Morgunblaðið - 09.03.2003, Blaðsíða 56

FÓLK Í FRÉTTUM
56 SUNNUDAGUR 9. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ var orðið tímabært að Íslend-
ingar fengju að sjá hvað Aki Kaur-
ismäki er að bauka. Einhvers óvenju-
legs er jafnan að vænta frá þessum
finnska galdramanni, sem hefur glatt
íslenska kvikmyndaunnendur með
mjög persónulegum og minnisstæð-
um verkum frá því að Kvikmyndahá-
tíð sýndi Hamlet liikemaailmassa
(’87), allt fram til Bóhemalífs. Síðan
hefur verið allt of hljótt um þennan
meistara fáránleikans.
Aðdáendur leikstjórans og hand-
ritshöfundarins Kaurismäkis verða
ekki fyrir vonbrigðum með Mann án
fortíðar. Eins og flestir vita hefur
hún sópað að sér verðlaunum víða um
heim og Kaurismäki og Kati Outinen
hlutu bæði verðlaun á Cannes. Þá er
myndin ein af fimm sem tilnefndar
eru til Óskarsverðlauna sem besta
myndin á annarri tungu en ensku.
Hann hefur tæpast gert betur.
Kaurismäki fer með okkur á gam-
alkunnar slóðir í nýju myndinni sinni,
sem hann skreytir að vísu með
sterkri litanotkun. Við erum stödd í
jaðarsamfélagi á gámageymslusvæði
í úthverfi finnskrar borgar. Þar bæt-
ist í hóp auðnuleysingja og undir-
málsmanna dularfullur náungi (kall-
aður M í titlunum, leikinn af Markku
Peltola), sem hefur misst minnið eftir
hrottalega líkamsárás. Hann dagar
uppi í þessum ágæta selskap og unir
hag sínum bærilega. M fær inni í
gámi, sem þykir talsverð vegtylla í
hópnum, og reynir að finna botn í
sinni gleymdu fortíð. Jafnframt því
leggur hann sig fram um að ná að
fóta sig á nýjan leik í þjóðfélaginu, en
þar sem annars staðar á maður án
nafns og kennitölu fárra kosta völ.
Það er ekki fyrr en Hjálpræðisherinn
tekur þennan týnda sauð upp á sína
arma að lífið fer að brosa aftur við
minnisleysingjanum. M verður ást-
fanginn af herkonunni Irmu (Out-
inen) og í ljós kemur að í honum búa
ýmsir hæfileikar þegar fortíðin bank-
ar að lokum á dyr þessa utangarðs-
manns.
Kaurismäki er engum líkur og leið-
ir áhorfendur inn í undraveröld fólks
sem býr við þröngan kost og hefur af
ýmsum ástæðum orðið að láta í
minnipokann í henni veröld. Áfengi,
lánleysi, slys og sljóleiki; oft er allur
pakkinn að hrella sköpunarverkin
hans. Eigi að síður er þetta stolt fólk
og ber sig vel. Hver á sitt hlutverk á
jaðrinum og örlítið andrúm. Einn
gætir gámasvæðisins af miklum
myndugleik, er lög og regla sam-
félagsins: Nieminenhjónin (Juhani
Niemela, Kaija Pakarinen) eru hin
dæmigerða vísitölufjölskylda gáma-
byggðarinnar sem sækir andlegan og
líkamlegan styrk til Hjálpræðishers-
ins, sem hér kemur í stað félagsmála-
stofnunar hins opinbera. Þannig
skoðar leikstjórinn og handritshöf-
undurinn samtíðina í sinni persónu-
legu sýn. Utangarðsfólkinu líður vel í
skugga erils stórborgarinnar, það er
frjálst og sjálfu sér nægt. Þjóðfélags-
hópur sem hefur verið skákað út í
horn og unir því ekki illa. Þeirra ver-
öld er áhyggjulaus og tímalaus og í
henni ríkir athyglisverð sátt og sam-
lyndi. Kannski ekki eftirsóknarverð í
augum fjöldans en að manni læðist sá
grunur að margir „almennir“ borg-
arar hafi það skítt í sínu kröfuharða
lífskapphlaupi miðað við minnipoka-
mennina hans Kaurismäkis.
Gamalkunnur, svipbrigðalaus fá-
ránleikastíllinn kemst frábærlega til
skila í meðförum einstakra leikara
eins og Outinen, þessarar mögnuðu
prinsessu Kaurismäki-mynda, allt
frá því hún gerði Stúlkuna í eld-
spýtnaveksmiðjunni með eftirminni-
legri persónum tragikómedíunnar.
Leikararnir sem manna best hafa
túlkað andhetjurnar hans Kaurism-
äkis, eins og Matti Pellonpaa, eru
horfnir á braut, en maður kemur í
manns stað. Peltola er sem skapaður
í hlutverk hins fortíðarlausa M og
aðrir túlka hárrétt litríka þumbarana
hans Kaurismäkis.
Til hliðar við fáránlega sögu, per-
sónu og sögusvið kryddar Kaurism-
äki framvinduna með óteljandi hár-
fínum og meinfyndnum smáatriðum
og geggjuðum hliðarsögum af banka-
ránum, djúkboxi, hljómsveitaræfing-
um á hjara tónlistarheimsins
… Nefndu það. Hugmyndaflugi
Kaurismäkis eru engin takmörk sett
innan marka hans persónulegu af-
bökunar á mannlífinu.
Fortíðarvandi á jaðrinum
KVIKMYNDIR
Háskólabíó: Norrænir bíódagar
Leikstjórn og handrit: Aki Kaurismäki.
Kvikmyndatökustjóri: Timo Salminen.
Aðalleikendur: Markku Peltola (M), Kati
Outinen (Irma), Juhani Niemela (Niem-
inen), Kaija Pakarinen (Kaisa Nieminen),
Sakari Kuosmanen (Anttila), Annikki
Tahti, Marko Haavisto. 95 mín. Sputnik
Oy. Finnland 2002.
MAÐUR ÁN FORTÍÐAR (Mies vailla menn-
eisyyttä/Man Without a Past)


½
Sæbjörn Valdimarsson
MENNIRNIR á bak viðZik Zak, fyrirtækið,sem framleiddi verð-launamyndina Nóa alb-
ínóa eftir Dag Kára Pétursson, heita
Skúli Malmquist og Þórir Snær Sig-
urjónsson. Þeir stofnuðu Zik Zak árið
1995 og hafa síðan þá framleitt þrjár
íslenskar bíómyndir auk Nóa en þær
eru Villiljós, Gemsar og Fíaskó.
Fyrirtækið hefur getið sér orð fyr-
ir að gera metnaðarfullar myndir og
hefur ekki valhoppað breiðan veg
markaðsformúlunnar.
„Það er kannski smámisskilningur
að ef mynd vinnur til verðlauna sé
hún rosalega „artí fartí“ en hún er
það ekki,“ segir Skúli og vísar til Nóa.
„Fólk heldur að það sé ekki snefill af
húmor í myndinni en hún er einmitt
mjög húmorísk. Ekki hreinræktuð
gamanmynd en mjög fyndin,“ heldur
hann áfram. Enda eru nokkur óborg-
anleg atriði í myndinni eins og þegar
Nói er beðinn að grafa gröf í gadd-
freðna jörð og prúttar við prestinn
um dýptina. Nói tekur líka upp á því
að senda upptökutæki fyrir sig í skól-
ann við litla hrifningu kennarans.
Fyrrnefndar fjórar myndir Zik
Zak eiga það allar sameiginlegt að
fjalla á einhvern hátt um ungt fólk og
vera fyrstu myndir leikstjóra.
„Það er erfitt að kynna nýjan mann
til sögunnar, sérstaklega þegar
myndin er byggð á efni, sem hefur
ekki verið gefið út áður, og er ekki
hreinræktuð kómedía,“ segir Skúli.
Þeir útskýra að hugmyndin á bak
við að vinna með nýjum leikstjórum
sé að skapa samstarf sem haldi
áfram. „Við erum að vinna með flest-
um þessum leikstjórum áfram,“ segir
Skúli þannig að hugsað er til fram-
tíðar hjá Zik Zak.
Nóa boðið á 34 hátíðir
Skúli og Þórir Snær greina frá því
að búið sé að bjóða Nóa Albínóa á 34
kvikmyndahátíðir. „Allt frá Fær-
eyjum til Tókýó,“ segir Þórir Snær.
„Með stoppi á Bermúda og Suður-
Ameríku,“ bætir Skúli við. „Myndin
er að fara í bíó í 16 löndum. Gaman að
vita af því að félagsheimilið í Bolung-
arvík eigi eftir að sjást svo víða.“
Þrátt fyrir að myndin eigi eftir að
fara víða hlakka Skúli og Þórir Snær
einna mest til að sýna myndina fyrir
vestan og upplýsa að Nói albínói
verði frumsýndur á Vestfjörðum á
næstu vikum.
Myndin var þó heimsfrumsýnd á
erlendri grundu en ekki Íslandi. Skúli
og Þórir Snær segja að ástæða þess
að myndin hafi verið frumsýnd er-
lendis sé sú að þeir hafi viljað vekja
athygli á henni hérlendis með þeim
hætti.
„Það að frumsýna Nóa fyrst er-
lendis var rétt ákvörðun. Við urðum
tiltölulega fljótt sannfærðir um það
að myndin færi vel í áhorfendur,
hvort sem það væri heima eða úti,“
segir Skúli.
„Við ákváðum að keyra á þrjár
kvikmyndahátíðir í röð sem við viss-
um að myndin væri komin á. Stefnan
var tekin á að vinna einhver verðlaun
og það gekk heldur betur upp en
myndin fékk sex verðlaun á þremur
hátíðum,“ segir Skúli en hátíðirnar
voru í Angers, Rotterdam og Gauta-
borg. Velgengnin hafði það í för með
sér að myndin vakti strax athygli og
byrjaði að seljast.
Enginn æsingur
Þórir Snær útskýrir að hér á landi
sé oft mikill æsingur að frumsýna
strax en sú var ekki raunin með Nóa.
„Það hentar mörgum að klára tök-
ur 1. júní, klippa myndina á sex vik-
um, klára hana 15. júlí og frumsýna 1.
ágúst. Það hentar ekki okkur og ekki
Degi,“ segir Skúli og útskýra þeir að
langt klippiferli hafi komið Nóa mjög
til góða.
Þeir eru ánægðir með viðbrögðin
við Nóa albínóa erlendis en segja að
heimamarkaðurinn sé einnig mik-
ilvægur. „Það skiptir alltaf mestu
máli hvernig fjölskylda manns, vinir
og íslenskur almenningur fílar þetta,
sem maður hefur eytt tveimur árum
af lífi sínu í,“ segir Skúli.
Þórir Snær segir að í upphafi sé
ekki lagt af stað með þá hugsun að
gera mynd sérstaklega fyrir heima-
markað eða erlendan markað. „Mað-
ur hugsar um áhorfandann fyrst og
fremst.“
Alþjóðleg skírskotun
„Það er gaman að því að einhver
Frakki kunni jafn vel við myndina og
mamma,“ bætir Skúli við. „Við-
brögðin sem hún hefur fengið á þess-
um hátíðum eru alveg frábær, það er
bæði hlegið og grátið.“ Skúli útskýrir
að samningsstaða Zik Zak sé ekki
eins sterk vegna þess að unnið sé
með nýjum leikstjórum. „Þegar þú
ert með mynd eftir leikstjóra, sem
hefur aldrei gert mynd áður, þá er
samningsstaðan ekki eins sterk. Við
erum að gefa eftir okkar hlut í mynd-
inni að einhverju leyti til erlendra
meðframleiðenda,“ segir Skúli.
„Fórnarkostnaðurinn er þessi en
það verður auðveldara að fjármagna
næstu myndina hans Dags,“ segir
Þórir Snær. Skúli tekur undir þetta
og segir að velgengni Nóa þýði að Zik
Zak sé búið að koma sér betur inn á
kortið.
Verður að hafa trú á verkinu
„Við ætlum að halda okkar striki.
Menn hafa misjafnar skoðanir á
hvernig myndir við gerum en svo
lengi sem maður er ánægður með það
sjálfur er það í lagi. Maður verður að
hafa trú á verkinu,“ segir Þórir Snær.
„Það er ekki hægt að fá erlenda
fjárfesta og sjóði til að setja tugi
milljóna í verkefnið ef maður hefur
ekki fullkomna trú á því sjálfur,“ seg-
ir Skúli.
Næsta mynd Zik Zak, Niceland, er
fyrsta myndin sem fyrirtækið fram-
leiðir eftir leikstjóra, sem hefur gert
mynd áður. Leikstjórinn er enginn
annar en Friðrik Þór Friðriksson en
handritið skrifaði Huldar Breiðfjörð.
Önnur mynd eftir Dag Kára
Af öðrum verkefnum sem eru á
dagskrá hjá Zik Zak en styttra á veg
komin má nefna aðra mynd eftir leik-
stjórana Dag Kára, Mikael Torfason
og Ragnar Bragason. Einnig er á döf-
inni mynd í leikstjórn Þorgeirs Guð-
mundssonar en hann bætist í hóp
þeirra sem þreyta frumraun sína í
leikstjórn kvikmyndar í fullri lengd
hjá Zik Zak. Þess má geta að Þorgeir
gerði stuttmyndirnar BSÍ og
Memphis við góðan orðstír.
Ætli strákarnir eigi sér einhver
draumaverkefni? „Ég held að það sé
aðallega fjölbreytnin, sem maður hef-
ur áhuga á, eins og sést á myndunum
sem við höfum gert hingað til,“ segir
Þórir Snær og Skúli tekur við: „Mig
langar að gera góða barnamynd.“
Morgunblaðið/Jim Smart
Þórir Snær Sigurjónsson og Skúli Malmquist hafa framleitt fjórar myndir, sem allar fjalla um ungt fólk á einn eða
annan hátt. Nói albínói eftir Dag Kára Pétursson er nýjasta mynd þeirra.
Allt frá Fær-
eyjum til Tókýó
Þórir Snær Sigurjónsson og Skúli Malm-
quist hjá Zik Zak, framleiðanda Nóa albín-
óa, útskýrðu fyrir Ingu Rún Sigurðardótt-
ur að verðlaunamyndir þurfa alls ekki að
vera leiðinlegar og listrænar enda hafa þeir
afsannað þá kenningu.
ingarun@mbl.is
Framsækið fyrirtæki í kvikmyndagerð framleiðir Nóa albínóa