Morgunblaðið - 20.04.2003, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. APRÍL 2003 37
Þegar litið er á ríkisútgjöld er greinilegt að
þessi viðhorf endurspeglast í því hvernig opin-
berum fjármunum er varið. Útgjöld til heilbrigð-
is-, mennta- og félagsmála hafa stöðugt verið að
aukast. Á næstu árum má búast við að þrýst-
ingur verði á að auka þessi útgjöld enn frekar.
Kröfurnar eru nær ótakmarkaðar. Þrátt fyrir að
aukinn hagvöxtur muni á næstu árum leiða til að
hægt verði að verja fleiri krónum til félagslegra
málefna, þó svo að útgjöld til þessara málaflokka
sem hlutfall af þjóðarframleiðslu verði ekki auk-
in, mun það ekki duga til að standa undir kröf-
unum.
Á næstu árum mun því reynast nauðsynlegt að
leita nýrra leiða til að hægt verði að veita aukna
þjónustu án þess að kostnaðarhliðin fari úr bönd-
unum. Þetta verður eitt stærsta mál næstu ára.
Þetta er mál sem brennur á kjósendum. Tillögur
og hugmyndir flokkanna eru hins vegar ekki
nærri því jafnvel og ítarlega útfærðar og kynnt-
ar og hugmyndir þeirra í skattamálum. Það gæti
verið hollt að minnast þess sem Carville skrifaði
á tússtöfluna: Ekki gleyma heilbrigðismálunum.
Breytingar eða
óbreytt ástand
Efst á töfluna sína rit-
aði Carville hins veg-
ar: Breytingar eða
óbreytt ástand. Þetta
var gert til að minna á að þótt Clinton væri
óskrifað blað í hugum flestra bandarískra kjós-
enda mætti nýta það honum í hag.
Að mörgu leyti virðist sem kosningabaráttan
fyrir þingkosningarnar sé einmitt farin að snúast
um það, hvort hér verði breytingar eftir næstu
kosningar eða óbreytt ástand. Verður sama
stjórnarmynstur eða munu stjórnarandstöðu-
flokkarnir taka við völdum?
Flokkar stjórnarandstöðunnar með Samfylk-
inguna í broddi fylkingar hafa dregið upp þá
mynd að nauðsynlegt sé að koma núverandi
stjórnarflokkum og þá ekki síst Sjálfstæðis-
flokknum frá völdum. Ræður Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur í Borgarnesi, þar sem hún sak-
aði ríkisstjórnina og þá ekki síst forsætis-
ráðherra um valdþreytu og misbeitingu valds,
hafa líklega átt að vera liður í þessari baráttu. Þá
er greinilegt á auglýsingum Samfylkingarinnar
síðustu daga að meginntak þeirra er breyting,
breytinganna vegna. Stjórnarflokkarnir leggja
hins vegar áherslu á þann árangur sem liggur
fyrir að loknu kjörtímabilinu og hvetja kjósend-
ur til að veita þeim áframhaldandi umboð.
Þær kosningar sem framundan eru skipta
miklu máli. Úrslit þeirra munu móta íslensk
stjórnmál um langt skeið. Flestir flokkar hafa
lagt mikið undir. Það útspil Samfylkingarinnar
að gera Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur að tals-
manni flokksins í kosningunum hefur vissulega
hrist upp í stjórnmálabaráttunni. Hins vegar
yrði það að sama skapi mikið áfall fyrir flokkinn
og Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttir ef hann nær
ekki þeim árangri að setjast í ríkisstjórn að lokn-
um kosningum.
Framsóknarflokkurinn og formaður hans eiga
einnig mikið undir úrslitum kosninganna. Sú
ákvörðun Halldórs Ásgrímssonar að færa sig frá
Austurlandi til Reykjavíkur og mikil endurnýjun
á framboðslistum flokksins á höfuðborgarsvæð-
inu var skref í þá átt að auka vægi Framsóknar-
flokksins á höfuðborgarsvæðinu. Verði niður-
staðan í kosningunum hins vegar í samræmi við
skoðanakannanir að undanförnu er ekki víst að
sú þróun gangi eftir.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur rétt eins og Fram-
sóknarflokkurinn verið í ríkisstjórn undanfarin
átta ár – raunar í tólf ár – og leggur nú verk sín
undir dóm kjósenda. Sjálfstæðisflokkurinn, sem
verið hefur stærsti flokkur landsins frá stofnun,
stendur jafnframt frammi fyrir því að Samfylk-
ingin mælist ítrekað með svipað og jafnvel meira
fylgi í skoðanakönnunum.
Gott gengi Frjálslynda flokksins í skoðana-
könnunum síðustu vikur hefur orðið til að auka á
óvissu um úrslit kosninganna. Fyrir nokkrum
mánuðum var allt eins líklegt að flokkurinn
myndi hverfa af þingi eftir kosningar. Nú virðist
hins vegar líklegt að hann muni geta náð nokkr-
um mönnum á þing og jafnvel átt aðild að ríkis-
stjórn ef mynduð verður þriggja flokka ríkis-
stjórn að loknum kosningum. Frjálslyndi
flokkurinn er hins vegar að flestu leyti óskrifað
blað. Hann hefur lagt ofuráherslu á breytingar á
sjávarútvegsstefnunni en stefnumiðin að öðru
leyti eru að mörgu leyti óljós. Eigi flokkurinn að
eiga einhverja framtíð fyrir sér verður hann að
ná eiga fulltrúa á Alþingi eftir kosningar. Að
öðru leyti er hætta á að hann muni fara sömu leið
og margir aðrir flokkar sem stofnaðir hafa verið
á síðustu áratugum en ekki hafa náð að lifa leng-
ur en eitt til þrjú kjörtímabil.
Vinstri grænir standa ekki síður á tímamótum
en hinir flokkarnir. Vinstrihreyfingin grænt
framboð varð til um sama leyti og Samfylkingin
þegar öfl lengst til vinstri í Alþýðubandalaginu
og Kvennalistanum gátu ekki sætt sig við sam-
eininguna við Alþýðuflokkinn. Vinstri grænir
hafa enn sem komið er ekki átt sæti í ríkisstjórn
og hafa lagt mesta áherslu á baráttu gegn virkj-
unarframkvæmdum og aðild Íslands að Evrópu-
sambandinu.
Nú leggur flokkurinn höfuðáherslu á stjórnar-
þátttöku undir slagorðinu velferðarstjórn.
Vinstri grænir eiga mikið undir því að komast í
stjórn til að komast hjá því að verða einhvers
konar jaðarflokkur með „öðruvísi“ sjónarmið.
Slíkir flokkar geta vissulega þjónað ákveðnum
tilgangi, líkt og Kvennalistinn er dæmi um.
Þeirra bíða hins vegar einnig gjarnan sömu örlög
og Kvennalistans.
Stjórnarþátttaka gæti hins vegar einnig
reynst tvíeggjað vopn fyrir vinstri græna líkt og
reynsla þýskra græningja sýnir. Undir forystu
Joschka Fischer hafa þýskir græningjar fært sig
nær miðju stjórnmálanna. Jafnframt eigar þeir á
hættu að glata sérstöðu sinni í stjórnmálum. Það
sama gæti átt við um vinstri græna.
Vissulega er sú hætta til staðar að á síðustu
vikum kosningabaráttunnar muni hún snúast
upp í harðar persónulegar árásir í stað málefna-
legrar umræðu.
Það er þekkt aðferð í stjórnmálabaráttu að
ráðast á andstæðinga sína með offorsi í stað þess
að kynna eigin stefnu og ágæti. Þetta hefur verið
nefnt neikvæð kosningabarátta og hefur líklega
hvergi verið þróað jafnmikið og í Bandaríkjun-
um. Þar eru mörg dæmi um að með sjónvarps-
auglýsingum sé gefið í skyn að andstæðingurinn
sé stórhættulegur almannahagsmunum eða þá
að gert er lítið úr andstæðingnum og hann gerð-
ur afkáralegur í augum kjósenda. Líklega vilja
fæstir að íslensk stjórnmál þróist í slíkan farveg.
Hættumerkin eru hins vegar til staðar.
Þótt harkan sé langt í frá jafnmikil og hún var
í íslenskum stjórnmálum á fyrri hluta síðustu
aldar er þróunin komin út á varhugaverða braut.
Við megum ekki gleyma því að þegar rætnar
persónulegar árásir á andstæðinga þóttu sjálf-
sagðar í stjórnmálum fór stjórnmálabaráttan
fram í samkunduhúsum og í dagblöðum. Með
fjölmiðlabyltingu síðustu ára hefur hún hins veg-
ar færst inn á heimili fólks í síauknum mæli. Net-
ið gerir að verkum að í ljósi nafnleyndar er hægt
að setja fram ótrúlegustu fullyrðingar um menn
og málefni á óritskoðuðum vefjum.
Stjórnmál geta verið óvæginn starfsvettvang-
ur en það má ekki gleymast að þegar upp er
staðið takast þar á einstaklingar, sem eiga fjöl-
skyldur, rétt eins og aðrir íbúar þessa lands. Lík-
lega er enginn stétt manna jafnmikið undir smá-
sjánni hjá almenningi og stjórnmálamenn.
Margir hæfir einstaklingar frjábiðja sér nú þeg-
ar þátttöku í stjórnmálum einmitt vegna þess
hversu erfitt er að bjóða hinu nánasta umhverfi,
maka og börnum, upp á þann darraðardans er
fylgir stjórnmálunum. Ef stjórnmálabaráttan
færist enn frekar frá því sem nú er út í að verða
pólitískur leðjuslagur erum við að taka mikið
ógæfuspor.
Morgunblaðið/RAX
Vatnavextir við Skógá.
„Þegar Carville rit-
aði á tússtöfluna
sína: Efnahags-
málin, vitleysing-
arnir ykkar vildi
hann minna menn á
að kjósendur hefðu
takmarkaðan áhuga
á heimsmálum,
milliríkjasamn-
ingum og öðrum há-
leitum markmiðum.
Þegar upp væri
staðið staðið réði úr-
slitum hvort al-
menningur teldi sig
hafa það betra eða
verra en fyrir síð-
ustu kosningar.
Ráðstöfunartekjur,
verðbólga og vaxta-
stig skiptu miklu
meira máli en hvort
friðarumleitanir
fyrir botni Mið-
jarðarhafs væru að
þokast í rétta átt
eða ekki. Budda
kjósandans réði
atkvæði hans.“
Laugardagur 19. apríl