Morgunblaðið - 21.03.2003, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 FÖSTUDAGUR 21. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
JÓHANNES Gunnarsson, formað-
ur Neytendasamtakanna, setti ráð-
stefnuna og bauð gesti velkomna.
Hann sagði Íslendinga mjög háða
út- og innflutningsverslun og meg-
inhluti viðskipta okkar væri við
Evrópulönd. Með samningnum um
Evrópska efnahagssvæðið værum
við enn háðari Evrópu og þeim
ákvörðunum sem teknar eru í
Brussel. Því væri ekki að undra að
margir spyrðu sig hvort það væri
gott að vera utan vallar í svo mik-
ilvægum leik. Sagði hann Neyt-
endasamtökin ekki ætla að láta sitt
eftir liggja í umræðunni um Evr-
ópusamvinnuna.
Hverju hefur Evrópusamvinnan
skilað íslenskum neytendum var
yfirskrift erindis Jóns Magnússon-
ar, hrl. og fyrrverandi formanns
Neytendasamtakanna. Í erindi
sínu ræddi hann meðal annars um
það jákvæða lagaumhverfi sem
hefði skapst eftir að EES-samn-
ingurinn var lögfestur hér á landi.
Sagðist hann vilja fullyrða að neyt-
endavernd væri hér lakari ef
samningurinn hefði ekki komið til.
„Áður en EES-samningurinn tók
gildi höfðu Neytendasamtökin um
árabil barist fyrir ákveðnum nýj-
ungum á íslenskri löggjöf til hags-
bóta fyrir neytendur en töluðu
jafnan fyrir daufum eyrum ís-
lenskra stjórnvalda. En svo fór að
stjórnvöld þurftu síðan að taka upp
margt af því sem Neytendasam-
tökin höfðu krafist um árabil.“
Verðum að íhuga
vel framhaldið
Árni Páll Árnason hdl. ræddi um
framtíð EES í ljósi stækkunar
Evrópusambandsins. Hann sagði
reynsluna hafa sýnt að ávinningur
hefði verið af EES-samningnum
fyrir Íslendinga þá ekki síst á
neytendasviðinu. Hann sagði jafn-
framt að íslenskur almenningur,
félagasamtök á Íslandi, aðilar
vinnumarkaðarins og sveitarfélög-
in hefðu engan sambærilegan að-
gang að mótun EES-reglna eins og
við hefðum ef við værum aðilar að
Evrópusambandinu. Þá sagði hann
þróun síðustu mánaða hafa sýnt
okkur að jafnvel þegar við stönd-
um frammi fyrir ósanngjörnum
kröfum eins og háu framlagi til
þróunarsjóða þá væri viðstöðuafl
okkar ákaflega lítið vegna þess að
samningurinn væri okkur svo mik-
ilvægur. „EES-samningurinn get-
ur gegnt hlutverki sínu á við-
skiptasviðinu enn um sinn. Við
búum hins vegar áfram við áhrifa-
leysi hvað varðar mótun reglna
Evrópusambandsins. Samningur-
inn mun ekki standa óbreyttur ef
Noregur gerist aðili að ESB. Af
þessu verðum við að draga þá
ályktun að við verðum að íhuga
vandlega hvernig við getum varið
hagsmuni okkar með sem bestum
hætti. Það er ekki hægt að sjá að
það verði gert með áframhaldandi
áhrifaleysi,“ sagði hann.
Markmiðin með aðild náðust
Í erindi sínu sagði Sinikka
Turunen, forstjóri finnsku neyt-
endasamtakanna, Suomen Kulutta-
jaliitto, að aðildin að Evrópu-
sambandinu fyrir átta árum og að
evran var gerð að gjaldmiðli lands-
ins hefði að mörgu leyti haft breyt-
ingar í för með sér fyrir finnska
neytendur. Sú breyting sem hefði
haft mest áhrif á hag finnskra
neytenda hefði verið lækkun mat-
arverðs sem hófst í ársbyrjun
1995, en þá hefðu landamæri Finn-
lands verið opnuð fyrir frjálsri
verslun með matvæli. „Verð á mat-
vælum hefur lítið breyst síðan 1995
og hefur lagað sig að almennri
verðlagsþróun. Tilkoma stórra
verslanakeðja með lægra verð er
nýjusta þróunin á finnskum mark-
aði.“
Þá kom fram í máli hennar að
vegna ESB-aðildar borguðu
finnskir kaupendur bíla nú sann-
gjarnari bílaskatta en áður en verð
á bílum hefði lækkað lítið eitt.
Turunen sagði skipti yfir til evr-
unnar langmest áberandi þeirra
breytinga sem fylgdu í kjölfar að-
ildarinnar að Evrópusambandinu.
Þau umskipti sagði hún hafa geng-
ið vel og verðlag hefði ekki hækkað
eins mikið í kjölfar aðildarinnar og
menn höfðu óttast. Ljóst væri að
helstu markmiðin sem sett voru
með ESB-aðild hefðu náðst. „Verð-
bólgunni er haldið í skefjum,
vaxtastigið er stöðugt. Gengis-
lækkanir finnska marksins, sem
hvað eftir annað komu af stað
verðbólgu og skertum kaupmætti
landsmanna, er liðin tíð. Nú eru
ferðamenn lausir við þann kostnað
og umstang sem áður fygldi gjald-
eyriskaupum.“
Þrýstingur að utan nauðsyn
Matvælamarkaðurinn og neyt-
endur – verð og vöruframboð,
hverju breytir Evrópusambandið
fyrir íslenska neytendur, var yf-
irskrift erindis Ara Skúlasonar,
hagfræðings og framkvæmdastjóra
Aflavaka. Hann sagði spurninguna
um hvað gerðist við aðild að hinu
eða þessu samkomulagi eða sam-
tökum vera flókna. Margt af því
ákvarðaðist líka á heimavelli.
„Menn voru t.d. ekki á eitt sáttir
um það hvernig íslensk stjórnvöld
spiluðu úr næstu lotu GATT-við-
ræðnanna þar sem draga átti úr
innflutningshöftum á landbúnaðar-
afurðum. Mörgum þótti að ofur-
tollar kæmu í stað innflutnings-
hafta hjá okkur þannig að ekkert
hefði breyst. Sama gæti gerst með
aðild að ESB. Við gætum eflaust
farið út í hana með það að megin
markmiði að lækka matvælaverð,
en gætum líka látið þá hlið mál-
anna danka.“ Hann sagði dæmi um
það á Norðurlöndunum að mat-
vælaverð hefði lækkað verulega við
aðild að ESB og nefndi Finnland í
því sambandi. „Matvælaverð í Sví-
þjóð lækkaði hins vegar ekki eins
mikið við sjálfa aðildina og í Finn-
landi. Það var fyrst og fremst
vegna þess að Svíar kusu að fara í
gegnum mikið af aðlögunarferlinu
töluvert löngu áður en þeir gengu í
Evrópusambandið. Breytingar
verða því ekki endilega við sjálfa
aðildina heldur fara þær eftir þeim
markmiðum sem einstakar þjóðir
setja sér og þeim leiðum sem farn-
ar eru.“ Ari kvaðst trúa því að
hægt væri að lækka matvöruverð
hér á landi verulega með meira
frjálsræði, minnkun hafta og með
skipulagsbreytingum. „Það þarf
ekki neina ESB-aðild til þess að ná
fram þeim markmiðum. Sagan sýn-
ir hins vegar að það þarf oft þrýs-
ing og skuldbindingar utan frá til
þess að koma slíkum breytingum
á.“
Þarf ESB-aðild til að
lækka verð á matvöru?
Ráðstefna á vegum Neytendasamtakanna undir yfirskriftinni Ís-
land og Evrópusambandið – hagsmunir neytenda, var haldin á
Grand hótel Reykjavík í gær. Ráðstefnan er haldin á merkum
tímamótum í starfi Neytendasamtakanna, því nk. sunnudag verða
liðin 50 ár frá stofnun þeirra. Hildur Einarsdóttir sat ráðstefnuna.
he@mbl.is
UTANRÍKISRÁÐHERRA Mós-
ambík, dr. Leonardo Santos Simão,
segir það mikinn heiður fyrir þjóð
sína að Íslendingar opnuðu sendi-
ráð í Mósambík árið 2001. Þetta sé
mikilvægur þáttur í samskiptum
landanna í framhaldi af farsælu
samstarfi á sviði sjávarútvegs.
„Síðustu fimmtán ár hefur sjáv-
arútvegur á Íslandi haldið áfram
að vera ráðandi þáttur í hagsæld
landsins. Við erum áfram um að
læra af reynslu ykkar,“ segir hann.
Nú vinni stjórnvöld að því að auka
hagkvæmni sjávarútvegs í Mósam-
bík og um leið hagsæld allrar þjóð-
arinnar. Lærdóm megi draga af
reynslu Íslendinga á sviði fisk-
veiðistjórnunar, vinnslu sjávaraf-
urða, tækniþróunar og aukinnar
verðmætasköpunar.
Þá segir Santos Simão einnig
mikilvægt að stjórnvöld í Mósam-
bík nái að verja auðlindir sjávar
við strendur landsins. Nú veiði
margir í landhelginni án tilskilinna
leyfa. Það verði að stöðva og koma
á öflugu veiðieftirliti og af sögunni
megi sjá að Íslendingar geti miðlað
af sinni baráttu um fiskveiði-
lögsögu landsins.
Santos Simão ræddi áframhald-
andi samstarf þjóðanna við Halldór
Ásgrímsson, utanríkisráðherra, í
gær. „Okkar niðurstaða var að
samstarf þjóðanna gengi mjög vel.
Framlag Íslands er um 80 milljónir
króna á ári til nokkurra þróun-
arverkefna í Mósambík. Við rædd-
um að þessi upphæð myndi hækka
í framtíðinni. Meginþættir aðstoð-
arinnar snúa að sjávarútvegi; þjálf-
un starfsfólks, stofnun og rekstri
rannsóknarstofa, gæðastjórnun
fiskafurða og í framtíðinni fisk-
veiðieftirliti.“
Santos Simão segir land sitt á
leið í langt ferðalag umbreytinga í
átt að meiri hagsæld. Lýðræði var
komið á og kosið er um nýja rík-
isstjórn og forseta á fimm ára
fresti. Þáttur í þessari uppbygg-
ingu landsins sé að styrkja und-
irstöður frjáls þjóðfélags með efl-
ingu lagaumhverfisins og auknum
erlendum fjárfestingum.
ESB hætti niðurgreiðslum
Sjálfur er hann í stærsta stjórn-
málaflokki landsins, Frelimo
flokknum. Hann segir tekist á um
sömu hugmyndir í Mósambík og á
Vesturlöndum; sumir aðhyllist fé-
lagshyggju, aðrir frjálslyndi eða
hreina hægri stefnu og sumir ein-
blíni á umhverfisvernd. „Við höfum
allt svið pólitískra hugmynda í
Mósambík eins og þekkist í Evr-
ópu.“
Hann segir mikla áherslu lagða
á réttindi kvenna í Mósambík.
„Konur eru helmingur af þjóð-
félaginu. Ef þeim er mismunað þá
er helmingi þjóðarinnar mismunað.
Þeirra hæfileikar fá þá ekki notið
sín til að þróa samfélagið.“
Santos Simão segir Evrópusam-
bandið mikilvægt vegna þróun-
arsamvinnu við Mósambík. Það
eigi einnig við Bandaríkin og Asíu
þó að lönd Evrópusambandsins
skipti mestu máli.
„Það er mikilvægt að viðhalda
þessu sambandi. Það er líka mik-
ilvægt að þróa það áfram og auka
aðgang vara frá Afríku að mörk-
uðum Evrópu,“ segir utanrík-
isráðherrann. Hann nefnir þrjú at-
riði í því sambandi. Í fyrsta lagi sé
nauðsynlegt að veita vörum frá
löndum Afríku forgang inn á evr-
ópska markaði. Það auki tekjur
þessara ríkja sem notaðar verða til
uppbyggingar. Í öðru lagi segir
hann að hætta eigi niðurgreiðslum
á landbúnaðarafurðum sem fram-
leiddar séu í Evrópu. Það minnki
samkeppnishæfni afurða frá Afríku
og fátækari ríkjum sé gert erfiðara
um vik að koma vörum sínum í
verð. Þá segir hann að ryðja eigi
úr vegi öllum aðgangshindrunum
að mörkuðum Evrópu sem felast í
hlutum eins og skattlagningu og
háum tollum. Hann segir þessa
álagningu refsa Afríkulöndum fyr-
ir að framleiða afurðir og flytja á
markaði í Evrópu. Gangi þetta eft-
ir muni það efla samskipti þessara
heimsálfa og tryggja náið sam-
starf.
Alþjóðafyrirtæki velkomin
Í ljósi þess hve alþjóðleg við-
skipti séu mikilvæg ríkjum Afríku
er Santos Simão spurður hvað hon-
um finnist um mótmæli á Vest-
urlöndum þegar þúsundir manna
safnist saman fyrir framan Heims-
viðskiptastofnunina, segi alþjóða-
fyrirtæki arðræna fátæk ríki og
setja hömlur á frjálsa verslun.
„Það er engin leið fyrir okkur að
þróast áfram án alþjóðlegra fyr-
irtækja. Við þurfum á þeim að
halda,“ segir Santos Simão. „Það
er vegna þess að þau færa okkur
nýja tækni og skapa ný störf. Það
eina sem við krefjumst er að þau
séu sanngjörn og eigi við okkur
viðskipti. Við getum með engum
hætti sagt að Afríka þurfi ekki á
þessum fyrirtækjum að halda út af
öllum þessum ástæðum. Að auki
flýta þau fyrir breytingum á þjóð-
félagi okkar; við þurfum að bæta
löggjöf okkar og skilvirkni stofn-
ana. Þetta er mikilvægt.“
Hann segir fátæktina mestu
áskorunina sem stjórnvöld standi
frammi fyrir. Uppbygging felst
meðal annars í að auka verðmæta-
sköpunina og þar sé sjávarútveg-
urinn mikilvægur. Með því verður
hægt að bæta grunnmenntun,
vinna gegn ólæsi, auka heilbrigð-
isþjónustu og aðgang að hreinu
vatni.
Mósambík losnaði undan yfirráð-
um Portúgals árið 1975. Santos
Simão segir að stríð hafi ríkt í nær
þrjátíu ár þegar stríðandi fylk-
ingar náðu samkomulagi árið 1992.
Fyrst var það frelsisstríðið fyrir
sjálfstæði, þá barátta við nágranna
og loks deilur innan ríkisins. „Þá
var stigið skref í átt að lýðræði,“
segir hann um raunir sinnar þjóð-
ar.
Ekki fylgjandi neinu stríði
„Við erum ekki fylgjandi neinu
stríði og byggjum það á reynslu
okkar,“ segir utanríkisráðherrann
sem hefur lifað við ógn ófriðar.
Hann segir fórnarlömb stríðsins
oft þau sem ekki koma nálægt því
og íbúum landanna vera gert erfitt
fyrir. Óbreyttir borgarar særist og
innra skipulag þjóðfélagsins rask-
ast. „Einnig verður að líta á áhrif
stríðs til lengri tíma. Vera má að
stríð sé háð en friður náist ekki því
hættan er til staðar eftir stríðið.
Allt erfiði og fjármagn sem stríð
krefjast væri hægt að nota til að
leysa vandamál mannkynsins og
gera heiminn betri og hættu-
minni.“
Stríð eiga oftast rætur í fátækt
þó annað búi að baki á yfirborðinu,
segir Santos Simão. Það sé eitt af
því sem þau eiga sameiginlegt. „Ef
við getum notað þá hæfileika sem
stríð krefjast til að leysa vandamál
heimsins þá yrði það mikill ávinn-
ingur.“ Þá von bar hann í brjósti
eftir lok kaldastríðsins. Máttur
rökræðna og diplómatískra leiða
yrði hafður að leiðarljósi. „Allar
þessar ástæður gera það að verk-
um að við erum ekki hliðholl neinu
stríði.“
Dr. Leonardo Santos Simão, utanríkisráðherra Mósambík í heimsókn á Íslandi
Stríð eiga rætur í fátækt
Morgunblaðið/Jim Smart
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra hitti starfsbróður sinn frá Mós-
ambík, dr. Leonardo Santos Simão, í ráðherrabústaðnum í gær.
Leonardo Santos Simão er ánægður með
samstarf Íslands og Mósambík á sviði sjáv-
arútvegs. Í samtali við Björgvin Guð-
mundsson tilgreinir hann í hverju þetta
samstarf felst og ræðir mikilvægi frjálsrar
verslunar fyrir fátækari ríki heims.
bjorgvin@mbl.is