af
ristilkrabbameini geta fengið sjúk-
dóminn aftur.
Ristilkrabbamein getur í fyrstu
verið einkennalaust og því hefur
Landlæknisembættið á Íslandi
gefið út leiðbeiningar um hvernig
eigi að skima fyrir þessum sjúk-
dómi. Mælt er með hægðasýni og
er athugað hvort það leynist blóð í
sýninu. Miðað er við einkennalausa
einstaklinga 50 ára og eldri.
Þeir sem fá einkenni ristil-
krabbameins kvarta oftast yfir
einu eða fleiri eftirtöldum atriðum:
Breytingum á hægðavenjum, kvið-
verkjum, uppþembu, blóði í hægð-
um, þreytu, þrekleysi og þyngd-
artapi. Ef þessi einkenni koma
fram þarf að ræða þau við lækni
og í samráði við hann ákveða
næstu skref. Hér er þá ekki um
skimun að ræða þar sem sjúkling-
ur kemur með einkenni til læknis.
Heilsugæslan í landinu þarf að
vera tilbúin til þess að sinna þess-
um þætti sem hluta af almennri
heilsuvernd. Það er því mikilvægt
að fjármunir séu veittir í þetta
verkefni. Við í heilsugæslunni vilj-
um taka heildrænt á vanda sjúk-
linga okkar og forðumst því í
lengstu lög hina svokölluðu sjúk-
dómavæðingu. Vil ég því leggja
ríka áherslu á forvarnir, sem á
ekki síst við í umræðu um þennan
sjúkdóm.
Eftir Ölmu Eiri
Svavarsdóttur
„Það eru
ótvíræðar
sannanir fyr-
ir tengslum
offitu og
krabbameins í ristli og
er því mikilvægt að vera
sem næst kjörþyngd
sinni.“
Höfundur er heimilislæknir á Heilsu-
gæslustöðinni Efstaleiti.
Að minnka lík-
urnar á að þú fáir
ristilkrabbamein
VART líður sú vika að ekki séu
fréttir í fjölmiðlum um niðurskurð
og sparnað í heilbrigðismálum og
jafnframt hversu dýrt heilbrigðis-
kerfið sé. Það eru fréttir um að
birgjar eigi í erfiðleikum með að fá
greiðslur frá Landspítala - háskóla-
sjúkrahúsi (LSH); fyrir skömmu var
ætlunin að senda heim aldraða með
alzheimer á mjög háu stigi vegna
lokunar öldrunardeildar Landakots;
heilsugæslulæknar fengu sendan
tóninn frá aðstoðarmanni ráðherra;
talsmaður Lyfjastofnunar kennir
læknum um hversu lyfjakostnaður
hefur aukist; formaður fjárlaga-
nefndar Alþingis segir fram-
kvæmdavaldshafa eiga að fara eftir
fjárlögum við stjórnun heilbrigðis-
mála; Ríkisendurskoðandi telur heil-
brigðisyfirvöld ekki standa sig
nægilega vel við stjórnun mála-
flokksins; stjórnendur heilbrigðis-
mála telja sig ekki fá nægilegt fjár-
magn til að halda uppi lögbundinni
þjónustu og svona mætti lengi
áfram telja.
Eru þetta þær fréttir sem al-
menningur vill fá af heilbrigðismál-
efnum þjóðarinnar? Er það ætlan
þjóðarinnar að lýðræðislega kjörnir
fulltrúar hennar skipi fjárheimildum
á þann veg að Ísland geti ekki borið
sig saman við þau ríki sem fremst
standa í heilbrigðismálum? Af við-
brögðum almennings og stjórnmála-
manna mætti ætla að svo væri ekki.
Hvers vegna er þetta þá myndin
sem sést í fjölmiðlum?
Ein skýringin er sú að þeir sem
útdeila fjármagni úr sameiginlegum
sjóðum til samneyslu þjóðfélagsins
virðast ekki kunna aðra aðferð en
skera niður – án tengsla við þann
raunveruleika sem við blasir.
Stjórnendum eru oft og tíðum sett
óraunhæf viðmið – sem vart er hægt
að ná nema með óraunhæfum að-
gerðum. Þeir eru ekki öfundsverðir.
Þetta er sú aðferð sem löngum hef-
ur tíðkast þegar herða þarf ólar og
ná niður kostnaði. Skera niður – eða
með öðrum orðum skjóta fyrst og
spyrja síðan. Þetta er aðferðafræði
sem fyrir löngu hefur gengið sér til
húðar.
Á 10. tug síðustu aldar tóku fleiri
og fleiri fyrirtæki og stofnanir upp
stjórnunarhætti hins stefnumiðaða
árangursmats (Balanced Score-
card). Í stuttu máli gengur það út á
að líta á rekstur skipulagsheildar út
frá fjórum sjónarhornum sem öll
tengjast innbyrðis í stað hins hefð-
bundna sjónarhorns þar sem öll
áhersla var lögð á fjármálin án þess
samhliða að líta til annarra þátta.
Þau sjónarhorn sem um ræðir eru
sjónarhorn fjármála, viðskiptavina,
innri ferla og starfsmanna (eða
þekkingar og þróunar). Með því að
horfa á skipulagsheildina út frá
þessum fjórum sjónarhornum má fá
mun betri skilning á orsökum og af-
leiðingum þeirra aðgerða sem gripið
er til hverju sinni. Þegar um op-
inberar stofnanir er að ræða hefur
mesta áherslan verið lögð á sjón-
arhorn viðskiptavina enda er til-
gangur opinberra stofnana sá að
þjóna þeim. Þegar stjórnendur op-
inberra stofnana eru að reyna að
finna svarið við því hvernig stofn-
anir þeirra rækja best hlutverk sitt
þurfa þeir að spyrja sig eftirfarandi
spurninga: Hverjir eru viðskiptavin-
ir okkar og hvernig sköpum við virð-
isauka fyrir þá (sjónarhorn við-
skiptavina)? Hvernig aukum við
virði viðskiptavina samtímis því að
halda kostnaði í lágmarki (sjónar-
horn fjármála)? Til að fullnægja
kröfum viðskiptavina, samtímis því
að vera innan fjárheimilda, hvaða
innri ferlar eru þá mikilvægastir?
Hvernig stuðlum við að vexti og
breytingum samtímis því að full-
nægja kröfum löggjafans og borg-
aranna (sjónarhorn starfsmanna,
vaxtar og þróunar). Samkvæmt
þessu á drifkraftur opinberra stofn-
ana að vera sá að fullnægja því hlut-
verki sem þeim er markað í lögum á
árangursríkan hátt og bæta þannig
samfélagið. Í árangursmati hjá hinu
opinbera á því að leggja meiri
áherslu á viðskiptavini og minni
áherslu á hina hefðbundnu fjárhags-
mælikvarða. Sjónarhornið verður
annað. Ef farið er eftir þessari að-
ferðafræði verður strax ljóst að flat-
ur niðurskurður, án skoðunar á or-
sökum og afleiðingum, er ekki rétta
leiðin.
Ef takast á að auka og bæta heil-
brigðisþjónustu á Íslandi og gera
það á þann hátt sem hagkvæmastur
er og innan fjárheimilda hverju
sinni verður að mynda breiðfylkingu
allra þeirra sem að málum koma.
Hversu góðir sem almennir stjórn-
endur eru í hinum ýmsu stjórnunar-
fræðum geta þeir aldrei öðlast jafn-
djúpan skilning á þeim störfum sem
unnin eru í heilbrigðiskerfinu eins
og þeir sem sérmenntaðir eru til
þeirra. Þess vegna verður að hafa
heilbrigðisstéttirnar með í ráðum ef
takast á að snúa af þeirri óheilla-
braut sem heilbrigðismál eru nú á.
Í einni af undirstofnunum fjár-
málaráðuneytisins er hafin vinna við
innleiðingu hins stefnumiðaða
árangursmats. Sú vinna gengur vel
og er árangur þegar orðinn sýni-
legur á mörgum sviðum. Ætlun rík-
isins er að taka upp hið stefnumið-
aða árangursmat í öllum stofnunum
þess þegar fram líða stundir.
Vonandi dregst ekki lengi að taka
upp stefnumiðað árangursmat í heil-
brigðiskerfinu. Ef það dregst úr
hömlu er hætta á að sjúklingurinn
verði svo aðframkominn að honum
verði ekki við bjargað.
Eru stjórnvöld ráðþrota
í heilbrigðismálum?
Eftir Gunnar
Ármannsson
„Getur verið
að stefnu-
miðað ár-
angursmat
sé lykillinn
að lausn?“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Læknafélags Íslands.
Í ÁRSSKÝRSLU Félagsþjónust-
unnar í Reykjavík fyrir árið 2001 er
að finna margar athyglisverðar upp-
lýsingar sem ég tel að þarfnist al-
mennrar umræðu og aðgerða af hálfu
borgarstjórnar Reykjavíkur. Þegar
tölur úr ársskýrslunni eru skoðaðar
kemur einkum þrennt í ljós. Í fyrsta
lagi fjöldi þeirra heimila sem fá þjón-
ustu frá Félagsþjónustunni. Í öðru
lagi hve stór hópur notenda er á aldr-
inum 20–29 ára. Og í þriðja lagi hve
stór hópur notenda er einhleypir
karlar.
Fjöldi heimila
Í ársskýrslunni kemur fram að
fjöldi þeirra heimila í Reykjavík sem
fá þjónustu er alls 10.300. Lætur
nærri að það sé um fimmtungur allra
heimila í borginni. Stærstu mála-
flokkarnir eru húsnæðisþjónusta,
heimaþjónusta og fjárhagsaðstoð. Ár-
ið 2001 fengu 2.980 einstaklingar fjár-
hagsaðstoð eða 300 fleiri en árið þar á
undan. Langflestir fá veitta fjárhags-
aðstoð vegna framfærslu. Ef þróunin
er skoðuð með vísan í 9 mánaða stöðu
Félagsþjónustunnar hafa fjárveiting-
ar til margvíslegrar fjárhagsaðstoðar
hækkað að meðaltali um 42% á milli
áranna 2001 og 2002. Hér munar
mest um að greiddur framfærslu-
styrkur hefur hækkað um 27%, fram-
færsla vegna náms um 32%, innrit-
unargjöld og bókakostnaður um 44%
og styrkur vegna sérstakra erfiðleika
hefur hækkað um 49% á þessu tíma-
bili.
Aldurinn 20–29 ára
Þá vekur athygli hve hátt hlutfall
þeirra sem fá fjárhagsaðstoð er á
aldrinum 20–29 ára eða 34,9% og
skiptast þeir tiltölulega jafnt á milli
borgarhluta. Næstfjölmennasti ald-
urshópurinn er 30–39 ára eða 23,5%.
Einhleypir karlar
Ef skipting eftir fjölskyldugerð
notenda er skoðuð kemur í ljós að ein-
hleypir karlar eru þar í meirihluta eða
41%. Næststærsti hópurinn er ein-
stæðir foreldrar eða 34,5%. Einhleyp-
ar konur teljast til 18,2% notenda en
einungis 4% eru hjón eða sambýlis-
fólk með börn. Sé skipting eftir fjöl-
skyldugerð borin saman á milli borg-
arhluta sést að einstæðu foreldrarnir
eru langflestir í borgarhluta 3 sem er
Breiðholt og Árbær en einhleypu
karlarnir eru langflestir í borgarhluta
1, þ.e.a.s. vesturbæ og miðbæ. At-
vinnulausir, öryrkjar og nemar eru að
sama skapi flestir í borgarhluta 1.
Engar tillögur
Fjárhagsaðstoðin hefur hækkað og
sífellt fleiri leita til Félagsþjónust-
unnar. Eðlilegt er að leita orsakanna
að þessari þróun og gera áætlanir til
að þess að mæta henni, ekki síst í ljósi
þess hve margir notendur eru ungir
og einhleypir karlar. Því miður verð-
ur að segja þá sögu eins og hún er, að
ekki örlar á neinum nýmælum af
hálfu R-listans í borgarstjórn
Reykjavíkur til þess arna. Við sjálf-
stæðismenn hvetjum til þess að ör-
yggisnet velferðarkerfisins taki mið
af staðreyndum hverju sinni, sé
sveigjanlegt þannig að með skjótum
og markvissum hætti sé unnt að tak-
ast á við nýjar aðstæður. Ársskýrsla
Félagsþjónustunnar leiðir í ljós að fé-
lagsþjónustan í Reykjavík stendur
frammi fyrir nýjum veruleika sem
bregðast þarf við. Íbúar í Reykjavík
hljóta að gera þær kröfur til borg-
aryfirvalda að þau leggi fram tillögur
um viðbrögð við þessum nýju aðstæð-
um.
Eftir Guðrúnu Ebbu
Ólafsdóttur
„Sífellt fleiri
leita til
Félagsþjón-
ustunnar.“
Höfundur er borgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í
félagsmálaráði.
Nýr veruleiki kallar
á ný úrræði
Málning
fyrir vandláta
Til sölu í Súðarvogi
Gott iðnaðarhúsnæði með 3,6m lofthæð í nálægð við flutn-
inga fyrirtækin og höfnina. Húsnæðinu er nú skipt í 220m² og
80m² rými, sem auðvelt er að sameina í eitt 300m² rými.
Einnig er auðvelt að leigja frá sér minni eininguna eins og
núverandi eigandi gerir. Um 3x3m innkeyrsludyr er í stærra
rýmið. Húsnæðið er til afh. með skömmum fyrirvara.
Ath. lækkað verð 15,5 millj., áhv. 9,9 millj. m. 7-10% vöxtum.
Sími
511 2900