Morgunblaðið - 03.05.2003, Síða 55

ALDARMINNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2003 55
✝ Ólafur Magn-ússon fæddist á
Landamótum í Seyð-
isfirði hinn 3. maí ár-
ið 1903. Hann lést
með sviplegum hætti
á Vífilsstaðaspítala 4.
nóvember árið 1930,
aðeins 27 ára að
aldri. Foreldrar hans
voru Magnús Jóns-
son (1875–1946), for-
maður á Seyðisfirði
og síðar á Sólvangi í
Vestmannaeyjum ,og
kona hans, Hildur
Ólafsdóttir (1882–
1917), frá Landamótum í Seyð-
isfirði. Ólafur var elstur tíu barna
þeirra hjóna en þrjú systkini hans
dóu barnung.
Systkini Ólafs er upp komust
voru Jón (1904–1961), Rebekka
(1905–1980), Kristinn (1908–1984),
Sigurður (f. 1909), Unnur (1913–
2002) og Sigurbjörg (1916–2000).
Sigurður er einn eftirlifandi
systkina Ólafs og maka þeirra og
býr á Seyðisfirði.
Ólafur kvæntist 27. mars 1926
Ágústu Hansínu Petersen, f. 4.
janúar 1905, d. 27. október 1987.
Hún var dóttir Aage Lauritz Pet-
ersen (1879–1959), símstjóra í
Vestmannaeyjum og síðar skatt-
stofufulltrúa í Reykjavík, og konu
hans, Guðbjargar Jónínu Gísla-
dóttur (1880–1969), eins stofnenda
kvenfélagsins Líknar og Leik-
félags Vestmannaeyja. Synir
Ólafs og Ágústu voru Magnús,
læknir og hjartasérfræðingur í
Reykjavík, f. 1. nóv-
ember 1926, d. 2.
september 1990, og
Ólafur, lyfjafræð-
ingur í Reykjavík og
síðar lyfsali á Húsa-
vík, f. 29. mars 1928,
d. 14. febrúar 1984.
Eftirlifandi eig-
inkona Magnúsar
Ólafssonar er Anna
G. Stefánsdóttir, f.
1930, og eru synir
þeirra Stefán Ágúst,
f. 1950, og Ólafur
Friðrik, f. 1952.
Dóttir Magnúsar og
Margrétar Ólafíu Jónsdóttur er
Nína Valgerður, f. 1948. Eftirlif-
andi eiginkona Ólafs Ólafssonar
er Erna Hermannsdóttir, f. 1933.
Kjörsynir þeirra eru Ólafur Vig-
fús, f. 1969, og Ragnar Pétur, f.
1971. Sonur Ólafs og Sigrúnar
Sigurðardóttur er Sigurður Sig-
fússon, f. 1948.
Ólafur Magnússon lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1923 og nam lækn-
isfræði við Háskóla Íslands en
þurfti að hætta námi vegna
heilsubrests. Hann stofnaði árið
1928 vikublaðið Víði, sem kom út í
Vestmannaeyjum í aldarfjórðung
og ritstýrði því þar til hann var
lagður inn á Vífilsstaðaspítala
vegna berkla í mars 1930. Ólafur
var víðlesinn og afburða góður
skákmaður. Hann var einn stofn-
enda knattspyrnufélagsins Týs og
félagsins Akóges í Vestmanna-
eyjum.
Við komum hér á kveðjustund
að kistu þinni, bróðir
að hafa við þig hinzta fund
og horfa á gengnar slóðir.
Og ógn oss vekja örlög hörð,
en ennþá koma í hópinn skörð,
og barn sitt faðmi byrgir jörð,
vor bleika, trygga móðir.
En minning þín er mjúk og hlý
og mun oss standa nærri.
Með hverju vori hún vex á ný
og verður ávallt kærri.
Ef lífsins gáta á lausnir til,
þær ljóma bak við dauðans þil.
Og því er gröfin þeim í vil,
sem þráðu útsýn stærri.
Þetta fallega minningarljóð ber
nafnið „Kveðja“ og er að finna í
kvæðasafni skáldsins og ljóðaþýð-
andans Magnúsar Ásgeirssonar
(1901–1955), sem Tómas Guð-
mundsson gaf út árið 1957. Það var
ort vegna fráfalls Ólafs Magnús-
sonar, stud.med. og sungið við
jarðarför hans. Ólafur var vinur
Magnúsar og systursonur þáver-
andi eiginkonu hans, Önnu Ólafs-
dóttur (1898–1987).
Ólafur Magnússon var um margt
líkur föður sínum, Magnúsi Jóns-
syni. Magnús var Borgfirðingur að
uppruna, fæddur á Geldingaá í
Leirársveit, sonur Jóns Jónssonar
(1840–1889), bónda þar, sem var
fæddur á Deildartungu í Reyk-
holtsdal, og konu hans, Kristínar
Jónasdóttur (1843-1917), sem var
fædd á Leirá í Leirársveit. Magnús
hóf snemma sjómennsku og var
barnakennari og organleikari áður
en hann fluttist til Seyðisfjarðar
árið 1902 og gerðist formaður þar.
Hann fluttist til Vestmannaeyja ár-
ið 1915, þar sem hann rak útgerð
og gaf jafnframt út og ritstýrði
blaðinu Víði eftir fráfall sonar síns.
Magnús bjó í Túnsbergi fyrstu árin
í Vestmannaeyjum, en reisti Sól-
vang árið 1920, sem hann var jafn-
an kenndur við. Magnús var mynd-
arlegur á velli, vel og sterklega
vaxinn, þrekmaður, svipmikill og
fríður sýnum. Hann var gáfaður
atorkumaður, prúðmenni og öllum
geðþekkur, skáldmæltur og orti
undir nafninu Hallfreður. Hann var
farsæll sjósóknari, sem naut mikils
trausts. Hildur, móðir Ólafs, var
fædd í Gráhúsi á Þórarinsstaðaeyr-
um í Seyðisfirði. Faðir hennar var
Ólafur Pétursson (1860–1944), út-
vegsbóndi á Landamótum, fæddur
á Hofi í Norðfirði. Móðir Hildar
var Rebekka Eiríksdóttir (1860–
1923), sem var fædd á Hrafna-
björgum í Jökulsárhlíð, en bjó síð-
ar með foreldrum sínum á Sörla-
stöðum í Seyðisfirði. Hildur
Ólafsdóttir fæddi alls ellefu börn,
en eitt fæddist andvana og þrjú
dóu barnung. Hún dó aðeins 34 ára
gömul frá sjö börnum á aldrinum
eins til fjórtán ára, en Magnús
maður hennar reyndist vandanum
vaxinn og hélt fast utan um barna-
hóp sinn.
Þegar Magnús og Hildur fluttust
til Vestmannaeyja með fjölskyld-
una urðu bræðurnir Ólafur og Sig-
urður eftir á Seyðisfirði. Ólafur hjá
afa sínum og ömmu á Landamót-
um, en Sigurður hjá fósturforeldr-
um sínum á Þórarinsstöðum. Þar
fann Sigurður árið 1938 grafir úr
heiðnum sið, sem vafalítið eru ein-
hverjar merkustu fornminjar þjóð-
arinnar. Sigurður flutti síðar til
Vestmannaeyja, þar sem flest börn
systkinanna frá Sólvangi hafa alist
upp. Þau Jón, Kristinn, Sigurður
og Sigurbjörg hafa eignast stóran
barnahóp en Rebekka missti eina
barn sitt og Unni varð ekki barna
auðið. Af börnum systkinanna frá
Sólvangi búa enn í Eyjum Ólafur
Magnús Kristinsson, og tvö barna
Sigurbjargar, þau Gunnlaugur Ax-
elsson og Kristrún Axelsdóttir. Í
bókinni Deildartunguætt, sem kom
út árið 1978, er gerð ágætlega
grein fyrir afkomendum Magnúsar
á Sólvangi og Hildar Ólafsdóttur.
Ólafur Magnússon tók gagnfræða-
próf vorið 1920 eftir að hafa lesið
undir það í einn vetur. Haustið eft-
ir settist hann í fjórða bekk
Menntaskólans og lauk stúdents-
prófi vorið 1923. Sama haustið inn-
ritaðist hann í læknadeild Háskól-
ans og tók próf í heimspeki vorið
eftir. Stundaði hann nám í lækna-
deild í nokkur ár en hætti námi um
það leyti sem hann veiktist af
berklum. Hafði hann þá m.a. gegnt
aðstoðarlæknisstörfum hjá Ólafi Ó.
Lárussyni, héraðslækni í Eyjum.
Stofnun Víðis var mikið þrekvirki á
sínum tíma og útgáfa þess enn
meira afrek eftir að Ólafur lagðist
veikur í maí 1929. Allt sem hann
skrifaði í blaðið ritaði hann við hné
sér í rúminu og las þar allar próf-
arkir og leiðrétti með sama hætti. Í
ávarpi í fyrsta tölublaði Víðis 17.
nóvember árið 1928 segir Ólafur
m.a.: „Ekkert víðlesið blað hefur
verið gefið hjer út og önnur blöð
hafa gert ótrúlega lítið að því að
flytja frjettir hjeðan, úr öðrum
fólksflesta bæ landsins. Væri vel,
ef blaðið Víðir gæti úr þessu bætt.“
Víðir tók frá upphafi afstöðu
með Íhaldsflokknum og seinna
Sjálfstæðisflokknum eftir samein-
inguna við Frjálslynda flokkinn. Í
grein í Víði árið 1942 leggur Magn-
ús á Sólvangi hins vegar áherslu á
sjálfstæði blaðsins, þegar hann
segir: „Síðan árið 1933 hef ég
stjórnað útgáfu Víðis á eigin kostn-
að. Get ég þess einkum til að leið-
rétta þann misskilning, sem sumir
virðast haldnir af, að ég hafi verið í
þjónustu Sjálfstæðisflokksins, en
það er hinn mesti misskilningur.
Ég hef engum verið háður og eng-
an fjárhagsstuðning beðið um eða
hlotið. Víðir hefur ekki verið gefinn
út af mér í gróðaskyni. Blaðið hef-
ur stutt stefnu sjálfstæðismanna,
síðan það hóf göngu sína og alltaf
verið opið fyrir þeim, sem fundið
hafa hjá sér þrótt til að skrifa um
hagsmunamál bæjarins, lands og
þjóðar. Hafa margir hinna mæt-
ustu borgara látið þar til sín
heyra.“ Ekki þarf að fara mörgum
orðum um að Magnús tók fyrst og
fremst við Víði til að halda uppi
merki sonar síns. Á sama hátt og
það var þrekvirki hjá Ólafi Magn-
ússyni að ritstýra Víði, oft fárveik-
ur, lagði Magnús á Sólvangi hart
að sér, þegar hann bæði „stýrði
fiskibát og bæjarmálablaði“, eins
og lýst er í samnefndri grein í
Morgunblaðinu frá 10. september
árið 1988, eftir Aðalstein Jóhanns-
son. Þannig vann Magnús oft við
skriftir um borð í fiskibát sínum og
samdi þar mörg erfiljóða sinna um
látna Vestmannaeyinga. Magnús
seldi Einari Sigurðssyni blaðið
Víði, skömmu fyrir andlát sitt. Eft-
ir það ritsýrði Einar Víði í átta ár,
en síðar varð Fylkir málgagn sjálf-
stæðismanna í Eyjum.
Ólafi Magnússyni er lýst þannig
í minningargrein í Víði: „Ólafur var
ágætur námsmaður og frábærlega
skilningsgóður. Veitti honum mjög
létt að nema tungumál og stærð-
fræði. Voru það jafnan bestu náms-
greinar hans er hann var í skóla.
Eins og títt er um þá sem eru góð-
ir stærðfræðingar var Ólafur mjög
góður taflmaður. Á skólaárum sín-
um var hann jafnan taflkonungur
Menntaskólans, og eftir að Tafl-
félag Vestmannaeyja var stofnað
var hann oftast taflkonungur Vest-
mannaeyja. Sem dæmi þess hve
góður taflmaður Ólafur var má
geta þess, að oft lék hann sér að
því að máta sæmilega taflmenn í
blindskák, og sneri þá baki í tafl-
borðið en lét mótstöðumanninn
hafa það fyrir framan sig. Einu
sinni tefldi hann hér samtímis skák
við 20 menn. Stóð skákin yfir í
þrjár klukkustundir, og fóru leikar
svo, að jafnir urðu vinningar og
töp, en alls voru leikir í skákinni
270. Ber þetta allt órækan vott um
andlega atgjörvi Ólafs sáluga.
Hann var maður í hærra lagi, hárið
dökkt og andlitsfölur, og vel og lið-
lega vaxinn. Meðan heilsan var góð
var hann ágætur íþróttamaður, og
svo frár á fæti, að fáir stóðu honum
á sporði. Stundaði hann knatt-
spyrnu og hlaup um langt skeið, og
var jafnan hægri bakvörður í liði
„Týs“, og þótti ætíð hinn traustasti
í vörninni.“
Ágústa, eiginkona Ólafs, var um
margt lík Guðbjörgu, móður sinni,
sem var einkar ljúf og blíðlynd
kona. Guðbjörg var dóttir Gísla
Stefánssonar (1842–1903), kaup-
manns og útvegsbónda, í Hlíðar-
húsum í Vestmannaeyjum og
Soffíu Lísbetar Andersdóttur
(1847–1936). Meðal systkina Guð-
bjargar voru séra Jes, Eldeyjar-
fararnir Stefán og Ágúst og Anna
Ásdís, sem síðar er getið. Guðbjörg
og Aage, faðir Ágústu, skildu árið
1915 og giftist Guðbjörg síðar Sæ-
mundi Jónssyni, kaupmanni og út-
gerðarmanni, á Gimli í Vestmanna-
eyjum. Þar fæddust báðir synir
Ólafs og Ágústu, en Gimli stendur
við Kirkjuveg, alveg við jaðar nýja
hraunsins en Sólvangur er örstutt
þaðan, einnig við Kirkjuveg. Þegar
Ólafur þurfti að leggjast inn á Víf-
ilsstaðaspítala í mars 1930 flutti
Ágústa með eldri soninn, Magnús,
til móðursystur sinnar, Önnu Ás-
dísar Johnsens (1878–1945), og eig-
inmanns hennar, Gísla J. Johnsens
(1881–1965) stórkaupmanns og út-
gerðarmanns í Vestmannaeyjum
og í Reykjavík, en þau bjuggu á
Túngötu 18 í Reykjavík. Yngri son-
urinn, Ólafur, varð eftir í Eyjum og
ólst upp hjá Guðbjörgu, ömmu
sinni, og Sæmundi á Gimli. Eftir
fráfall Ólafs Magnússonar bjó
Ágústa áfram hjá Ásdísi og Gísla,
þar til hún giftist síðari manni sín-
um, Bjarna Forberg, bæjarsím-
stjóra í Reykjavík, árið 1933. Eign-
uðust þau þrjú börn, Örn, f. 1933,
Ásbjörgu, f. 1939, og Jenný, f.
1945.
Ólafur Magnússon var öllum
harmdauði sem þekktu hann, ekki
síst systkinum hans, sem heiðruðu
minningu hans alla tíð. Fráfall
elsta systkinsins, sem kostað hafði
verið til mennta af litlum efnum og
miklar vonir bundnar við, var
þungt högg fyrir fjölskylduna á
Sólvangi. Það kom í hlut Gísla J.
Johnsens að segja Magnúsi á Sól-
vangi frá andláti Ólafs, þegar hann
kom suður að sækja son sinn.
Magnús hélt ró sinni þrátt fyrir
þetta mikla áfall, enda haggaði fátt
honum í lífsins ólgusjó. Þessu hef-
ur Unnur, systir Ólafs, lýst fyrir
mér, en hún stundaði nám í Versl-
unarskólanum og bjó í Reykjavík,
þegar bróðir hennar lést. Magnús,
faðir minn, mundi óljóst eftir Ólafi,
föður sínum, sem hann bar djúpa
virðingu fyrir og leit á sem sanna
fyrirmynd sína. Hann ákvað barn-
ungur að nema læknisfræði eins og
faðir hans hafði gert.
Svo undarlega vill til að fyrir tíu
árum fann ég í kassa á heimili for-
eldra minna dánarvottorð Ólafs
Magnússonar. Þar er að finna dán-
arorsökina Phthis. pulmon., sem á
íslensku útleggst eyðing á lungna-
vef (vegna berkla). Faðir minn
hafði þó eftir móðurbróður sínum,
Gísla Friðriki Petersen, sem var
aðstoðarlæknir á Vífilsstöðum í eitt
ár skömmu eftir andlát Ólafs, að
vegna mistaka í blásningu hafi
Ólafur fengið loft inn í blóðrásina
og látist nær samstundis. Ólafur
hafði þá náð sér svo vel eftir átta
mánaða dvöl á Vífilsstöðum, að
hann hafði útskrifast þaðan. Í sama
kassa og dánarvottorð Ólafs var í
fann ég dagbókarfærslur, sem
Ólafur hélt á Vífilsstöðum frá kom-
unni þangað 4. mars 1930 og fram
til 24. maí 1930, en þá snögghætta
færslurnar. Þær eru engu að síður
afar athyglisverðar, enda lýsingar
þar á flutningi Ólafs í sjúkrabörum
frá Vestmannaeyjum til Vífilsstaða
og á daglegu lífi sjúklinga á hæl-
inu, þar sem þeir urðu stundum
vitni að andnauð herbergisfélaga
sinna áður en þeir skildu við.
Ólafur var jarðsettur við fjöl-
skyldugrafreit Gísla J. Johnsens í
suðausturhorni kirkjugarðsins við
Suðurgötu. Á leiði hans er fallegur
stuðlabergssteinn, sem synir hans
létu koma þar fyrir. Við hliðina á
leiði Ólafs er leiði með brjóstmynd
Gísla J. Johnsens og legsteinum
með svipmyndum Önnu Ásdísar og
síðari eiginkonu Gísla, Önnu El-
ísabetar.
Ólafur þurfti að kveðja þennan
heim langt á undan sínum nánustu.
Því er hætt við að minning hans
fölni um síðir. Þannig háttar vafa-
lítið til með margt ungt fólk, sem á
fyrri hluta síðustu aldar var lagt til
hinstu hvílu í gamla kirkjugarð-
inum við Suðurgötu. Oft féll þetta
fólk í valinn fyrir sýklum eða öðr-
um ástæðum sem við ráðum auð-
veldlega við í dag. Örlög Ólafs
Magnússonar stud. med. eru skýrt
dæmi um það að sitt er hvað gæfa
eða gjörvuleiki og þau minna
óþægilega á fallvaltleika lífsins.
Með lokaorðum úr einu erfiljóða
Magnúsar á Sólvangi lýk ég þess-
ari minningargrein á aldarafmæli
Ólafs Magnússonar:
En líf þótt lýsi hárin
og lítið hrörni fley,
og lengi svíði sárin,
um síðir þorna tárin,
þú góði gleymist ei.
Ólafur F. Magnússon.
ÓLAFUR
MAGNÚSSON
Ólafur Magnússon og systkini hans ásamt Magnúsi Jónssyni á Sólvangi árið 1926, talið frá vinstri: Standandi: Jón,
Sigurður, Ólafur og Kristinn. Sitjandi: Unnur, Magnús á Sólvangi, Sigurbjörg og Rebekka.