Morgunblaðið - 17.12.2002, Blaðsíða 37
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 2002 37
tegundum, sem munu þá þurfa að
flytja sig um set. Sumar þessara
dýrategunda eru veiddar í tals-
verðum mæli, og væri ólíkt um-
hverfisvænna að friða þær en að
fárast út af framkvæmdum, sem
undirbúnar hafa verið með lág-
mörkun neikvæðra umhverfis-
áhrifa í huga.
Útflutningstekjur landsins hafa
hingað til að meginstofni komið frá
sjávarútvegi. Lífríki sjávar er við-
kvæmt og sveiflukennt og megin-
nytjastofnar á Íslandsmiðum eiga
greinilega undir högg að sækja. Þá
gæti og alvarlegt mengunarslys
rústað fiskmörkuðum og þar með
kippt fótunum undan efnahag
landsins, ef öðrum stoðum væri
ekki til að dreifa. Af þessum ástæð-
um er augljóslega mikið öryggi að
því fyrir Íslendinga að auka veru-
lega fjölbreytni útflutningsins.
Fyrir þetta aukna afkomuöryggi
þjóðarbúskaparins, verulega aukn-
ar þjóðartekjur og fjölbreytni at-
vinnuhátta er talsverðu fórnandi.
Annað viðhorf jaðrar við ábyrgð-
arleysi, og nái það yfirhöndinni, má
ætla, að til efnahagslegs doða og
atgervisflótta komi, nema sýnt
verði með gildum rökum, að önnur
raunhæf og öflug gjaldeyrissköpun
sé handan við hornið og hafi minni
neikvæð umhverfisáhrif.
Eru álver æskileg?
Því hefur verið haldið fram af
andstæðingum stóriðjuvæðingar-
innar á Íslandi, að álver séu úrelt
þing og þriðja heims atvinnurekst-
ur. Þessi málflutningur ber ekki
vott um þekkingu á nútímaiðnaði
né um skilning á tækniþróuninni.
Staðreyndin er sú, að nútímaálver
nýta hátækni í ríkum mæli vegna
gríðarlegrar sjálfvirkni og mæl-
inga hvers konar, sem þar fara
fram. Til að reka slíka framleiðslu-
starfsemi þarf sérfræðilegan
mannafla úr mörgum stéttum. T.d.
fer umtalsverð hugbúnaðargerð
fram innan vébanda framsækinna
álvera, sem stöðugt vinna að auk-
inni framleiðni.
Þá má ekki gleyma margfeldis-
áhrifum útflutningsframleiðenda í
atvinnulífinu, en reikna má með
2–3 störfum í öðrum fyrirtækjum
innan lands fyrir hvert eitt í stór-
iðjunni. Meginástæða þess, að
orkukræfur iðnaður er á undan-
haldi í Evrópusambandinu og í
Bandaríkjunum, er orkuskortur. Í
þessum ríkjum er ekki kostur á
umhverfisvænni raforku til að
mæta aukinni eftirspurn. Þau
standa andspænis því vali að reisa
kolakynt raforkuver, sem spúa um
0,9 kg/kWh af gróðurhúsaloftteg-
undum út í andrúmsloftið; að reisa
kjarnorkuver og bæta þar með við
hið gríðarlega magn geislavirks úr-
gangs, sem til fellur í heiminum á
hverju ári, en það er meira en 10
kt/a (tíu þúsund tonn á ári), eða að
loka orkukræfum iðjuverum.
Hversu mikið verður virkjað?
Að sjálfsögðu ríkir alger óvissa
um það nú í upphafi 21. aldarinnar,
hversu mikið verður virkjað á Ís-
landi af vatnsafli, jarðvarma, vind-
afli, sjávarföllum o.fl. Síðan á
Orkuþingi 1991 og jafnvel lengur
hefur hins vegar verið stuðzt við þá
áætlun, að unnt sé að framleiða
a.m.k. 70 TWh/a (terawattstundir á
ári) af raforku úr íslenzkum fall-
vötnum og jarðvarma með ódýrari
hætti en í hefðbundnum kolastöðv-
um. Það er því engin goðgá að miða
við 60 TWh/a að teknu tilliti til um-
hverfissjónarmiða, því að mat á
stærð orkulinda hefur tilhneigingu
til að hækka í tímans rás vegna
aukinnar þekkingar á virkjunar-
svæðunum og bættrar virkjunar-
tækni. Jafnvel þótt miðað væri við
lægstu mörk framleiðanlegrar raf-
orku í landinu, 50 TWh/a, yrði unnt
með henni að leysa allt innflutt
eldsneyti af hólmi, framleiða yfir
eina milljón tonna af áli og sjá yfir
einni milljón manns fyrir nægri
raforku til annarra nota í aldarlok.
Það er þess vegna út í hött að
halda því fram, að nú þurfi virkj-
unaraðilar að halda að sér höndum
vegna takmarkaðra orkulinda á Ís-
landi.
Höfundur er rafmagnsverk-
fræðingur.
LANDSVIRKJUN og íslenska
ríkisstjórnin eru með áform um
virkjanir og stóriðju sem einungis
vanþróuð ríki mundu láta sér detta í
hug að framkvæma. Þessar fram-
kvæmdir eru ekki í anda þeirrar
sjálfbæru þróunar sem þjóðir heims
hafa komið sér saman um og for-
sætisráðherra Íslands skrifaði undir
í Jóhannesarborg í byrjun septem-
ber fyrir hönd Íslands og byggist á
jafnvægi milli efnahags- og fé-
lagslegra þátta og náttúruverndar.
Framkvæmdaaðilar Kárahnjúka-
virkjunar og álvers á Reyðarfirði
hafa ekki getað sýnt fram á að fram-
kvæmdin verði arðbær. Í stað þess
að sýna þjóðinni fram á hagnað af
þessari áhættusömu framkvæmd
eyða þeir kröftum sínum í að rægja
vísindamenn og ófrægja náttúru-
verndarsamtök. Það ber að mínu
mati ekki vott um góðan málstað.
Margir hafa sýnt fram á með rökum
að framkvæmdin muni ekki skila
þjóðarbúinu hagnaði, þvert á móti.
Ekki er gert ráð fyrir framkvæmd-
unum í þjóðhagsspá og talið að fram-
kvæmdin myndi hafa vond áhrif á ís-
lenskt efnahagslíf m.a. með aukinni
verðbólgu og ennþá hærri vöxtum.
Ekkert fjármagn verður til að
byggja upp í öðrum landshlutum
meðan á byggingu Kárahnjúkavirkj-
unar og álvers á Reyðarfirði stendur.
Gert er ráð fyrir að um 1.000 ný
störf skapist í tengslum við þessar
risaframkvæmdir. Það hefur marg-
oft komið fram að framkvæmdin er
ofvaxin austfirsku samfélagi þannig
að stór hluti vinnuafls verður inn-
fluttur. Það er í raun ótrúlegt hvað
þessum félagslega þætti hefur verið
gefinn lítill gaumur. Þegar stór hóp-
ur fólks flytur í samfélag sem verður
sjálft í minnihluta er hætta á að
ójafnvægi skapist. Þeir sem fyrir eru
kunna að tapa sjálfsmyndinni og fyll-
ast óöryggi því ekki er líklegt að stór
hópur innflytjenda lagi sig umyrða-
laust að samfélaginu. Slík staða er
kjörinn farvegur fyrir kynþáttahat-
ur. Auk þess þyrfti samfélagið að
takast á við nýja menningu, Mið-evr-
ópska verksmiðjumenningu.
Það þarf ekki að hafa mörg orð um
þau gífurlegu náttúruspjöll sem
þessar risaframkvæmdir munu hafa.
Það kemur strax fram í matsskýrslu
Landsvirkjunar um Kárahnjúka-
virkjun og var staðfest af Skipulags-
stofnun sem hafnaði framkvæmdinni
vegna umtalsverðra og óafturkræfra
umhverfisáhrifa. Mótvægisaðgerðir
hafa í mörgum tilfellum einnig mikil
umhverfisáhrif og bæta þannig ein-
ungis gráu ofan á svart.
Þegar litið er til lengri tíma munu
náttúruspjöllin sem fylgja áformum
ríkisstjórnarinnar um virkjanir og
stóriðju þó líklega valda minni skaða
fyrir íslenskt samfélag en efnahags-
legi og samfélagi þátturinn. Dettur
mér þó ekki í hug að gera lítið úr
skaðanum sem framkvæmdirnar
munu hafa á íslenska náttúru um alla
framtíð.
Vont fyrir
Ísland
Eftir Ólöfu Guðnýju
Valdimarsdóttur
Höfundur er arkitekt og formaður
Landverndar.
„Mótvæg-
isaðgerðir
hafa í mörg-
um tilfellum
einnig mikil
umhverfisáhrif.“
bundnum“ kvennagreinum og
karlagreinum hefur minnkað. Enda
hefur kjörum leikskólakennara,
grunnskólakennara og annarra þar
sem konur eru hvað fjölmennastar
verið lyft.
Ný launastefna
gefur fordæmi
Mestu skiptir að Reykjavíkur-
borg hefur sett fram algerlega
nýja launastefnu og lagt drög að
nýju, heildstæðu launamyndunar-
kerfi. Þar eru lykilorðin starfsmat,
gegnsæi, málefnaleg viðmið og
reglulegt tölfræðilegt eftirlit. Enn
eru veruleg tækifæri til að draga
frekar úr ómálefnalegum launamun
hjá borginni, milli kynja og ann-
arra starfshópa. Því er unnið
sleitulaust að nýju launamyndunar-
kerfi. Þar er reynsla að aflast sem
telja verður harla einstaka hér á
landi.
Undirrituð hefur notið þess heið-
urs að vera boðið á mannamót er-
lendis til að gera grein fyrir þess-
um breytingum hjá Reykjavíkur-
borg, til dæmis á ráðstefnur undir
yfirskriftinni „best practice pre-
sentation“ sem kalla má kynningu
á fyrirmyndarstarfi. Eftirspurn
hér innanlands eftir upplýsingum
um aðferðir sem skila árangri er
dræmari. Og þó að umræða um töl-
ur og aðferðafræði sé nauðsynleg,
þá þurfa atvinnurekendur fyrst og
fremst að greina hvar tækifæri til
að draga úr launamun kynja meðal
eigin starfsfólks eru og hvaða að-
ferðum megi beita. Ríkið hefur
mér vitanlega ekki gert saman-
burðarhæfa rannsókn á kynbundn-
um launamun meðal sinna starfs-
manna og getur því ekki svarað því
hvort dregið hafi úr honum á síð-
ustu árum. Ríkið, sem og aðrir at-
vinnurekendur, gæti vafalaust nýtt
sér aðferðir sem gagnast hafa ann-
ars staðar ef áhugi er fyrir hendi.
Höfundur er jafnréttisráðgjafi
Reykjavíkurborgar.
alltaf á föstudögum
Meðlagsgreiðendur!
Vinsamlegast gerið skil hið fyrsta
og forðist vexti og kostnað
Lágmúla 9 - 108 Reykjavík - Kt. 530372 0229 - www.medlag.is
Banki 0139-26-4700 - Sími 590 7100 - Fax 590 7101
dásemdir og dekur
Langar þig að gefa
www.icehotel.is • sími 5050 910
Gjafabréf á
Icelandair
hótelin
er gjöfin!
Flughótel Keflavík
Hótel Selfoss
Hótel Flúðir
Hótel Rangá
Hótel Hérað
Hótel Kirkjubæjarklaustur
Hótel Loftleiðir
Hótel Esja
Glæsileg gjöf!
Þýsk stáláhöld frá