Morgunblaðið - 14.02.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. FEBRÚAR 2003 33
SVOKALLAÐ forsætisráðherraefni
Samfylkingarinnar lýsti því yfir um
helgina að helsta meinsemdin í íslensku
efnahagslífi væri afskiptasemi stjórn-
málamanna og þótti sæta nokkrum tíð-
indum. ,,Laissez nous faire“, eða látið
okkur í friði, sögðu franskir kaupsýslu-
menn við stjórnvöld í eina tíð og hafa
síðan verið einkunnarorð frjálshyggju-
manna um allan heim. Sú spurning
vaknar því auðvitað hvort borg-
arfulltrúinn hafi nú slegist í þeirra hóp
eða hvort þessar yfirlýsingar séu enn
eitt dæmið um innihaldslausa tækifær-
ismennsku forystumanna Samfylking-
arinnar.
Laissez-faire í borginni?
Ekki þarf að leggjast í miklar rann-
sóknir á borgarstjóraferli Ingibjargar
Sólrúnar til þess að sjá að Laissez-faire-
hugmyndafræðin hefur ekki átt upp á
pallborðið. Stjórnsýslan þandist út undir
hennar stjórn og skattar og gjöld af
ýmsum toga hækkuðu verulega. Ekki
nóg með það, borgin fór beinlínis í sam-
keppnisrekstur á fjarskiptamarkaði
með furðufyrirtækinu Línu.neti. Mið-
bærinn er annað dæmi um ofstýringar-
og skattlagningaráráttuna, þar sem
þunglamalegt skipulag hefur sett upp-
byggingu skorður og stöðumælasektir
fæla viðskiptavini frá verslun. Það skyldi
þá ekki vera að skeyti Ingibjargar um
meinsemdir afskiptanna hitti aðra fyrir
en þeim var ætlað?
Íslenskur Xaoping
Fræg eru þau ummæli Deng Xaoping
að það gildi einu hvort kötturinn sé
svartur eða hvítur ef hann veiðir mýs.
Ummælin útskýrðu stefnubreytingu
kommúnistanna í Kína í átt að takmörk-
uðum kapítalisma. Sama setning dúkkar
upp í umræddri stefnuræðu Ingibjargar
Sólrúnar, sem skyndilega hefur tekið
upp á því að mæla fyrir frjálslyndi og
einstaklingshyggju. En þetta er ef til vill
ekki jafn furðulegt og í fyrstu gæti virst.
Setningar eins og; „Þó allir sem um véla
félagsins. En mér er spurn: Hvernig
getur jafn haldlítill, illkvittinn og
ábyrgðarlaus málflutningur aukið traust
og trúverðugleika? Furðulegast er þó að
ummælin koma úr einkennilegri átt því
formaður Ingibjargar, Össur Skarphéð-
insson, hefur gengið manna lengst í
gagnrýni sinni á Baug, fyrirtækið sem
sérstaklega er nefnt til sögunnar. Það
þarf sjálfsagt ekki að rifja upp fyrir
neinum bréfið sem Össur sendi stjórn-
endum fyrirtækisins, en dæmin eru
fleiri. Í þingræðum, sem varla er hægt
að afsaka sem skyndilegt bræðiskast,
hefur Össur verið ómyrkur í máli gagn-
vart fyrirtækinu. „Það er hins vegar
Svarti-Pétur í stokknum. Stóru keðj-
urnar hafa í skjóli einokunar keyrt upp
matarverð. Hreðjatak þeirra á mark-
aðnum hefur kallað fáheyrða dýrtíð yfir
neytendur,“ sagði Össur í þinginu og
beindi spjótunum augljóslega að Baugi.
Af hverju spyr Ingibjörg ekki hvort
þessi orð séu málefnaleg eða falli í
flokkspólitískum tilgangi? Er þetta ekki
einnig það sem hún kallar afskiptasemi
og vill ráðast gegn?
Þegar upp er staðið er ljóst að stefnu-
ræða svokallaðs forsætisráðherraefnis
Samfylkinguna breytir engu um það
sem fyrir var vitað. Samfylkingin er jafn
málefnasnauð og tækifærissinnuð og áð-
ur en Ingibjörg kom til skjalanna. Það
trúir því enginn skynsamur maður að
Samfylkingin sé skyndilega orðin
brjóstvörn frelsis og einstaklings-
hyggju. Og það mun ekki duga til lengd-
ar að draga athyglina frá málefnafá-
tæktinni að ata forsætisráðherrann auri.
séu sammála um að framtíð okkar bygg-
ist á að við sættum okkur við að minna
sé betra, þá skipuleggja öll Vesturlönd
framtíð sína út frá hinu gagnstæða“ eða
„Við þurfum ekki að auka kaupmáttinn á
Vesturlöndum, hann er ærinn, en hon-
um er bara misskipt“ gætu til dæmis
verið upp úr gömlum ræðum kínverskra
kommúnista, en koma beint úr þingræð-
um borgarfulltrúans. Ingibjörg Sólrún
virðist nú fara í gegnum sama hug-
myndafræðilega þroskaferli og Deng
heitinn í eina tíð. Það er ágætt fyrir
hana, en á ekkert gagnlegt erindi við ís-
lenskt samfélag, hvað þá efnahagslífið.
Persónulegar árásir
Tilraun borgarfulltrúans til þess að
gefa sig út fyrir sérstakt frjálslyndi í
efnahagsmálum getur varla talist trú-
verðug. Það sem eftir stendur af ræð-
unni eru þá einkennilegar árásir á Davíð
Oddsson forsætisráðherra. Borg-
arfulltrúinn nefndi sérstaklega Baug,
Norðurljós og Kaupþing. Og spurði:
„Byggist gagnrýni og eftir atvikum
rannsókn á þessum fyrirtækjum á mál-
efnalegum eða flokkspólitískum grunni?
Ertu í liði forsætisráðherrans eða ekki?“
Hún nefnir ekkert sem rennir stoðum
undir þessar hugleiðingar annað en
„umræðu“ í þjóðfélaginu, sem reyndar
er knúin áfram af pólitískum andstæð-
ingum Davíðs Oddssonar. Þetta er allt
sem borgarfulltrúinn hefur í höndunum
til þess að gefa í skyn að innan stjórn-
kerfisins þrífist mögnuð spilling meðal
stjórnmálamanna, og raunar ekki síður
embættismanna sem samkvæmt ásök-
uninni framkvæma aðgerðir gegn ein-
stökum fyrirtækjum og einstaklingum
gegn betri vitund. Borgarfulltrúinn kall-
aði eftir meira trausti á stofnunum sam-
Ótrúverðug Ingibjörg Sólrún
Eftir Ingva Hrafn
Óskarsson
„Samfylkingunni og Ingibjörgu
Sólrúnu mun ekki takast til
lengdar að draga athyglina frá
málefnafátæktinni með því að
ata forsætisráðherrann auri.“
Höfundur er formaður SUS og frambjóð-
andi Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík-
urkjördæmi norður.
FORSÆTISRÁÐHERRA vill skipa
10 manna Evrópunefnd til þess að lyfta
umræðu um aðlögun Íslands að starf-
semi Evrópusambandsins upp úr skot-
gröfunum. Ef menn vilja má túlka fögn-
uð Vinstriflokksins – græns framboðs
yfir þessari fyrirhuguðu nefndarskipan
á þann veg að þar á bæ sé vonast eftir
því að nefndarstarfið leiði til þöggunar
eða svæfingar á umræðunni. Nefndin á
hvorki að vera stefnumarkandi né und-
irbúa samningsmarkmið Íslands í hugs-
anlegum aðildarviðræðum við Evrópu-
sambandið. En hún á að fara ítarlega
ofan í saumana á helstu atriðum sem
deilt hefur verið um og láta gera
skýrslur.
Áþekk Öryggismálanefnd
Ljóst er því að hlutverki Evrópu-
nefndarinnar verður í engu jafnað við
Auðlindanefnd eða „sáttanefndina“ sem
starfaði í framhaldi af áliti hennar, né
heldur við Evrópustefnunefnd þá sem
Kjartan Jóhannsson stýrði á árunum
1987–1989. Helst mætti líkja eðli henn-
ar og tilgangi við starfsemi Öryggis-
málanefndar Alþingis sem sett var á
laggirnar 1978 . Ólafur Ragnar Gríms-
son, forseti Íslands, var sem kunnugt er
helsti hvatamaðurinn að stofnun henn-
ar á sínum tíma. Fulltrúar Alþýðu-
flokks, Alþýðubandalags, Framsókn-
arflokks og Sjálfstæðisflokks ræddu
innan vébanda hennar viðfangsefni og
forsendur fræðirita um alþjóðadeilur og
öryggismál sem gefin voru út á ábyrgð
þeirra fræðimanna er ráðnir voru til
þess að fjalla um tiltekin mál. Þessi rit
höfðu talsverð áhrif á almenna umræðu
um íslensk öryggismál og voru notuð af
fjölmiðlum og í ritgerðasmíðum nem-
enda á ýmsum skólastigum.
Viðleitni öryggismálanefndar átti
sinn þátt í að losa umræðuna við klisjur
kalda stríðsins. Sérstaklega höfðu ýms-
stöðu hvað Evrópumálin áhrærir.
Samfylkingin rekur sína Evrópu-
pólitík ekki til þess að kljúfa þjóðina
heldur til þess að fylkja henni um þá
stefnu að sækja í alvöru um aðild að
Evrópusambandinu og láta á það reyna
hvort Íslendingum bjóðast kostir sem
samræmast þjóðarhagsmunum okkar.
Aðkoma Sjálfstæðisflokksins og fylg-
ismanna hans er nauðsynleg, ef sam-
staða á að skapast um meginmarkmið.
Forysta Sjálfstæðisflokksins hefur hins
vegar ekki gengið í takt við almenna
flokksmenn og hagsmunasamtök at-
vinnulífsins í þessu máli.
Í tillögu formanns Sjálfstæðisflokks-
ins um stofnun Evrópunefndarinnar
felst hins vegar kærkomin viðurkenn-
ing á því að enn sé ósvarað fjölmörgum
spurningum er varða þetta stórmál. Sú
viðurkenning af hálfu forystu Sjálf-
stæðisflokksins er mikilvæg og gefur
fyrirheit um vilja til málefnalegrar um-
ræðu. Þýðingarmestu spurningunum
verður þó ekki endanlega svarað nema í
samningaviðræðum. Það væri á hinn
bóginn áfangasigur ef stjórnmálamenn
næðu saman um forsendur umræðu og
stefnumótunar í einu mikilvægasta
hagsmunamáli þjóðarinnar.
Samfylkingin ætti að mínum dómi að
taka þátt í starfi Evrópunefnarinnar,
svo fremi að þannig sé búið um hnúta
að starf hennar stuðli að málefnalegri
og opinni umræðu um Evrópusam-
starfið.
ir forystumenn Alþýðubandalagsins
þörf fyrir að endurmeta neikvæða og
klisjukennda afstöðu flokksins til ör-
yggismála.
Skömmu eftir að Davíð Oddsson varð
forsætisráðherra 1991 sló hann nefnd-
ina af. Sumum okkar sem störfuðum í
öryggismálanefnd fannst það mjög mið-
ur að ekki skyldi með einhverjum hætti
vera tryggt að áfram yrði fjallað fræði-
lega um öryggismál, þótt þaggað væri
niður í nefndinni.
Evrópunefnd gagnleg
Evrópunefnd sem hefði svipað hlut-
verk og Öryggismálanefnd Alþingis
yrði áreiðanlega gagnleg. Ef til vill má
túlka stofnun hennar sem fyrsta skref
Davíðs Oddssonar og Sjálfstæðisflokks-
ins til þess að endurskoða neikvæða og
klisjukennda afstöðu sína til Evrópu-
samstarfsins. Í því sambandi má benda
á að séra Kjell-Magne Bondevik, for-
sætisráðherra Noregs og formaður
Kristilega þjóðarflokksins, hefur til-
kynnt að hann endurskoði nú hug sinn
til Evrópu. Það hefur óneitanlega lengi
verið samhljómur með Davíð og Bonde-
vik í afstöðunni til Evrópusambandsins
og hugmyndin um Evrópunefndina er
sett fram í kjölfar yfirlýsingar norska
forsætisráðherrans.
Hliðstæðan við Öryggismálanefnd er
líka augljós. Rétt eins og Alþýðu-
bandalagið þurfti á því að halda á
níunda áratugnum að losna við rétt-
trúnað og slagorðagjálfur í ör-
yggismálum má sjá að Sjálfstæðis-
flokkurinn er í dag í nákvæmlega sömu
Endurskoðun á klisjum
Eftir Einar Karl
Haraldsson
„Ef til vill má túlka stofnun Evrópu-
nefndar sem fyrsta skref Davíðs Odds-
sonar og Sjálfstæðisflokksins til þess að
endurskoða neikvæða og klisjukennda
afstöðu til Evrópusamstarfsins.“
Höfundur er frambjóðandi Samfylking-
arinnar í Reykjavíkurkjördæmi suður.
u
f
r
e
u
u
-
-
t
í
-
f
a
-
t
t
-
-
skriftum og keypti íslenskar
bækur hvar sem hann komst yfir
þær og lét einnig senda sér þær.
Hann skrifaði meðal annars Sví-
um og fékk þá til að útvega sér ís-
lenskar bækur. Hann hélt einnig
áfram að senda bækur og myndir
til Íslands. Með því að senda Ís-
lendingum bækur og myndir vildi
hann halda áfram að fræða þá.
Íslenskar bækur keypti Fiske
gjarnan dýru verði. Þegar hann
var staddur hér á landi kom hann
í lítið þorp á landsbyggðinni. Í
kirkjunni þar sá hann eitt af
fyrstu eintökum Biblíunnar á ís-
lensku. Hann féll fyrir ritinu og
bauð háar fjárhæðir fyrir. Prest-
inum á staðnum fannst ómögu-
legt að selja þessa heilögu bók og
afþakkaði því tilboð Fiske. Hann
dó þó ekki ráðalaus og bauðst til
þess að kaupa orgel í kirkjuna í
skiptum fyrir Biblíuna. Prestur-
inn samþykkti það og varð það
raunin. Presturinn áttaði sig þá á
því að enginn í þorpinu eða ná-
grannasveitum kynni á orgel.
Fiske bauðst því til að senda
prestssoninn til Reykjavíkur til
að læra að spila. Þar með fóru all-
ir ánægðir úr þeim viðskiptum.
Fiske vissi af áhuga Íslendinga
á skák. Hann sendi því hingað um
það bil 1.200 skákrit auk annarra
bóka um margvísleg efni. Þar á
meðal má nefna ljóðabók hans
sjálfs.
Löngu eftir dauða Fiske eða
allt til ársins 1916 voru að berast
bækur úr bókasafni hans í
Bandaríkjunum, sem hann hafði
lagt fyrir að senda skyldi til Ís-
lands.
Íslensku bækurnar sem hann
lét flytja til Ithaca í Cornell-há-
skóla skipa nú stærsta íslenska
bókasafnið í N-Ameríku. Safnið
inniheldur hátt í 40.000 íslensk
rit. Það er hluti af sérstakri deild,
fágætisdeild. Safnið er einnig
næststærsta íslenska bókasafnið
erlendis. Aðeins Konungsbók-
hlaðan í Kaupmannahöfn á fleiri
íslensk rit.
Var góður skákmaður
Fiske var skákmaður góður.
Þegar hann var á Íslandi hafði
hann sérstaklega mikinn áhuga á
íslenskri tungu, einkum öllum ís-
lenskum orðum sem tengdust
skák. Samkvæmt heimasíðu
Grímseyjar ætlaði Fiske að gefa
út vísindarit um skák á Íslandi og
hafði safnað miklu efni í það.
Honum tókst þó aldrei sjálfum að
gefa það út. Verkið var þó gefið út
ári eftir lát hans. Fiske gaf líka út
ritið Nokkur skákdæmi og tafllok
árið 1901. Hann gaf Taflfélaginu
allt upplagið og þar með þær
tekjur sem það skilaði. Á þessum
tíma gaf hann einnig marga ár-
ganga af skáktímaritum.
Sumar þessara bóka eru taldar
fágæti, enda afar gamlar og að-
eins til í örfáum eintökum í heim-
inum. Á Landsbókasafni eiga
skákritin sérstakan stað í þjóð-
deild og eru vel varðveitt þar.
Þau eru enn notuð af áhugasöm-
um skákmönnum.
Áhrif Fiske enn við lýði
Fiske skildi eftir sig mikla fjár-
muni, sem enn er verið að nota.
Fyrir hans tilstilli er til að mynda
ritröðin Islandica rekin en Krist-
ín Bragadóttir er einmitt ritstjóri
þeirrar ritraðar. Í erfðaskrá
Fiske var ákvæði um að áfram
ætti að safna íslenskum bókum
við skólann. Alþingi styður bóka-
safnið með fjárframlögum ár
hvert þar sem þetta þykir ríkur
þáttur í menningu landsins.
Landsbókasafn Íslands stefnir
að því að halda sýningu til heiðurs
Fiske á næsta ári, til að minnast
erfðaskrárinnar og þess hve mik-
ill velvildarmaður Íslands hann
var. Á næsta ári verða einmitt lið-
in hundrað ár frá dauða hans.
Cornell-háskóla í Bandaríkjunum
ke var að
endinga
Morgunblaðið/Kristinn
mlum bréfum Fiske.
Morgunblaðið/Kristinn
Eitt af bréfunum sem Daniel
Willard Fiske skrifaði til Íslend-
ings. Þetta bréf skrifaði Fiske
til Íslendings sem var búsettur í
Kanada til að biðja hann um að
útvega sér þær bækur sem
komu út á íslensku í Vest-
urheimi.
irisbe@mbl.is
-
á
-
ð
n
-
eldrar mínir og við börnin urð-
um mjög glöð þegar við
heyrðum að þú hefðir gift þig
og óskum þér og eiginkonu
þinni innilega til hamingju.
Vonandi eigið þið langt og
hamingjuríkt líf saman. Aðeins
ein af systrum mínum (þær eru
sex) sagði það slæmt að pró-
fessorinn hafi gift sig. En þeg-
ar móðir mín spurði hana hvers
vegna sagði hún mjög heimsku-
lega að þá gætir þú ekki komið
aftur til Íslands. Það hlýtur að
vera gaman að vera þannig
gerður, að börn sem hafa að-
eins séð mann einu sinni þrá að
sjá mann fljótt aftur.“
Einnig fann Kristín bréf sem
presturinn í Grímsey, Matthías
Eggertsson, skrifaði Fiske árið
1901. Í því óskaði hann meðal
annars eftir blessun frá Fiske
því hann vildi skíra son sinn í
höfuðið á honum, þrátt fyrir að
þeir hefðu aldrei hist.
Grímseyingar hafa áreið-
anlega séð Fiske sem gluggann
að hinum stóra óþekkta heimi
og dáð hann meðal annars
vegna þess.
rn sitt
á Fiske