Morgunblaðið - 09.03.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. MARS 2003 33
auk þess að ala á fordómum í garð fatlaðra með
þeirri forsjárhyggju og þeim aðskilnaði sem slík
stefna hafði óhjákvæmilega í för með sér.
Sambýli sem síðar komu til sögunnar, þar sem
hver einstaklingur hefur sitt eigið svefnherbergi
en deilir annarri aðstöðu með öðrum, voru því
enn eitt sporið í framfaraátt, en þau hafa leitt til
mun meiri lífsgæða fyrir marga auk þess að
þroska sjálfsbjargarviðleitni og sjálfstæði við-
komandi einstaklinga með markvissari hætti en
áður var unnt.
Í Morgunblaðinu í gær, föstudag, var sagt frá
fyrirkomulagi sem nú er að ryðja sér til rúms í
auknum mæli í ljósi hugmynda um að fatlaðir
eigi „rétt á einkalífi á eigin heimili eins og aðrir“,
eins og það var orðað í fyrirsögninni. Í greininni
var rætt við Kristínu Sigursveinsdóttur, deild-
arstjóra búsetudeildar Akureyrarbæjar, um
drög að búsetuáætlun fyrir fatlaða í bænum til
ársins 2013. Starfshópur sem fjallaði um málið
komst að þeirri niðurstöðu að „stefnt skuli að því
að loka vistheimilum og leggja niður sambýli í
núverandi mynd en byggja þess í stað íbúða-
kjarna með sameiginlegri aðstöðu eða þjónustu
en þess háttar búseta hentar fólki með flestar
tegundir fötlunar og er þá sameiginlega rýmið
misstórt,“ segir m.a. í greininni. Starfshópurinn
álítur ennfremur að ekki hafi tekist nægilega vel
að afmá stofnanabraginn af hefðbundnum sam-
býlum, heldur hætti þeim til að verða litlar
stofnanir.
Kristín heldur því fram að það sé orðin al-
menn stefna, t.d. á Norðurlöndum og yfirlýst
stefna Landssamtakanna Þroskahjálpar, að
reyna að hafa búsetu í þessu nýja formi því
framtíðarbúseta í einu herbergi hæfi hvorki fötl-
uðum né ófötluðum. Hún telur ekki aukna hættu
á því að einstaklingar einangrist í sambýlum af
þessari nýju tegund, því markmiðið sé að „fólk
hafi meira rými ef það þarf og vill, en sameig-
inlega rýmið sé líka til staðar“. Í samræmi við
það telur hún mikilvægt að leggja meiri áherslu
á heimaþjónustu og minnka eftir fremsta megni
þann stofnanabrag sem fylgir sambýlum og
bendir í því sambandi á að einstaklingurinn eigi
að fá þá þjónustu sem miðuð er við hann sjálfan
en ekki stóran hóp.
Í samræmi við þá hugmynd hefur Kópavogs-
bær til að mynda gengið skrefinu lengra í því að
auka sjálfstæði fatlaðra einstaklinga. Þar hefur í
rúmt ár verið til staðar húsnæði fyrir fatlaða í
íbúðum þar sem sameiginlegt rými er ekki til
staðar, utan aðstöðu fyrir starfsmenn í tveimur
stöðugildum sem sinna viðvikum og aðstoð við
einstaklingana eftir þeirra eigin óskum. Ljóst er
að hætta getur verið á því að þeir sem eru fatl-
aðir og geta ekki tekið þátt í samfélaginu með
venjubundnum hætti einangrist í slíkum íbúð-
um, en það er m.a. hlutverk starfsmannanna að
koma í veg fyrir það með sinni þjónustu.
Töluverðar vonir eru bundnar við þetta fyrir-
komulag sem óneitanlega gæti hentað mörgum,
enda er það vitaskuld mikilvæg viðbót við aðrar
leiðir sem í boði eru. Ekki má gleyma því að fatl-
aðir eru hreint ekki einsleitur hópur og því afar
mikilvægt að þeir eigi val um mismunandi þjón-
ustu og boðið sé upp á ýmis búsetuform er þjón-
að geta þörfum þeirra sem ólíkra einstaklinga.
Einungis á þann máta er hægt að tryggja að
hæfni hvers og eins til að lifa samkvæmt sínum
eigin forsendum og á sem sjálfstæðastan máta
sé virkjuð til fullnustu.
Aðgengi að
mannlífinu
Sá hópur fatlaðra sem
ekki þarf á þjónustu á
borð við þessa að
halda er að sjálfsögðu
einnig stór. Margir fatlaðir búa á eigin heimilum
rétt eins og aðrir, en þótt þeir séu sjálfbjarga
um flest er ekki síður mikilvægt að huga að þörf-
um þeirra með það að markmiði að þeir njóti
sama réttar til þátttöku í samfélaginu og aðrir.
Langt er liðið síðan farið var að berjast fyrir
betra aðgengi að byggingum og þjónustu svo
hreyfihamlaðir gætu komist leiðar sinnar. Nú er
sem betur fer svo komið að krafa fatlaðra um
gott aðgengi á opinberum vettvangi er álitin
sjálfsögð þó því miður sé stundum misbrestur á
að svo sé.
Þær kröfur sem hafðar voru í frammi fyrr í
þessari viku um að íslenskt táknmál væri við-
urkennt formlega í lögum og réttur heyrnar-
lausra til túlkaþjónustu tryggður, er af áþekkum
toga. Þær snúast fyrst og fremst um aðgengi, þó
í yfirfærðri merkingu sé, og eru heyrnarlausum
ekki síður mikilvægar en hjólastólabrautir og
lyftur eru hreyfihömluðum. Fyrr í vetur var
töluverð umræða um textun skjáefnis fyrir
þennan sama hóp, enda sorglegt til þess að vita
að erlent efni í sjónvarpi skuli vera aðgengilegra
heyrnarlausum heldur en íslenskt efni, svo dæmi
sé tekið. Í upplýsingasamfélagi samtímans er
engin leið að réttlæta það að ákveðinn þjóð-
félagshópur þurfi að eiga samskipti sín við um-
heiminn að miklu leyti undir ættingjum eða vin-
um. Þau rök að það varði mannréttindi þeirra að
geta talað máli sínu á eigin spýtur fyrir milli-
göngu táknmálstúlks í sem flestum tilvikum
hljóta því að vega þungt. Það er til fyrirmyndar
á flokksþingi Frjálslynda flokksins, sem sett var
í gær, föstudag, að táknmálstúlkar eru þar til
staðar til þess að gera heyrnarlausum kleift að
fylgjast með umræðum.
Ríkisstjórnin samþykkti í gær, föstudag, að
leggja til við Alþingi að framlög til túlkaþjónustu
fyrir heyrnaskerta verði aukin um fjórar millj-
ónir og er það skref í rétta átt, þótt sjálfsagt
þurfi mun meira til.
Fötluð börn
Þjónusta við fötluð
börn hefur verið auk-
in mikið á síðustu ár-
um og ljóst er að þróunin hér á landi hefur verið
sú að velferð þeirra sé best borgið með sem
mestu samneyti við önnur börn. Víst er að öll
börn mótast mikið af því uppeldi sem þau fá frá
unga aldri í skólakerfinu og fordómar gagnvart
fötluðum einstaklingum munu án efa dvína nú
þegar flestir þeirra fara í gegnum hið almenna
skólakerfi samstiga öðrum jafnöldrum sínum.
Full ástæða er þó til að ítreka þá staðreynd að
fötluð börn þurfa í flestum tilfellum mikinn
stuðning og þjónustu og því er afar mikilvægt að
fjárframlög til skólanna taki mið af þessum
breyttu aðstæðum. Sú langa bið sem verið hefur
eftir greiningu hjá barna- og unglingageðdeild
Landspítala – háskólasjúkrahúss, BUGL, kemur
sér t.d. afar illa fyrir fjölda barna, þar sem
greiningin er forsenda þess að fjárframlag sé
tryggt til að sinna þeirri aðstoð sem þau þurfa
svo námið komi þeim að fullu gagni. Eins og
fram hefur komið í fréttaflutningi að undanförnu
er þó verið að vinna að endurskipulagningu
BUGL til að tryggja börnum og unglingum betri
þjónustu, enda um mjög mikilvægan þátt heil-
brigðiskerfisins að ræða.
Oft hefur verið vísað til regnbogans þegar
rætt er um jafnrétti, og gildir þá einu hvort vís-
að er til kynþáttar, kynferðis, kynhneigðar, ald-
urs, þjóðernis eða – eins og hér er gert – fötl-
unar. Á heimasíðu árs fatlaðra í Evrópu
(www.eypd2003.org) er það einnig raunin, enda
hugsunin á bak við átakið hin sama og ætíð áður
þegar hagsmuni minnihlutahópa ber á góma; að
leiða athyglina að einstaklingnum innan hópsins,
sértækum eiginleikum hans og þörfum. Sam-
félag samtímans má ekki einungis vera „sam-
félag hinna sterku“ eins og það er orðað á upp-
lýsingavef Evrópusambandsins, enda styrkur
mjög afstætt hugtak með tilliti til samfélags-
legra gæða. Framfarir síðustu áratuga á ýmsum
sviðum, svo sem varðandi endurhæfingu, tækni
og lyf, hafa gert fötluðum kleift að taka þátt í
samfélaginu af meiri þrótti en nokkru sinni áður.
Forsendurnar fyrir því að fatlaðir geti aðlagast
venjulegu lífi á sem eðlilegastan hátt eru því
vissulega til staðar í langflestum tilfellum, að því
tilskildu að þeir fái til þess nauðsynlegan stuðn-
ing og aðstoð. Viðmið samtímans á þessu sviði
hljóta þar af leiðandi að vera á jafnréttisgrund-
velli, þar sem fötluðum eru tryggðir góðir val-
kostir í stað forsjárhyggju og eins mikið sjálf-
stæði og mögulegt er í stað þess að eiga allt sitt
undir öðrum.
Morgunblaðið/RAX
Olíutankar Atlantsolíu í Hafnarfjarðarhöfn.
Ljóst er að án upp-
lýstrar og hispurs-
lausrar umræðu
munu fatlaðir halda
áfram að standa
frammi fyrir for-
dómum þar sem
þeir eru t.d. dregnir
í dilka undir for-
merkjum fötlunar
sinnar í stað þess að
fá að njóta sín á eig-
in forsendum – sem
ólíkir einstaklingar
fyrst og fremst –
rétt eins og annað
fólk.
Laugardagur 8. mars