Morgunblaðið - 03.05.2003, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
AMFYLKINGIN stefnir að því að fá
stuðning í komandi kosningum sem
gefur flokknum styrk til að vera í
forystu fyrir næstu ríkisstjórn.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir segist
ekki útiloka samstarf við neinn flokk, en hún
segist ekki sjá betur en Sjálfstæðisflokkurinn
hafi útilokað samstarf við Samfylkinguna. Hún
segir erfiðara að meta yfirlýsingar Framsókn-
arflokksins um ríkisstjórnarþátttöku, en hann
hafi þó verið með tilburði til að greina sig frá
Sjálfstæðisflokknum síðustu daga.
Ingibjörg Sólrún kom inn í landsmálapólitík-
ina með nokkuð óvenjulegum hætti þegar hún
sagðist vera tilbúin að taka fimmta sæti Sam-
fylkingarinnar í Reykjavíkurkjördæmi norður.
Í framhaldi af því lét hún af embætti borg-
arstjóra. Ingibjörg Sólrún segist ekki telja að
þessi innkoma hafi skipt miklu máli í kosninga-
baráttunni, þó kunni að vera að þetta hafi
skerpt eitthvað línurnar milli Sjálfstæðisflokks
og Samfylkingar.
Hver átti hugmyndina að því að þér yrði stillt
upp sem forsætisráðherraefni Samfylkingar-
innar?
„Hugmyndin kom frá Össurri Skarphéðins-
syni. Þegar ég gaf kost á því að taka fimmta
sætið í Reykjavík norður leit ég á það sem vara-
þingmannssæti og að líta mætti á þetta sem
vink um að ég væri á leiðinni, en ekki að ég ætl-
aði að hella mér í landsmálin af fullum krafti.
Þegar niðurstaðan varð sú að samstarfsflokkar
Samfylkingarinnar í borgarstjórn sættu sig
ekki við það og ég hætti sem borgarstjóri var
spurningin orðin sú hvernig væri hægt að nýta
krafta mína til fulls, bæði í aðdraganda kosn-
inganna og eins eftir kosningarnar. Prófkjör
hafði farið fram og við höfðum ekki hugsað okk-
ur að hrófla við því. Niðurstaða Össurar varð
því sú að leggja til að ég tæki að mér þetta hlut-
verk, að leiða kosningabaráttuna og vera for-
sætisráðherraefni flokksins eftir kosningar ef
við fengjum til þess stuðning. Það var sátt um
það í framkvæmdastjórn flokksins og þing-
flokki.“
Sjálfstæðisflokkurinn í raun að útiloka
samstarf við Samfylkinguna
Formaður Samfylkingarinnar hefur sagt að
ef flokkurinn eigi aðild að næstu ríkisstjórn
verðir þú ráðherra óháð því hvort þú náir kjöri
á Alþingi. Telurðu að þú hafir umboð til að
krefjast þess að verða forsætisráðherra ef
kjósendur kjósa þig ekki á þing?
„Ég krefst þess ekki að verða forsætisráð-
herra. Það var Samfylkingarinnar að ákveða
hvort ég væri forsætisráðherraefni hennar og
þá í forystu fyrir ríkisstjórn þar sem hún yrði
kjölfestan. Það er ekkert sem segir að ráð-
herrar þurfi endilega að vera þingmenn. Hins
vegar er nokkuð ljóst að það fer saman að nái
ég ekki kjöri á þing er mjög ólíklegt að Sam-
fylkingin hafi fengið þann styrk sem hún þarf
til þess að geta verið í forystu í ríkisstjórn.“
Össur Skarphéðinsson hefur líka talað um að
það sé rökrétt að þeir sem vilja breytingar
kjósi stjórnarandstöðuflokkana. Er samstjórn
Samfylkingar, Frjálslynda flokksins og vinstri-
grænna þín draumaríkisstjórn?
„Ég hugsa ekki um ríkisstjórnir í ein-
hverjum munstrum. Það sem er aðalatriði
þessara kosninga er að fella núverandi rík-
isstjórn. Takist það skiptir öllu máli hvert
verður inntakið í stefnu nýrrar ríkisstjórnar.
Samfylkingin hlýtur að leggja mesta áherslu
á það í viðræðum við aðra flokka að hún nái
sem mestu fram af þeim stefnumiðum sem hún
er að berjast fyrir í þessum kosningum. Ef hún
fær góðan stuðning í kosningum felast í því
skilaboð frá kjósendum að þeir vilji að Sam-
fylkingin verði leiðandi í stjórnarmyndun eftir
kosningar. Þar munum við leggja áherslu á
okkar mál og þau eru aðalatriðið en ekki
stjórnarmunstrið.“
Finnst þér þegar þú lítur yfir hið pólitíska
landslag að það sé ekker eitt stjórnarmunstur
sem blasi frekar við en annað?
„Nei, það fer eftir niðurstöðu kosninganna.
Hins vegar hafa mál verið að þróast með þeim
hætti að Sjálfstæðisflokkurinn hefur í rauninni
verið að vísa því á bug að hann sé tilbúinn til
þess að fara í samstarf með Samfylkingunni.
Hann hefur sagt að út frá stefnumálum Sam-
fylkingarinnar sé óaðgengilegt fyrir flokkinn
að fara í ríkisstjórn með henni. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur því verið að útiloka sig frá
slíku stjórnarmunstri. Framsóknarflokkurinn
hefur sagt að fái flokkurinn ekki nægilegan
stuðning muni hann ekki fara í ríkisstjórn. Í
þeim orðum felst að fái flokkurinn ekki þann
stuðning sem dugar til að núverandi ríkisstjórn
haldi velli fari þeir ekki í neina aðra ríkisstjórn.
Framsóknarmenn hafa því líka verið að dæma
sig til áhrifaleysis. Stjórnarflokkarnir hafa því
haft frumkvæði að því að útiloka sig frá áhrif-
um í íslenskum stjórnmálum ef þeir fái ekki
stuðning til að starfa saman.“
Telur þú að Framsóknarflokkurinn leggi alla
áherslu á að viðhalda þessu stjórnarsamstarfi?
„Mér sýnist að hann hafi, a.m.k. framan af,
límt sig mjög fast við hliðina á Sjálfstæð-
isflokknum og kannski þar með glatað sérstöðu
sinni og sjálfstæði í kosningabaráttunni. Það er
bara núna á lokasprettinum sem Halldór Ás-
grímsson hefur verið að reyna að greina sig frá
Sjálfstæðisflokknum.“
Hér hafa aldrei setið vinstristjórnir
Sumir af stuðningsmönnum Samfylking-
arinnar tala um að forystumenn Sjálfstæð-
isflokksins séu með hræðsluáróður, þegar þeir
telja líkur á að stjórnarandstöðuflokkarnir
myndi næstu ríkisstjórn fari kosningarnar eins
og skoðanakannanir gefa til kynna. Hvers
vegna er þetta hræðsluáróður? Er þetta kostur
sem kjósendur ættu að þurfa að hræðast?
„Nei, alls ekki, en sjálfstæðismenn láta
gamla orðaleppa hugsa fyrir sig. Þeir tala um
að vinstristjórnir séu glundroðastjórnir. Um
hvaða vinstristjórnir eru þeir að tala? Af
hverju eru þeir að beina þessu tali að okkur?
Þeir ættu að beina því að Framsóknarflokkn-
um. Það hefur ekki oft gerst á Íslandi að það
hafi verið myndaðar ríkisstjórnir undir forystu
annarra flokka en Framsóknarflokksins eða
Sjálfstæðisflokksins. Allar hinar svokölluðu
vinstristjórnir hafa verið undir forystu Fram-
sóknarflokksins. Er Framsóknarflokkurinn
vinstriflokkur? Ekki mér vitanlega. Hann er
miðjuflokkur og stundum meira aðsegja nokk-
uð hægrisinnaður miðjuflokkur. Þetta hafa því
verið miðjustjórnir sem hér hafa setið undir
hans forystu.
Það má líka spyrja hvort menn vilji skil-
greina vinstristjórnir sem stjórnir sem róttæk-
ir vinstriflokkar sitja í. Var þá Nýsköp-
unarstjórnin, sem var undir forystu
Sjálfstæðisflokks og með aðild Sósíalistaflokks,
vinstristjórn? Ekki er ég viss um að Sjálfstæð-
isflokkurinn vilji fallast á það. Hér hafa einfald-
lega aldrei setið vinstristjórnir.
Hin hliðin á þessum hræðsluáróðri er þegar
menn eru að draga upp gömlu glundroðakenn-
inguna, eins og gert var fyrir borgarstjórn-
arkosningarnar 1982. Það er einfaldlega löngu
búið að afsanna þær kenningar. Þær hafa ekk-
ert gildi lengur.“
Ekki spurning um hvort heldur hvenær
við göngum í ESB
Evrópumál voru mikið rædd í haust og vet-
ur, en lítið í þessar kosningabaráttu. Samfylk-
ingin hefur sérstöðu í þessu máli. Hvers vegna
hefur flokkurinn ekki lagt meiri áherslu á þetta
mál í kosningabaráttunni?
„Það er alltaf spurning hvað eigi að hafa for-
gang í umræðunni. Við höfum einfaldlega talið
að það væri brýnna að tala um önnur mál. Við
höfum lagt mikla áherslu á velferðarmál,
menntamál og jafnréttismál. Það má segja að
það séu takmörk fyrir því hvað sé hægt að
koma mörgum málum inn í miðju umræðunn-
ar, sérstaklega ef aðrir flokkar eru ekki til-
búnir til að ræða þau. Það virðist vera að það sé
ekki mikill áhugi hjá öðrum flokkum að tala um
Evrópumálin, því miður. Við gerum okkur auð-
vitað grein fyrir því að við stjórnum því ekki
ein hvernig þessum samskiptum við Evrópu-
sambandið verður hagað. Við erum hér með
samsteypustjórnir og við stöndum andspænis
því að hinir flokkarnir eru ekki tilbúnir til þess
að taka einhverja afgerandi afstöðu í málinu
nema þá gegn ESB og það er því hægara um
að tala en í að komast að gefa einhver loforð
um hvernig þeim málum verði hagað eftir
kosningar. Við ætlum ekki að gera eins og
Sjálfstæðisflokkurinn sem lofar 30 milljarða
skattalækkunum þótt ekki verði séð að hann
eigi þess nokkurn kost að standa við þau loforð.
Hvaða flokkur ætlar að taka þátt í því og þeim
niðurskurði í velferðarkerfinu sem því yrði
samfara? Ég veit ekki um neinn. En okkar
stefna er skýr. Við viljum fara í aðild-
arviðræður við ESB.“
Hvernig sérð þú samskipti Íslands og Evr-
ópusambandsins þróast í framtíðinni? Telurðu
að við eigum eftir að gerast aðilar að ESB?
„Já, í mínum huga er þetta ekki spurning um
hvort heldur hvenær. Við eigum pólitíska sam-
leið með þeim þjóðum sem þar eru. Við erum í
dag að taka yfir um 80% af því regluverki sem
þar er samþykkt. Spurningin er hvort menn
sætti sig við það til langframa að hafa ekki
áhrif á þá lagasetningu sem hér verður að
veruleika. Mér finnst það algerlega óviðunandi
staða. Ég held að því lengur sem við drögum
það að fara í aðildarviðræður því erfiðara verði
fyrir okkur að ná góðum samningi. Ég hef viss-
ar áhyggjur af því.“
En hefur þú ekki áhyggjur af sjávarútvegs-
hagsmunum okkar ef við göngum í ESB?
„Ég er þeirrar skoðunar að við eigum að
geta náð samningum við ESB sem tryggja
þessa þjóðarhagsmuni okkar. Það er enginn
sem vill setja þá í hættu. Við í Samfylkingunni
erum búin að fara mjög gaumgæfilega í gegn-
um þessi mál og höfum gefið út sérstakt rit um
það þar sem sjávarútvegsstefnan var skoðuð
sérstaklega. Ég tel að það eigi að vera hægt að
ná samningum sem taka mið af þeirri sérstöðu
okkar að sjávarútvegur er grundvall-
aratvinnugrein í efnahagslífi okkar. En það
verður alltaf þjóðin sem á síðasta orðið um
þessa hagsmuni því við viljum bera samnings-
niðurstöðuna undir hana í þjóðaratkvæða-
greiðslu.“
Utanríkisráðherra segir að eitt af fyrstu
verkefnum nýrrar ríkisstjórnar verði að semja
við Bandaríkjastjórn um framtíð varnarstöðv-
arinnar. Hvernig sérð þú varnarmál Íslands
þróast í framtíðinni?
„Það er erfitt að segja. Það fer talsvert eftir
því hvernig Bandaríkjamenn meta sína varn-
arhagsmuni. Þetta er tvíhliða samningur og
báðir aðilar verða að hafa af honum einhvern
hag. Það liggur fyrir að Bandaríkjamenn hafa
verið að breyta áherslum sínum í varn-
armálum, þ.e. frá Atlantshafinu að Persaflóa
og botni Miðjarðarhafs. Það er auðvitað ekki
markmið í sjálfu sér að hafa hér erlendan her í
landi og við verðum að leggja sjálfstætt og
raunsætt mat á okkar varnarhagsmuni á hverj-
um tíma. Ég tel hins vegar ekki ástæðu til að
ætla annað en að varnarsamningurinn verði
áfram í gildi. En það breytir ekki því að við eig-
um eftir sem áður að hafa sjálfstæða utanrík-
isstefnu og meta okkar hagsmuni sjálfstætt.“
Hvaða kröfur eigum við að setja fram við
Bandaríkjamenn í komandi viðræðum? Eigum
við t.d. að gera kröfu um að eftirlitsflugvél-
arnar verði hér áfram?
„Mér finnst eðlilegt að það sé gert ráð fyrir
þeim hér áfram. Við erum ekki með nein önnur
úrræði í varnarmálum.“
Sjálfstæðisflokkur ekki flokkur
sátta í sjávarútvegsmálum
Útgerðarmenn segja að tillögur Samfylking-
arinnar um fyrningu aflaheimilda eigi eftir að
leiða til hruns í greininni. Hvað segir þú um
þessa gagnrýni?
„Ég tel að þessi gagnrýni sé byggð á algjör-
um misskilningi. Það er enginn að tala um að
höggva að rótum þessarar grundvall-
aratvinnugreinar landsins.
Það er mjög mikilvægt að það náist meiri
sátt um greinina og vinnufriður fyrir þá sem
þar starfa. Formaður Sjálfstæðisflokksins tal-
ar um að stjórnarandstaðan hafi rofið sátt í
málinu með tillögum sínum í þessum málum.
En Sjálfstæðisflokkurinn er ekki flokkur sátta,
hefur aldrei verið það og mun aldrei verða það
af því hann er alltaf svo upptekinn af því að búa
til sátt í sínum eigin röðum að hann lætur sér í
léttu rúmi liggja hvað öðrum finnst.
Tillögur okkar hafa hins vegar legið fyrir í
nokkur ár og voru ekki settar fram til að rjúfa
neina sátt heldur til að svara þeirri miklu gagn-
rýni sem var og er á það kerfi sem við nú búum
við, einkum úthlutun veiðiheimilda.
Ég vil nefna það í upphafi að við teljum það
mjög mikilvægt að sett verði ákvæði í stjórn-
arskrá sem tryggi þjóðareign á sameiginlegum
auðlindum þjóðarinnar og skýri bæði rétt-
arstöðu þjóðarinnar og þeirra sem fá að nýta
auðlindirnar. Það er í samræmi við það sem
auðlindanefnd lagði til. Hluti þeirra deilna sem
standa um fiskveiðistefnuna stafar af því að
réttarstaðan er óskýr. Fiskimiðin eru sam-
kvæmt lögum sameign þjóðarinnar en lögin
veita síðan útgerðarmönnum nánast fullkom-
inn eignarrétt á veiðiheimildunum. Þetta veld-
ur eilífri togstreitu meðan ekki er tekið á því.
Við viljum að aflaheimildirnar verði innkall-
aðar; hvort það gerist á 10 árum eða 20 árum
er ekki aðalatriði málsins. Síðan viljum við að
þær verði boðnar út til leigu til fimm ára í senn.
Það væri mikill ávinningur miðað við stöðuna í
dag þegar veiðiheimildum er einungis úthlutað
til árs í senn og sífelld óvissa hangir yfir. Á
markaði eiga allir möguleika á að bjóða í afla-
heimildirnar. Það hefur komið fram í um-
ræðunni að við viljum bæði gefa góðan tíma í
aðlögun og að e.t.v. þurfi að nota hluta þeirra
fjármuna sem koma inn í fyrstu umferð til að
milda áhrifin og að tekið sé tillit til þeirra sem
fjárfest hafa í kvóta eftir að afskriftir voru af-
lagðar vegna kvótakaupa.
Davíð Oddsson og Halldór Ásgrímsson virð-
ast hafa sérstakar áhyggjur af stórútgerðinni
en hún mun geta boðið í veiðiheimildir eins og
aðrir. Ef þetta eru vel rekin fyrirtæki hef ég
ekki trú á því að þau þurfi á neinum forrétt-
indum að halda. Þau þurfa bara á jafnræði að
halda. Þeir hafa líka talað um að með þessu
væri verið að skerða kvóta byggðarlaga um svo
og svo mikið. Forsætisráðherra hefur jafnvel
gengið svo langt að segja að þetta yrði rothögg
fyrir byggðarlögin. Hræðsluáróðurinn eina
ferðina enn. Auðvitað munu bæði starfandi út-
gerðir og öflugir nýliðar bjóða í þessar heim-
ildir. Einhverjir munu veiða þennan fisk og
hann verður unninn víða um landið rétt eins og
nú. Við ætlum ekki að hætta að sækja sjóinn.
Mér finnst fráleitt að tala um þetta með þess-
um hætti og þeir sem það gera ættu að líta sér
nær. Forsætisráðherra hefur verið að fara um
landið og væntanlega komist að því hvernig
landsbyggðinni hefur farnast undir núverandi
ríkisstjórn. Hafi landsbyggðinni einhvern tím-
ann verið greitt rothögg þá hefur það gerst
undir hans forystu.
Annars eru viðbrögðin við fyrningarleiðinni
mjög mótsagnakennd. Þeir sem eru smáir í
sjávarútvegi tala um að þeir komist ekki inn í
greinina því þeir þurfi að keppa við þessi stóru
og öflugu fyrirtæki sem hafa aðgang að banka-
kerfinu. Fulltrúar þessara stóru fyrirtækja
segja að þeir eigi eftir að tapa vegna þess að
ætlunin sé að taka heimildirnar af þeim og það
verði einhverjir smábátasjómenn sem fái þær.
Það er ekkert samræmi í þessari gagnrýni.
Aðalatriðið er að
fella ríkisstjórnina
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir segir að aðalatriði kosninganna sé
að fella núverandi ríkisstjórn. Tímabært sé að breyta þeim
vinnubrögðum í stjórnmálum sem forysta Sjálfstæðisflokksins
hafi mótað. Egill Ólafsson ræddi við Ingibjörgu Sólrúnu um
stjórnmálin og stefnu Samfylkingarinnar.
Alþingiskosningar 10. maí 2003