Morgunblaðið - 09.03.2003, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 9. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
„Það er ákaflega erfitt að taka
að sér hlutverk húsmóður-
innar á meðan fyrrverandi
húsmóðirin er heima.“
Björn
„ÉG LÍT í raun á fæðingarorlofið sem aukin
réttindi fyrir mig. Þetta voru sjálfsögð réttindi
konunnar en þegar maður kynnist því hvað þetta
er gaman þá sé ég að þetta hafa verið forréttindi
konunnar,“ segir Björn Jóhannsson, sjálfstætt
starfandi landslagsarkitekt, sem verið hefur í
fjögurra mánaða fæðingarorlofi. Sonurinn Bald-
ur Máni er níu mánaða. Guðrún Fríður Heið-
arsdóttir, eiginkona Björns, er fjármálastjóri hjá
Mönnum og músum. „Baldur byrjar hjá dag-
mömmu núna í byrjun mars þannig að sælan er
senn á enda,“ segir Björn sem hefur mikinn
áhuga á að vera lengur í orlofinu: „Ef ég hefði
efni á því þá væri ég til í að vera heimavinnandi
áfram. Auðvitað eru dagar þar sem þarf að þvo
sjö þvottavélar og huga að öðrum hlutum svolítið
erfiðir en annars er þetta ekkert mál.“
Aukin virðing fyrir heimilisstörfum
Björn og Fríður eiga fyrir soninn Gunnar Má
sem er fimm ára. Þegar hann var á fyrsta ári
fékk Björn tveggja vikna orlof. „Ég var heima í
tvær vikur. Þá var konan líka heima og þetta var
hálfgert frí fyrir mig. Í raun þarf konan að vera
útivinnandi til þess að þetta sé raunverulegt
fæðingarorlof fyrir mig og ég taki ábyrgðina á
börnunum og heimilinu. Ég held að þegar báðir
eru heima, þá hleypi konan manninum ekki að í
sum verkefni. Núna er ég hins vegar að gera
hluti sem var ekki sjálfsagt að ég gerði áður.
Það er ákaflega erfitt að taka að sér hlutverk
húsmóðurinnar á meðan fyrrverandi húsmóðirin
er heima,“ segir Björn.
Björn segist telja að fæðingarorlof feðra hafi
jákvæð áhrif í átt til aukins jafnréttis. „Ég hafði
talið okkur hjónin standa jafnfætis en við erum
bara ekki eins. Þó ég sé að taka að mér hlutverk
konunnar er ég ekki eins og hún. Það gefur mér
þó vissan skilning á hennar störfum og að því
leyti myndi ég segja að þessi löngu fæðing-
arorlof ættu að auka virðingu karla fyrir heim-
ilisstörfum og barnauppeldi.
Ég fæ oftast mjög jákvæð viðbrögð en verð
einna helst var við að eldri menn geri grín að því
að maður sé heimavinnandi. En því fylgir líka
oftast tónn sem segir: Ég vildi að ég hefði getað
gert þetta þegar ég var að eignast mín börn,“
segir Björn að lokum og drífur sig í að sinna
Baldri Mána sem er nývaknaður af værum
blundi.
Sælan senn
á enda
Morgunblaðið/Kristinn
Björn Jóhannsson og Baldur Máni heima í stofu. „Ef ég hefði efni á því þá væri ég til í að vera lengur heima.“
TRYGGINGASTOFNUN ríkisins
gerir ráð fyrir að greiða um 5
milljarða króna í fæðingarorlof til
nýbakaðra foreldra á þessu ári,
þar af tvo milljarða til feðra. Þess-
ar tölur eru byggðar á mannfjölda-
spá og tölum um fjölda feðra sem
nýtt hafa sér fæðingarorlof árin
2001 og 2002.
Þessar tölur eru mun hærri en
upphaflega var gert ráð fyrir í
fylgiskjali með frumvarpi til laga
um fæðingarorlofslögin frá árinu
2000. Þar voru áætluð heildar-
útgjöld frumvarpsins vegna fólks á
vinnumarkaði 3 milljarðar króna
fyrir árið 2003, eða tveimur millj-
örðum undir því sem nú er gert
ráð fyrir. Í áætluninni frá árinu
2000 var miðað við að réttur til
fæðingarorlofs væri fullnýttur en
að móðirin tæki valkvæðu mán-
uðina. Í áætluninni segir einnig:
„Nokkurn fyrirvara verður að hafa
á þessari áætlun þar sem óvíst er
í hve miklum mæli feður nýta sér
rétt sinn og viðbótarkostnað
vegna afleysinga eða annarra úr-
ræða til að leysa verkefni í fjar-
veru þeirra frá vinnu. Einnig er
óvissa um tekjudreifingu foreldra
þar sem gögn til útreiknings eru
framreiknuð frá árinu 1996 til árs-
ins 2000.“
Mun minni munur er á áætlun
og útkomu fyrir árin 2001 og
2002. Í fylgiskjali með frumvarpinu
var gert ráð fyrir 2 milljörðum
króna í útgjöld vegna fæðing-
arorlofs árið 2001, en heildar-
útgjöld reyndust vera 2,7 millj-
arðar króna, þar af til feðra 689
milljónir. Alls fengu um sjö þúsund
manns greiðslur.
Árið 2002 var gert ráð fyrir 2,5
milljörðum króna í útgjöld en heild-
argreiðslur til einstaklinga reynd-
ust nema 4,3 milljörðum króna,
þar af til feðra 1,3 milljarðar. Alls
fengu um tíu þúsund manns
greiðslur.
Kostnaður vegna fæðingar-
orlofsgreiðslna til fólks á vinnu-
markaði er fjármagnaður með
tryggingagjaldi sem fólk á vinnu-
markaði greiðir mánaðarlega.
Greiðslur til þeirra sem eru utan
vinnumarkaðar greiðast hins vegar
beint úr ríkissjóði, en slíkar
greiðslur kallast fæðingarstyrkur.
Kostnaður
við fæðingar-
orlofskerfið







 


 
 



 


   







  





 



 

 !" #$
 !!
 

 % &'  (   


 
% ( 
 
 

 ( 

$
$

   
 

 #
"



# " $
 #! $*
$
#
*+
    ,- ,

 
   ' 

 $
, '%'#' -. 







    
 
 



„ÉG GAT ekki beðið eftir að byrja að vinna þeg-
ar ég byrjaði í orlofinu en núna er ég farinn að
venjast þessu og finnst ágætt að vera heima,“
segir Tjörvi Einarsson lögreglumaður sem hafði
nýlokið námi við Lögregluskólann áður en orlofið
tók við um áramót. „Ég ætlaði að gera heilan
helling í orlofinu en ég er búinn að vera á fullu í
einhverju allt öðru. Skipta á, gefa að borða og
allt hitt. Nú er ég svo vanur þessu að ég get al-
veg hugsað mér að vera einn til tvo mánuði í við-
bót,“ segir Tjörvi sem lætur vel af föðurhlutverk-
inu.
Að vera einn heima með lítið barn hefur orðið
til þess að skilningur Tjörva á hlutverki hinna
heimavinnandi hefur aukist: „Það felst miklu
meiri vinna í því að vera heimavinnandi en ég
gerði mér grein fyrir. Það er tvennt ólíkt að vera
heima með barnið og heimilið og að taka tólf
tíma vakt. Það fyrrnefnda er mun meira lýjandi
því maður er alltaf að. Í vinnunni fær maður hins
vegar félagsskap og afþreyingu frá umhverfinu
sem maður fær ekki heima. Síðustu mánuðir
hafa kennt mér ýmislegt. Ég hef til dæmis meiri
skilning á konum og vinnunni sem snýr að heim-
ilinu eftir þetta. Það er ágætt að læra þetta og
það eru minni líkur á árekstrum á milli okkar
hjónanna því ég þekki þetta betur núna,“ segir
Tjörvi.
En nú eru þeir tveir mánuðir sem Tjörvi og
dóttir hans, Una Rán, eyddu saman heima senn á
enda. Reyndar byrjaði Tjörvi að vinna um síð-
ustu mánaðamót og Una Rán byrjaði hjá dag-
mömmu, enda að verða eins árs í lok mánaðarins.
Móðir Unu, Þóra Björg Hallgrímsdóttir, fór hins
vegar aftur út á vinnumarkaðinn þegar Una var
tíu mánaða en var fegin að barnið þurfti ekki að
fara strax til dagmömmu. Í huga Tjörva var mik-
ilvægt að eyða tíma með barninu á meðan það er
ennþá ungt. „Það er mikilvægt að mynda tengsl
við barnið strax á fyrsta árinu. Við Una erum
mestu mátar og skemmtum okkur vel saman. Við
höfum okkar rútínu á hlutunum en ég er enginn
tvífari mömmunnar í umgengni,“ segir Tjörvi
sem segist eingöngu hafa fengið jákvæð viðbrögð
við þessari ákvörðun sinni og hann viti um marga
lögreglumenn sem eru að taka sér orlof.
Enginn tvífari mömmunnar
Morgunblaðið/Árni Torfason
Tjörvi með Unu Rán í fanginu. Þau eru mestu mát-
ar og hann segist alveg geta hugsað sér að vera í
orlofi í einn til tvo mánuði í viðbót.
„Ég ætlaði að gera heilan hell-
ing í orlofinu en ég er búinn að
vera á fullu í einhverju allt
öðru. Skipta á, gefa að borða
og allt hitt.“
Tjörvi
tæki til að hafa áhrif á þróun mála
hvað varðar jafna stöðu kynjanna,“
segir Ingólfur.
Hildur Jónsdóttir, jafnréttisráð-
gjafi Reykjavíkurborgar, var verk-
efnisstjóri tilraunaverkefnis Reykja-
víkurborgar á árunum 1996–1998 þar
sem feðrum var gefinn kostur á
þriggja mánaða fæðingarorlofi. Hún
er sammála Ingólfi og telur lögbind-
ingu fæðingarorlofs feðra afar mik-
ilvæga fyrir jafnrétti kynjanna. Fyrir
sex árum, þegar verkefninu var
hleypt af stokkunum, taldi Reykjavík-
urborg mikilvægt að sýna frumkvæði
með verkefni sem þessu og sýna þar
með fram á að krafa feðra um að sinna
ungum börnum sínum væri eðlileg.
Hildur segir að reynslan sýni að
fæðingarorlof færi feðrum nýjan
reynsluheim sem breyti samskiptum
foreldranna á heimilinu og samskipt-
um þeirra við börnin. Þetta kemur
heim og saman við reynslu þeirra
feðra sem rætt er við hér á síðunum.
Þeir segjast skilja betur hlutverk
móðurinnar og skyldurnar sem felast
í að sinna heimilinu. „Það er hins veg-
ar margt sem enn er ofurviðkvæmt og
óvinsælt að spyrja um í sambandi við
það hvernig fæðingarorlofið nýtist
feðrum,“ segir Hildur. „Það sem ég á
við er hvort feðurnir séu að eyða tíma
í orlofinu í að sinna barninu sínu eða
hvort orlofið fari í að flísaleggja baðið,
taka til í bílskúrnum og gera við jepp-
ann, svo ég gerist svolítið gróf. Og það
má spyrja hvað það „að sinna barni“
þýðir í huga fólks. Kannski þýðir það
ekki það sama í huga karla og kvenna.
Í rannsókn okkar kemur skýrt fram
að körlum finnst gaman að vera með
börnunum sínum en þeir taki ekki
endilega ábyrgð á því sem þarf að
gera í kringum það, eins og að þvo föt-
in af barninu og þrífa heimilið. Karlar
vilja gjarnan slíta þetta tvennt í sund-
ur á meðan rannsóknir sýna að konur
telja þetta órjúfanlegan hluta umönn-
unar barnsins. Rannsóknin sýnir að
karlar fara ekki að taka heildar-
ábyrgð á barninu og því sem því fylgir
fyrr en þeir eru einir með því og móð-
irin er farin út að vinna,“ segir Hildur.
Þetta kemur einnig skýrt fram í við-
tölum Morgunblaðsins við feður í
fæðingarolofi hér á síðunum. Þeir
segja að eftir að móðirin fór út að
vinna hafi þeir tekið fulla stjórn á
heimilinu.
Samkeppni í starfi
Sumir feður sem Morgunblaðið
ræddi við höfðu orð á því að í þeirra
starfsumhverfi virtist ríkja lítill skiln-
ingur á því að þeir tækju sér orlof
vegna fæðingar barns. Ingólfur V.
Gíslason segist telja að þetta tengist
samkeppni á vinnustað. „Það hefur
komið í ljós að því meiri samkeppni
sem er á vinnustaðnum þeim mun
ólíklegra er að foreldrar taki sér fæð-
ingarorlof. Við höfum dæmi um þetta
t.d. frá Ríkisútvarpinu í Danmörku. Í
tæknideild danska útvarpsins voru
menn óhræddir við að taka fæðing-
arorlof og sneru aftur til sinna starfa
að því loknu. Þessu var hins vegar
þveröfugt farið á fréttadeildinni, þar
sem mikil samkeppni ríkti. Þar hikaði
fólk við að fara í fæðingarorlof af ótta
við að missa af fréttinni sem myndi
skjóta því upp á stjörnuhimininn.“
Í bókinni „Gegnum súrt og sætt –
Um íslenska karlmenn í fæðingaror-
lofi“ sem byggð er á fyrrnefndu til-
raunaverkefni Jafnréttisnefndar
Reykjavíkurborgar, er fjallað um
hvatningu og hindranir á vinnustað.
Þar kemur fram að á langflestum
vinnustöðum hafi feðurnir fengið
mjög jákvæð viðbrögð við því að fara í
fæðingarorlof. Hins vegar hafi á
stundum komið í ljós óbein andstaða
sem fólst í því að yfirmenn voru ósátt-
ir við að missa ákveðna starfsmenn í
orlof. Þar er einnig fjallað um viðhorf
feðranna sjálfra til orlofsins og tengsl
þeirra við vinnuna. Í ljós kemur að
vinnusjálfið er afar sterkt í huga
karla, vinnan togar mikið í marga
þeirra í orlofinu og sumir eru ekki til-
búnir að vera lengur en einn til tvo
mánuði í orlofi. Ástæðan er að þeir
eru ekki fyllilega tilbúnir að losa um
tengslin við vinnuna. Hafa ber í huga
að þegar þessi rannsókn var gerð
höfðu feður ekki sjálfstæðan rétt til
fæðingarorlofs og feður í fæðingaror-
lofi höfðu fáar eða engar fyrirmyndir.
Nú má hins vegar segja að landslagið
sé gjörbreytt. Fyrirmyndirnar eru á
hverju strái.
rsj@mbl.is