Morgunblaðið - 17.12.2002, Blaðsíða 34

LISTIR
34 ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BEETHOVEN í bréfum og brot-
um er nýjasta bók Árna Kristjáns-
sonar um merka tónsnillinga, en áð-
ur hafa komið út
fjögur sams kon-
ar kver; um Moz-
art, Bach, Carl
Nielsen og Chop-
in. Bókin um
þann síðast-
nefnda er að öllu
leyti höfundar-
verk Árna, en
hinar eru þýðing-
ar á heimildum
annarra, og tón-
skáldanna sjálfra. Eins og bókin um
Mozart er þessi um Beethoven að
miklu leyti byggð á sendibréfum
tónskáldsins og heimildir sóttar í
þrjú erlend rit: Ludwig van Beet-
hovens Briefe, frá Insel útgáfunni í
Leipzig; Beethoven im Gespräch frá
Reclam útgáfunni í Leipzig og
Beethoven. Immpressions of Con-
temporaries frá Schirmer-útgáfunni
í New York.
Árni fer þá leið að verki sínu að
tína til og þýða afar áhugaverðar
heimildir, sem varpa ljósi á persónu
tónskáldsins mikla, Beethovens.
Frekar en að velja til þýðingar ein-
hverja eina þeirra bóka sem hann
leitar í, velur hann efnið að eigin
smekk og teflir saman sendibréfum,
sem eru mörg og fróðleg í bókinni,
og umsögnum samtímamanna um
tónskáldið. Textinn er því að lang-
mestu leyti frumheimildir frá hendi
Beethovens og samtímamanna hans.
Þekking Árna á ævi Beethvoens hef-
ur vafalítið auðveldað honum valið,
þótt víst hljóti það að hafa verið
vandasamt.
En myndin sem eftir stendur af
tónskáldinu er jafnmargbrotin og
verk hans. Við sjáum ótal andlit
Beethvoens; – hið blíða, hið dapra,
það ákveðna og jafnvel það hortuga.
Árni reynir ekkert að fela það sem
einhverjum kynni að þykja óþægi-
legt. Dæmi um það er minningar-
brot tékkneska tónskáldsins Jans
Václavs Tomasceks, sem rifjar upp
kynni sín af Beethoven. Tomascek
skrifar jafnvel út samtöl sín við
meistarann, – og þar kemur í ljós
hverjum augum hann leit Mozart og
verk hans. Af bréfaskiptum Beet-
hovens og útgefenda hans, Breit-
kopfs og Härtels, má ennfremur
ráða ýmislegt um viðhorf Beethov-
ens til samtíma síns og þeirrar tón-
listarmenningar sem ráðandi var.
Hann taldi sig vanmetinn, en vand-
aði öðrum tónlistarmönnum ekki
kveðjurnar, – og hljómsveitarstjórar
þótti honum sérdeilis fákunnandi. Í
frægasta ástarbréfi tónlistarsögunn-
ar; – bréfinu til „ástmeyjarinnar
ódauðlegu“ sjáum við ástríðufullan
elskhuga úthella tilfinningum sínum
til konu, sem enn er ekki vitað með
vissu hver var: „Ástin krefst alls, og
með fullum rétti.“ Frásagnir af
meistaralegum píanóleik Beethov-
ens eru allnokkrar og gefa innsýn í
hvort tveggja, snilli hans við píanóið,
og þá aðdáun samtímamanna sem
hann naut að verðleikum. Einnig
verður lesandinn margs vísari um
aðstæður Beethovens til tónsmíð-
anna og viðhorf samtímans til
þeirra. Heyrnarleysið ber auðvitað
líka á góma, – margar átakanlegar
lýsingar á birtingarmyndum þess.
Lýsingar vinar hans, Schindlers, á
útliti tónskáldsins og fasi eru hins
vegar bráðskemmtilegur lestur; –
Schindler lýsir hversdaglegum at-
riðum í lífi tónskáldsins líka jafnt og
því sem að tónlistinni snýr; – kaffið
var sú fæðutegund sem Beethoven
gat síst verið án, og makkarónur
með parmesanosti voru uppáhalds-
rétturinn hans. Það má segja að
svona anekdótur séu ekki stórfeng-
leg vitneskja, – en þó eru þær til
þess fallnar að sýna Beethoven, sem
svo auðvelt er að setja á stall; – sem
afar hversdagslegan mann. Þótt
sjálfum hafi honum oft þótt hann
misskilinn í tónlistinni, kemur líka
glöggt fram að þeir voru líka margir
sem báru fyrir honum ómælda lotn-
ingu, eins og dr. Karl von Bursy vin-
ur vinar tónskáldsins sem skrifaði í
dagbók sína eftir fund með honum:
„Við töluðum lítið saman um tónlist,
enda var Beethoven svo óendanlega
hátt yfir mig hafinn.“
Eins og fyrri bækur Árna Krist-
jánssonar í þessari ritröð, er sú um
Beethoven sannkölluð perla, og mik-
ið þarfaþing á fábrotnum markaði
tónlistarbóka á íslenskri tungu. Þýð-
ing Árna er litrík og falleg; – og
hann forðast blessunarlega að
skrúfa málfarið upp í óþarfa form-
legheit. Beethoven í bréfum og brot-
um er sjóður gullkorna þar sem
dregin er upp einlæg og sannfær-
andi mynd af tónskáldinu, sjóður
sem hægt er að sækja í bæði
skemmtun og forvitnilegan fróðleik
um margbrotinn meistara.
„Við töluðum lítið
saman um tónlist“
BÆKUR
Tónlistarsaga
BEETHOVEN Í BRÉFUM OG BROTUM
Bergþóra Jónsdóttir
Árni Kristjánsson
píanóleikari.
Árni Kristjánsson þýddi.
Hávallaútgáfan 2002.
JÓLATÓNLEIKAR Kammer-
sveitar Reykjavíkur hafa notið
mikilla vinsælda og er það bæði
fyrir skemmtilega tónlist og góðan
flutning. Tónleikarnir 15. desem-
ber í Áskirkju buðu upp á margt
nýtt og forvitnilegt, fjóra unga ein-
leikara og skemmtilega tónlist.
Fyrsta verkið var Innganga
drottningarinnar af Saba, úr órat-
oríunni Salomon, eftir Handel.
Óratorían var í raun frumflutt
tvisvar, í seinna skiptið 1759 og þá
hafði Handel bætt við 5 aríum.
Þetta er skemmtilegur og litríkur
hljómsveitarþáttur, þar sem stillt
er upp andstæðum í hljóðfæraskip-
an og var flutningurinn glæsilegur,
í samræmi við frásögnina af glæsi-
leika drottningarinnar, sem mun
hafa heillað sjálfan Salomon.
Annað verk tónleikanna var
flautukonsertinn La notte op.10
nr. 2 (RV 439), sem er í anda árs-
tíðanna, túlkun stemmninga og er
nóttin viðfangsefnið. Þrátt fyrir
sex hraðamerkingar er verkið
samkvæmt þrigga kafla hefð þeirri
sem Vivaldi var upphafsmaður að,
því largo þættirnir eru í raun inn-
gangsatriði hröðu þáttanna. Hvað
sem þessu líður er þarna margt að
heyra sem minnir á ýmislegt úr
öðrum verkun snillingsins en leik-
andi skemmtileg tónlist, er var
frábærlega vel flutt af hljómsveit
og einleikaranum Stefáni Hösk-
uldssyni, er lék verkið af miklu ör-
yggi og mótaði tónhendingar
verksins skýrum dráttum.
Þriðja viðfangsefnið var konsert
fyrir tvö selló (RV 531) eftir Viv-
aldi, skemmtilegt en eðlilega nokk-
uð dimmraddað verk, þegar sellóin
léku ein með konrabassa í „cont-
inuo röddinni, Í verkinu er, svo
sem venja er hjá Vivaldi, endur-
tekning eftirlíkingar tónhendinga
ráðandi og töluvert um „fúgato rit-
hátt, sem var skemmtilega útfært
af einleikurunum, Hrafnkeli Orra
Egilssyni og Sigurði Bjarka Gunn-
arssyni.
Fjórða viðfangsefni tónleikanna
var hornkonsert (nr. 1) eftir
Haydn, sem trúlega var saminn
1762. Sá nr. 2, einnig í D-dúr, sam-
inn 1781, er í flokki verka sem er
ekki víst að séu eftir Haydn. Kons-
ertinn er skemmtilegt verk og ger-
ir töluverðar kröfur til einleik-
arans, sem var Stefán Jón Bern-
harðsson. Stefán lék verkið af
glæsibrag, sérstaklega margt mjög
fallega í hæga þættinum og loka-
kaflann með töluverðum „bravúr“..
Lokaverk tónleikanna var cons-
erto grosso op. 3 nr. 2, eftir
Handel, glæsilegt verk þar sem
skiptast á tvíleiks kaflar (soli) og
samspil hljómsveitarinnar (tutti). Í
fyrsta kaflanum var einleikurinn í
höndum Rutar Ingólfsdóttur og
Hildigunnar Halldórsdóttur.
Largo kaflinn var borinn uppi af
tvíleik á selló sem Hrafnkell Orri
og Sigurður Bjarki sáu um, að við-
bættum sérlega fallega leiknum
einleik á óbó hjá Daða Kolbeins-
syni, þriðji þátturinn var í heild
„tutti en menúettinn, fjórði þátt-
urinn, var skemmtilegt samspil
óbóistanna, Daða og Peter
Tompkins, ásamt fagottleikaranum
Rúnari Vilbergssyni. Fiðlurnar,
óbóin og fagottið fengu svo að
spreyta sig í lokakaflanum sem
var einstaklega vel fluttur.
Í heild voru þetta frábærir tón-
leikar, þar sem heyra mátti glæsi-
legan einleik ungu listamannanna
og einstaklega hreinan og lifandi
leik hjá hljómsveitinni, undir for-
ustu Rutar Ingólfsdóttur en með
henni léku auk fyrrnefndra Unnur
María Ingólfsdóttir, Júliana E.
Kjartansdóttir, Sif Tulinius, Sig-
urlaug Eðvaldsdóttir, Lilja Hjalta-
dóttir, Þórunn Ósk Marinósdóttir,
Sarah Buckley, Richard Korn og
Guðrún Óskarsdóttir.
Frábærir tónleikar
TÓNLIST
Áskirkja
Kammersveit Reykjavíkur undir forustu
Rutar Ingólfsdóttur flutti verk eftir Hand-
el, Vivaldi og Haydn. Einleikarar: Stefán
Ragnar Höskuldsson, Hrafnkell Orri Eg-
ilsson, Sigurður Bjarki Gunnarsson og
Stefán Jón Bernharðsson. Sunnudag-
urinn 15. desember. 2002.
JÓLATÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
Bókin Ekki segja
frá er skráð af Írisi
Anítu Hafsteins-
dóttur. Söguper-
sónan er Saga
sem fram á fullorð-
insár glímir við af-
leiðingar kynferð-
islegrar misnotk-
unar. Á sjö ára
afmæli hennar hefst þrúgandi at-
burðarás misbeitingar, kúgunar og öf-
ugsnúinnar væntumþykju sem Saga
nær ekki að brjótast út úr fyrr en á
unglingsárum. Full reiði og sjálfsfyr-
irlitningar snýst hún gegn foreldrum
sínum og hellir sér af offorsi í eitur-
lyfjaneyslu. Hún hættir í skóla og flyt-
ur að heiman og eina hald hennar í til-
verunni er meðleigjandi hennar Daði.
Hann kynnir hana fyrir heillandi manni
sem hún hrífst samstundis af og
finnst svo frábær að henni finnst ekk-
ert tiltökumál þótt hann stökkvi
stundum upp á nef sér og sé laus
höndin.
Útgefandi er Forlagið. Elísabet Ann
Cochran hannaði kápu. Bókin er 280
bls, prentuð í Odda hf. Verð: 4.690 kr.
Frásögn
B
orð sem svigna undan
kræsingum, þriggja
og jafnvel fjögurra
hæða rjómatertur
þar á meðal, skonsu-
brauðtertur sem eru einstakar í
sinni röð og kúffullar skálar af öllu
því sælgæti sem litlir angar geta
torgað. Fyrir utan það hversu ást-
rík hún föðuramma mín var er
þessi lýsing eitt það fyrsta sem
kemur upp í hugann þegar mér
verður hugsað til hennar. Það var
ekki komið að tómum kofunum hjá
ömmu og afa,
allt krökti í
hnallþórum
(ég hélt reynd-
ar lengi vel að
stórar tertur
væru kallaðar
hnallþórur því
umrædd amma hét Þóra) og öðru
heimabökuðu bakkelsi. Þar var
líka troðfullur og freistandi
nammiskápur. Mikil virðing var
borin fyrir þessum skáp og við
systurnar spurðum foreldra okkar
eftir hverja heimsókn af hverju í
ósköpunum slíkur nammiskápur
væri ekki á okkar heimili.
Allir dagar hjá ömmu og afa
voru hátíðardagar. Allir dagar hjá
ömmu og afa voru sem sagt
nammidagar.
Kannski sem betur fer bjó ég í
Mosfellsbænum og fór aðeins viku-
lega í heimsókn til ömmu og afa í
borginni. Annars væri tannheilsa
mín vafalítið verri en hún er í dag.
En allt frá dögum hátíðarheim-
sókna til ömmu og afa hef ég hér
um bil haldið þá reglu að borða að-
eins sælgæti einu sinni í viku þrátt
fyrir að hafa hótað foreldrum mín-
um á sínum tíma að þegar ég færi
að búa myndi ég bara kaupa
nammi í matinn. „Áróður“ fyrir
sérstökum nammidögum ætlaði
líka allt um koll að keyra þegar
sonur minn kom í heiminn fyrir
hartnær áratug. Þá lá við að for-
eldrar væru litnir hornauga gæfu
þeir börnum sínum sælgæti á milli
nammidaga, slíkur var máttur her-
ferðarinnar. Ég hef reyndar ekki
heyrt mikið um nammidaga opin-
berlega lengi en er þess þó fullviss
að nýbakaðir sem reyndari for-
eldrar halda vel flestir þessa góðu
hefð í heiðri. En svo virðist hins
vegar ekki vera með afa og ömmur
einhverra hluta vegna! Þau
„gömlu“ eiga það nefnilega til að
eiga sælgæti í frekar óhóflegum
skömmtum og eru óspör á að mata
barnabörnin á herlegheitunum.
Ég er reyndar svo heppin (finnst
mér í dag!) að foreldrar mínir hafa
alla tíð verið frekar nískir á sæl-
gæti en hafa á boðstólum ávexti af
ýmsu tagi fyrir orkumikil barna-
börnin og stöku sinnum ís, sér-
staklega eftir að ísbíllinn fór að
koma hálfsmánaðarlega í heim-
sókn í Mosfellsdalinn.
En vinkonur mínar hafa sumar
aðra sögu að segja. Ömmur og afar
virðast mörg hver nefnilega alls
ekkert ströng þegar kemur að
nammidögum og sælgætisáti milli
mála. Sleikjó þar og súkkulaðimoli
hér er ekkert til að gera veður út
af þó að foreldrarnir rembist við að
kenna börnum sínum góða siði
hvað þetta varðar. Stanslaust er
hamrað á því að foreldrar eigi að
huga betur að mataræði barna
sinna. Þeir eru sífellt minntir á að
íslensk börn eru of feit og hreyfing
og hollt mataræði skipti öllu sé vilji
til að snúa vörn í sókn.
Nammidagar eru eitt af þessum
tækjum sem foreldrar geta með
einföldum hætti notað í baráttunni
við sætindin. Þeir eru líka verk-
færi til að gæta buddunnar því allt-
af er hægt að bera því við að það sé
ekki nammidagur þegar þrýst er á
um nammikaup. Síðast en ekki síst
eru þeir meðal til að viðhalda geð-
heilsunni því nammisuð í búðum
hlýtur að vera slítandi til lengdar.
En á meðan börnin standa á
blístri af sykri hjá ömmu og afa
virðist þessi annars ágæta regla
falla um sjálfa sig.
Nú þegar sælgætishátíðin mikla
nálgast hefur flögrað að mér að
tannvernd barna ætti í framtíðinni
að beina að öfum og ömmum, þó að
foreldrarnir séu auðvitað alltaf
mikilvægasti hlekkurinn. Þar held
ég þó að sigurinn sé að mörgu leyti
í höfn.
Flestir eru auðvitað sammála
um að hjá ömmu og afa megi gera
ýmislegt sem ekki leyfist hjá
mömmu og pabba. T.d. að láta
„þau gömlu“ hlaupa eftir ýmsum
dyntum barnabarnanna svo sem
að sprauta tómatsósu út á allt
mögulegt, fá ristað brauð „báðum
megin“ (tvisvar í brauðristina og
sneiðinni snúið við á milli) og að
horfa á teiknimyndir þó að frétta-
tíminn sé í sjónvarpinu. Margir
kannast þó af eigin reynslu eða
annarra við að fara með litlu engl-
ana til afa og ömmu en fara heim
um kvöldið með pirruð óargadýr í
stjórnlausu sykursjokki.
Ömmu- og afadagar þurfa ekki
allir að vera nammidagar. Barna-
börnin eru ekki komin í heimsókn
til að fá nammi þó að fáránlegustu
hefðir verði til, en þær búum við
auðvitað til sjálf, ekki börnin. Börn
vilja lesa með ömmu og spila við
afa, svo eitthvað sé nefnt. Svo vilja
þau fúslega smjatta á gulrót eða
gulrófubita yfir Stundinni okkar.
Það er hætt við að boðskapur Dýr-
anna í Hálsaskógi, sem sungu um
allt góða grænmetið, og íbúa Lata-
bæjar, sem stunda holla lífshætti,
glatist auðveldlega ef börnin háma
í sig nammi á meðan Siggi sæti og
Lilli klifurmús syngja og dansa á
skjánum.
Hér fylgir dæmisaga af sam-
skiptum afa og fjögurra ára son-
arsonar eftir bæjarferð:
Afi: „Hér færðu súkkulaði-
stykki, gullmolinn minn.“
Barnabarnið: „Nei, afi, ertu nú
orðinn alveg galinn, það er ekki
nammidagur. Þú mátt kaupa
súkkulaðið handa mér ef þú vilt en
þú verður þá að geyma það þangað
til á næsta nammidegi.“
Svo mörg voru þau orð en sönn.
Tekið skal fram að um eftirlætis
sælgæti þess stutta var að ræða.
Sælgætis-
hús ömmu
og afa
„Nú þegar sælgætishátíðin mikla nálg-
ast hefur flögrað að mér að tannvernd
barna ætti í framtíðinni að beina að öf-
um og ömmum, þó foreldrar séu auðvit-
að alltaf mikilvægasti hlekkurinn.“
VIÐHORF
Eftir
Sunnu Ósk
Logadóttur
sunna@mbl.is