Morgunblaðið - 04.02.2003, Page 20

LISTIR
20 ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LÁTINN er í
Reykjavík einn mik-
ilhæfasti og ástsæl-
asti leikari þjóð-
arinnar, Rúrik
Haraldsson, 77 ára
að aldri.
Hlutur Rúriks í
leiklist okkar í
meira en hálfa öld
er svo mikill, að
vart fer hjá öðru en
rifja hér upp nokkra
grundvallarþætti í
leiklistarsögunni og
þá um leið menning-
arsögu okkar síðari
hluta tuttugustu
aldar.
Á stríðsárunum síðari jókst at-
vinna í landinu og fjárhagslega
réttum við úr þeim kút sem fyrri
fátækt og kreppan á fjórða áratug
aldarinnar höfðu haft í för með
sér. Í leikstarfsemina kom um leið
nýtt blóð, aðsókn jókst, leik-
húsfólkið gerðist djarfara og
metnaðarfyllra; þetta var ákveðið
blómaskeið. Ekki dró úr að þegar
stríðinu lauk og hernámslið fluttu
sig úr hernumdu, uppsteyptu
Þjóðleikhúsinu, hillti undir þann
draum að opna húsið til starfa og
að allur þorri leikhópsins sem
myndast hafði hjá Leikfélagi
Reykjavíkur gæti loks helgað sig
list sinni óskiptur. Nokkur hópur
yngstu leikaranna lagði þá leið
sína utan til að afla sér mennt-
unar til að vera undir það búinn
að sinna kallinu. Einn þeirra var
Rúrik Haraldsson.
Í fyrstu kynslóð íslenskra leik-
ara höfðu aðeins þær leikkon-
urnar Stefanía Guðmundsdóttir
og Guðrún Indriðadóttir leitað sér
menntunar utan landsteinanna.
Það var í sjálfu sér ekki formleg
leikmenntun, en hins vegar nutu
þær tilsagnar fremstu leiklist-
arkennara Dana sem og tilsagnar
í dansi og líkamsþjálfun leikara,
og var í sjálfu sér ekki frábrugðið
þeim undirbúningi sem allur þorri
leikara á Norðurlöndum og víðarð
um álfuna naut á þessum árum.
Árið 1927, á þeim árum sem ný
kynslóð kvaddi sér
hljóðs á leiksviðinu ís-
lenska, luku þau prófi
sem utanskólanemendur
(vegna tungumálsins) í
Konunglega leikskól-
anum í Kaupmanna-
höfn, Anna Borg og
Haraldur Björnsson.
Sama máli gegndi um
leik- og söngkonuna
Sigrúnu Magnúsdóttur
nokkrum árum síðar.
Fyrsti Íslendingur til að
ljúka prófi sem reglu-
legur nemandi þessa
sama skóla var Lárus
Pálsson um miðbik
fjórða áratugarins og síðan komu
í kjölfar hans Þorsteinn Ö. Steph-
ensen og Regína Þórðardóttir.
Leikkennsla hér heima var í
fyrstu í einkatímum; leiðbein-
endur eins og leikstjórarnir voru
kallaðir í fyrstu, og reyndir leik-
arar sögðu byrjendum til. Þannig
er til dæmis vitað að Stefanía
Guðmundsdóttir sagði Soffíu Guð-
laugsdóttur ungri til. En sjálf
setti Soffía upp einkaskóla í leik-
list, eftir að hún var orðin þekkt
listakona.
Á fimmta áratugnum, eftir að
Lárus Pálsson var kominn hér til
starfa, stofnaði hann svo skóla
sem virðist hafa verið mikið hreið-
ur fyrir ungt hæfileikafólk. Í sýn-
ingu Lárusar á Kaupmanninum í
Feneyjum 1945 komu til dæmis
fram þrír ungir menn sem allir
áttu eftir að verða burðarstólpar
íslensks leikhúslífs, Gunnar Eyj-
ólfsson, Róbert Arnfinnsson og
Baldvin Halldórsson. Um svipað
leyti fór að kveða að ungri leik-
konu sem einnig var nemandi
Lárusar og einnig varð burðarás,
Herdís Þorvaldsdóttir.
Í Vermlendingunum árið eftir
komu enn fram tveir efnilegir
nemendur Lárusar, Guðbjörg
Þorbjarnardóttir – og Rúrik Har-
aldsson, tvítugur leikari, ættaður
úr Vestmannaeyjum. Og í Bænum
okkar voru þeim Rúrik og Bryn-
dísi Pétursdóttur – enn einum
nemanda Lárusar úr þessum mik-
ilsverða skóla – falin aðalhlutverk
og stóðu sig þannig að enginn
velktist í vafa um að ný og þrótt-
mikil kynslóð var að koma fram.
Þegar þetta var, höfðu margir
þessara leikara haldið utan í nám.
Róbert Arnfinnsson fór til Dan-
merkur, en annars lá straumurinn
til Bretlands og þar lærðu auk
þeirra Gunnars, Baldvins og Her-
dísar þau Ævar R. Kvaran sem
stundaði nám í leik og söng, Hild-
ur Kalman og Klemens Jónsson.
Og nú bættist í hópinn Rúrik
Haraldsson sem nam við virtan
skóla í Lundúnum, Central School
of Speech and Drama 1947–50.
Fyrsta hlutverk Rúriks eftir
heimkomuna var sem forseti í
Marmara Kambans hjá Leikfélagi
Reykjavíkur um áramótin 1950–
51, síðan kom Danois höfuðs-
maður í Heilagri Jóhönnu eftir
Shaw í Þjóðleikhúsinu á útmán-
uðum 1951, en þar lék Anna Borg
í fyrsta sinn síðan 1925 á móð-
urmáli sínu á leiksviði á Íslandi.
Hann kom gjörvulega fyrir, en
meira kvað að honum sama vor
sem Kani í Segðu steininum hjá
Leikfélagi Reykjavíkur undir leik-
stjórn Gunnars Róbertssonar
Hansen; þá var ekki um að villast
að þarna hafði íslensku leiksviði
bæst hörkuliðsmaður. Auðvitað
var hann sem listamaður ekki full-
skapaður, þó að undirbúnings-
námið væri að baki; við tók glíma
sem hver einasti leikari verður að
fást við á leiksviðinu sjálfu við að
aga og ydda líkamsburði sína og
reyna á þanþol raddar sinnar,
stilla hörpuna. Röddin var reynd-
ar með þeim sérkennum að í
fimmtíu ár vissi hver einasti Ís-
lendingur hver átti þá rödd ef
heyrði. Rúrik var þannig ekki í
hópi þeirra leikara sem notuðu
ytri raddbrigði til persónusköp-
unar. Hins vegar bjó þessi rödd
yfir hlýju og dýpt og miklum
sveigjanleika sem endurspeglaði
þegar best lét hin fínustu og
sjaldgæfustu tilbrigði sálarlífsins.
Rúrik var hávaxinn og alla tíð
grannholda og bar sig vel, en gat
verið lipur og kvikur sem kom sér
vel þegar honum síðar voru falin
burðarhlutverk í söngleikjum.
Andlitsfallið frítt og skarpt og
svipurinn nokkuð sterkur.
Haustið 1951 stýrði hann skop-
leik hjá Leikfélagi Reykjavíkur,
þó að hann gerði reyndar ekki
mikið af slíku um ævina. En eftir
jól lék hann í Þjóðleikhúsinu sjó-
manninn sem var örlagavaldur
Önnu Christie í samnefndu leikriti
O’Neills á móti þeim Vali Gísla-
syni og Herdísi Þorvaldsdóttur og
síðar sama leikár elskhugann Or-
landó í fyrstu Shakespeare-
sýningu Þjóðleikhússins, Sem yð-
ur þóknast, á móti Rósalindu
Bryndísar Pétursdóttur. Var nú
ljóst að án starfskrafta þessa
unga manns gat Þjóðleikhúsið
ekki verið; hann var fastráðinn þá
um haustið og starfaði þar síðan
alla tíð fram til þess að hann lét
af störfum fyrir aldurs sakir 1996,
einn af máttarstólpum hússins í
fast að fimmtíu ár.
Hlutverkafjöldinn var auðvitað
orðinn býsna mikill – um 150 telja
fróðir menn – en hitt skipti þó
meiru að mörg voru þau risastór
og ár eftir ár bar hann ásamt Ró-
bert Arnfinnssyni og Gunnari
Eyjólfssyni og nokkrum öðrum
uppi verkefnavalið af karla hálfu –
og gerði leikhúsinu kleift að ráð-
ast í hin vandasömustu verkefni;
gilti þetta jafnt um leikhús-
stjóraár Guðlaugs Rósinkranz
sem mín. Leikstjórarnir Lárus
Pálsson og Indriði Waage báru til
hans mikið traust og fólu honum
fjölbreytt og krefjandi verkefni.
Rúrik Haraldsson
Rúrik Haraldsson
Rúrik Haraldsson í hlutverki prófessors Higgins í My Fair Lady í
Þjóðleikhúsinu 1963.
HVERNIG komu Ísland og Íslend-
ingar erlendum mönnum fyrir sjón-
ir fyrr á öldum? Það er m.a. hægt
að sjá á annarri hæð í Þjóð-
arbókhlöðunni á sýningu sem kall-
ast á við sýninguna Íslandsmynd í
mótun – áfangar í kortagerð sem
stendur yfir í Þjóðmenningarhús-
inu.
Í ritum fornaldar og á fyrri hluta
miðalda voru margvíslegar frá-
sagnir af Thule, hinni fjarlægu eyju
við ysta haf, þar sem sumardagur
var lengri en annars staðar og vetr-
ardagur að sama skapi skammur.
Fyrstu eiginlegu frásagnir frá Ís-
landi eru frá 11. og 12. öld og telj-
ast Adam frá Brimum í Þýskalandi
og danski fræðimaðurinn Saxi hinn
málspaki til helstu frumkvöðla um
þau efni. Fleiri lýsingar komu brátt
til sögu, bæði frá norrænum lönd-
um og Mið- og Suður-Evrópu.
Sýningunni er ætlað að vekja at-
hygli á því hvernig erlendir menn
hafa lýst Íslandi og Íslendingum
fyrr á öldum eða í ritum frá byrjun
16. aldar fram á miðja 19. öld. Hún
byggist á Íslandslýsingum og
ferðabókum og myndum úr þeim.
Af myndum má nefna nokkrar
teikningar eftir John Baine úr Ís-
landsleiðangri Johns Thomas
Stanley 1789. Enn fremur eru sýnd
gömul Íslandskort og myndir úr
ferðabókum Georges Steuarts
Mackenzie og Ebenezers Hend-
erson. Af öðrum merkum sýning-
argripum má nefna Íslandskafla
rita hinna miklu landlýsing-
armanna, Saxa hins málspaka,
Olaus Magnus og Sebastians
Münster.
Sýningunni lýkur í lok apríl.
Ein Íslandsmyndanna á sýningu í Þjóðarbókhlöðunni.
Ísland í skrifum
erlendra manna
LEIKFÉLAG Kópavogs hyggst
vera með þrjár aukasýningar á leik-
ritinu Hljómsveitinni sem sýnt er í
Hjáleigunni, litla sviði Félagsheim-
ilis Kópavogs.
Sýningar verða á fimmtudag,
föstudag og sunnudag og hefjast kl.
20.30.
Nánari upplýsingar um sýninguna
er hægt að fá á vef félagsins,
www.kopleik.is.
Aukasýning-
ar á Hljóm-
sveitinni
NÚ eru að hefjast söngnámskeið í
söngstúdíói Ingveldar Ýrar söng-
konu. Námskeiðin eru bæði ætluð
byrjendum og lengra komnum.
Kennd er öndun, líkamsstaða,
raddbeiting og sönglög af ýmsu
tagi. Einnig eru kennd grunnatriði
í tónheyrn og nótnalestri. Nám-
skeiðið er ætlað fólki á öllum aldri.
Kennt er í litlum hópum og einka-
tímum.
Auk þess standa nú yfir nám-
skeið fyrir unglinga; prógramm
fyrir söngnemendur í stigsprófum;
og einkatímar.
Nánari upplýsingar á heimasíðu:
songstudio.ehf.is.
Söngnám-
skeið hjá
Ingveldi Ýri
♦ ♦ ♦