Morgunblaðið - 20.04.2003, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 20. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Vaka nú yfir og allt um kring litla skógardvergnum.
Dagur bókarinnar
Ævisögur og
barnabækur
ALÞJÓÐLEGURdagur bókarinnarstendur fyrir dyr-
um og haldið er upp á hann
hér á landi sem og víðar.
Hagþenkir stendur fyrir
málþingi í tilefni þessa og
Ragnheiður Margrét Guð-
mundsdóttir svaraði nokkr-
um spurning þar um.
– Segðu okkur frá degin-
um.
„23. apríl er alþjóðlegur
dagur bókarinnar en hér á
landi er það Bókasamband-
ið sem stendur fyrir Degi
bókarinnar. Að þessu sinni
er Dagur bókarinnar helg-
aður ævisögum og barna-
bókmenntum og mun
Bókasambandið kynna
rækilega þær uppákomur
sem verða á vegum þess.
Hagþenkir ætlar að halda
málþing sem ber yfirskriftina
„Höfundar Íslands. Frumleiki,
sæmd, eignarréttur.“ Fjallað verð-
ur um höfundarrétt á „gráu
svæði“. Höfundarréttur er mjög í
brennidepli um þessar mundir og
er stöðugt að færa út kvíarnar og
vekur grundvallarspurningar um
eignarhald á menningu sem munu
mjög brenna á mönnum á þessari
öld. Málþingið verður haldið í
Reykjavíkurakademíunni sem er í
JL-húsinu, Hringbraut 121, á
fjórðu hæð, og stendur frá klukkan
16.30 til 18. Það er ókeypis og öll-
um boðið.“
– Segðu okkur frá málþingingu.
„Á málþinginu verða flutt þrjú
erindi. Erla S. Árnadóttir hæsta-
réttarlögmaður ætlar að tala um
höfundarrétt að gagnagrunnum.
Hún mun gera grein fyrir þeim
réttarreglum er gilda um vernd
gagnagrunna samkvæmt höfund-
arlögum og nefna dæmi úr dóma-
framkvæmd hér á landi og erlendis
frá um hvernig þessum reglum
hefur verið beitt.
Jón Karl Helgason bókmennta-
fræðingur kallar erindi sitt „Hver
á Jónas Hallgrímsson? Hugleið-
ingar um skáldabein.“ Þegar bein
Jónasar Hallgrímssonar voru flutt
til Íslands árið 1946 komu upp deil-
ur um hver „ætti“ beinin; Sigurjón
Pétursson iðnrekandi, sem kostaði
heimflutninginn, stjórnvöld sem
litu á Jónas sem þjóðareign, Norð-
lendingar sem töldu Jónas „sitt“
skáld eða ættingjar Jónasar sem
voru óhressir með að ekki hefði
verið haft samband við þá út af
þessu máli. Í fyrirlestri sínum mun
Jón Karl fjalla um þau ólíku af-
brigði eignarréttar sem þarna tók-
ust á og tengja beinaflutningana
almennari vangaveltum um eign-
arhaldið á íslenskri menningu.
Erindi Valdemars Tr. Hafstein
þjóðfræðings heitir „Einkaleyfi á
menningu? Alþýðuhefð, höfundar-
hlutverk og eignarréttur á hug-
verkum.“ Í erindinu tekur hann til
umfjöllunar þann greinarmun sem
tíðkast að gera á „höfundarverki“
og „alþýðuhefð“, en í núverandi
mynd á sú aðgreining rætur að
rekja til 18. og 19. aldar
og þar hafa verið lögð til
grundvallar hugtök á
borð við „frumleika“,
„sköpun“, „einstak-
lingshyggju“ og „eigna-
tengingu“. Vegna þess-
arar aðgreiningar kom lengi vel
ekki til álita að höfundarréttur
gæti náð yfir alþýðuhefðina. Á síð-
ustu árum hefur þó borið á nýjum
hugmyndum um málið. Valdemar
mun stikla á stóru í félags- og hug-
takasögu höfundarréttar með tilliti
til þjóðfræðaefnis og fjalla um al-
þjóðlegt átak á vegum undirstofn-
ana Sameinuðu þjóðanna til að
vernda „höfundarlausa“ menningu
með höfundarréttarlögum.“
– Hver er staða bókarinnar?
„Það er merkilegt hve mikið er
gefið út af bókum hér á landi og
hve fjölbreytnin er mikil miðað við
hve málsamfélagið er lítið. Hins
vegar er vegið að bókaútgáfu úr
ýmsum áttum. T.d. eiga bókaversl-
anir í vök að verjast og hætt er við
að bókaframboðið verði takmark-
aðra ef stórmarkaðir eiga að ráða
ferðinni í sölu bóka. Það þýðir að
örfáar metsölubækur komast í
sviðsljósið og aðrar, kannski vand-
aðri og betri, hverfa í skuggann.
Þetta bitnar á bókaflokkum eins og
ljóðabókum og fræðibókum sem
gætu fengið betri hljómgrunn ef
aðeins yrði vakin athygli á þeim.
Það eru vissar blikur á lofti um að
bókaframboð verði þrengra af
þessum orsökum. Þess vegna þarf
að renna styrkari stoðum undir
bókaútgáfu í landinu og því er gott
að heyra að stjórnmálaflokkarnir
gefi fyrirheit um að lækka eða af-
nema virðisaukaskatt af bókum.“
– Fyrir hvað stendur Hagþenk-
ir?
„Hagþenkir er félag höfunda
fræðirita og kennslugagna. Félag-
ið heitir eftir riti sem Jón Ólafsson
úr Grunnavík skrifaði 1737. Það
fjallar um menntun Íslendinga,
lærdóm og bókiðnir. Ritið er hið
fyrsta sinnar tegundar á íslensku
en var þó ekki gefið út fyrr en árið
1996. Tekjur félagsins koma að
mestu frá hinu opinbera vegna
ljósritunar og annarrar fjölföldun-
ar í skólum á útgefnum verkum.
Hluti af þessu fé fer í að greiða höf-
undum þóknun fyrir þessa ljósrit-
un en einnig veitir félagið starfs-
styrki til ritunar
fræðirita og kennslu-
efnis og til að gera
heimildarmyndir. Þá
veitir Hagþenkir fé-
lagsmönnum ferða- og
menntunarstyrki. Einu
sinni á ári veitir Hagþenkir viður-
kenningu fyrir framúrskarandi
fræðiverk.
Meðal verkefna Hagþenkis er að
gera samninga fyrir hönd félaga
sinna við stofnanir, s.s. Náms-
gagnastofnun og Ríkisútvarpið, en
einnig að berjast fyrir hagsmunum
fræðirita- og kennslubókahöfunda
almennt.“
Ragnheiður Margrét
Guðmundsdóttir

Ragnheiður Margrét Guð-
mundsdóttir fæddist í Reykjavík
1953. Hefur masterspróf í ís-
lenskukennslu og kenndi ís-
lensku við MS og Kvennaskólann
í 12 ár. Er framkvæmdastjóri
Hagþenkis og löggiltur skjala-
þýðandi. Vinnur í Reykjavík-
urakademíunni. Á tvær upp-
komnar dætur.
… þarf að
renna styrkari
stoðum undir
bókaútgáfu