Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 49

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. MAÍ 2003 49
UMRÆÐAN um byggingu tónlistarhúss hér í höfuðborginni hefur verið
með líflegasta móti undanfarið. Hafa þar farið fremstir í flokki formenn
STEFs og SAMTÓNS og hafa þeir reynt að hrista upp í taugaveikluðum
stjórnmálamönnum sem einmitt eru um þessar mundir að
leita sér að nýjum baráttumálum sem gætu aflað þeim
nokkurra atkvæða fyrir komandi kosningar. Hafa þeir
réttilega bent á að flestum ef ekki öllum framboðum láðist
að setja þetta mál í stefnuskrá sína, enda var það skilningur
flestra að málið væri þegar í höfn. En maður ætti aldrei að
hrapa að ályktunum þegar málið snýr að stjórnmálamönn-
um.
Það var nú samt ekki tónlistarhúsið margumrædda sem
varð þess valdandi að ég vildi leyfa rödd minni að heyrast. Reyndar langaði
mig að tala um annarskonar tónlistarhús, nefnilega tónlistarhús fyrir gras-
rótina. Það hefur verið minn skilningur að tónlistarhúsið við Reykjavík-
urhöfn ætti að verða svona meira fyrir hinar „æðri listir“, þ.e.a.s. óperuna,
sinfóníuna og þess háttar. Eða þá fyrir útlenskar stórstjörnur þegar þær
heiðra okkur með konunglegri návist sinni. Ég átti allavegana erfitt með
að sjá fyrir mér næstu Músíktilraunir í þessu húsi, eða að yngri og óreynd-
ari tónlistarmenn ættu þess kost að troða þar upp og láta reyna á hæfileika
sína fyrir framan áheyrendur. Var mér þá hugsað til merkilegs einka-
framtaks sem hefur verið að fæðast hér í Reykjavík. Nýlega var nefnilega
sett á laggirnar Tónlistarþróunarmiðstöð (TÞM) úti á Granda. Þar er að-
staða fyrir hátt í 30 hljómsveitir og tónlistarhópa í 900 m2 af fyrirtaks æf-
ingaaðstöðu. Þar er hlúð að grasrótinni, þeim listamönnum sem eru hvað
líklegastir til að auka hróður Íslands enn frekar um gjörvallan heim. Það
virðist ekki svo ýkja langt síðan Björk Guðmundsdóttir söng með Tappa
Tíkarrassi og þróaði svo sína tónlist áfram þar til að hún hafði afrekað það
að verða frægasti Íslendingur fyrr og síðar. Frægari en Leifur Eiríksson;
frægari en Halldór Laxness; frægari en Vigdís Finnbogadóttir. Það er eng-
in leið að mæla þau áhrif sem Björk hefur haft á íslenskan efnahag. En
áhrif hennar á íslenskt menningarlíf eru mjög svo áþreifanleg og ánægju-
leg.
En hvað gerðist á þeim tíma sem Björk var í Tappa Tíkarrassi og þangað
til að hún sló svo rækilega í gegn? Hún vann að því að þróa tónlist sína. Líkt
og fjöldinn allur af metnaðarfullu tónlistarfólki gerir hér á hverjum degi,
og með ótrúlegum árangri. Margir hafa gert það gott á erlendum vett-
vangi, aðrir hafa leyft fólki hér heima að njóta með blómlegu tónleikahaldi
og útgáfu. Vissir þú að hér er meira selt af íslenskri tónlist en erlendri?
Áttar þú þig á gæðum íslenskrar tónlistar? Í síðustu viku hitti ég að máli
tvo menn frá belgísku útvarpsstöðinni Radio 1 og voru þeir að gera þátt
um íslenska tónlist. Þeir kröfðu mig svara um hvers vegna svo margir
stunduðu tónlist hér; hvers vegna gæði íslenskrar tónlistar væru svo mikil;
hvað ylli þessu? Ég slengdi á þá margtugginni lummu um það að Íslend-
ingar væru frjóir, sköpunargáfan væri svo rík í okkur. Þeir spurðu til baka
hvort stjórnvöld væru þá ekki dugleg að styðja við bakið á listum, hvort
tónlistarfólk mætti skilningi þegar kæmi að niðurgreiðslu til að vinna að
list sinni með sóma. Ég neyddist til að svara að svo væri ekki. Ekkert væri
hlúð að grasrótinni, ekkert. Þrátt fyrir að 60 bönd mæti til leiks á Músíktil-
raunir Tónabæjar hefur enginn hugmynd um hvar þetta góða fólk skapar
sína list. Verður hún til af sjálfu sér, svo til fyrirhafnarlaust? Nei, svo er nú
ekki. En hingað til hafa stjórnvöld ekki látið til sín taka til að skapa þessum
afar stóra hópi aðstöðu, hvað þá einhverja fyrirgreiðslu. Stofnaðar hafa
verið nefndir, ritaðar skýrslur, en enginn árangur. Stofnaður hefur verið
útflutningssjóður, en ekkert gert til að tryggja gæði afurðarinnar. En tón-
listarmenn rísa nú upp, enda langþreyttir á skilningsleysi stjórnvalda. Mér
leiðist að gera list að pólitísku málefni, en nú er mér nóg boðið. Ég skora á
framboð til komandi alþingiskosninga að gera þetta að baráttumáli sínu.
Ég hef allavegana eitt atkvæði á lausu sem mun renna eitt og óskipt til
hvers þess sem lætur sig málið varða.
Tónlistarhús gagnvart
Tónlistarþróunarmiðstöð
Eftir Gylfa Blöndal
Höfundur er tónlistarmaður.
Á SÍÐASTA vetrardag var um-
hverfisráðherra aðþrengd í Sjón-
varpinu vegna Kárahnjúkavirkjunar
og fann sér þá
helsta stoð, að yf-
irgnæfandi meiri-
hluti þjóðarinnar
vildi þessa fram-
kvæmd. Í síðustu
Gallupkönnun, sem
gerð var í júlí 2002,
var þó aðeins helmingur aðspurðra
fylgjandi, þrátt fyrir milljónatuga-
áróður Landsvirkjunar, þrátt fyrir
stuðning fjögurra af fimm stjórn-
málaflokkum og allra þeirra sem
hyggjast græða á þessum fram-
kvæmdum.
Sama kvöld sagði formaður
Framsóknarflokksins í Kastljósi að
ekki væri mikil fórn að sökkva land-
inu við Kárahnjúka miðað við þann
atvinnulega ávinning sem af því
hlytist fyrir bágstadda Austfirð-
inga. Samtímis er okkur sagt af
Byggðastofnun og Landsvirkjun að
þessar framkvæmdir muni aðeins
tímabundið ná að hægja ögn á
fólksflóttanum frá Austfjörðum.
Á sínum tíma átti ég þess kost
ásamt góðum ferðafélögum að
kynnast Austfjarðahálendinu tölu-
vert. Við fórum m.a. um Kreppu-
tungur og Kverkfjöll, gengum á
Snæfell og þaðan um Eyjabakka til
Lónsöræfa í hásumardýrð eins og
hún getur dásamlegust orðið á
þessum slóðum. Á þeim árum réðu
náttúruunnendur og útivistarmenn
á borð við Eystein Jónsson, og síðar
Steingrím Hermannsson, ferðinni í
Framsóknarflokknum og ekki mun
nokkurn okkar ferðafélaga hafa ór-
að fyrir því að til valda þar kæmist
fólk sem ekki vílaði fyrir sér að
reka rýting í hjarta landsins okkar.
Nú er það svo að á Austfjörðum
hefur ekki verið meira atvinnuleysi
en gengur og gerist og þurft hefur
verulegt erlent vinnuafl til að
manna fiskvinnsluna. Austfirðingar
hafa haft bróðurpartinn af loðnunni,
síldinni, kolmunna og humri. Þar
eru rekin fyrirtæki á borð við Síld-
arvinnsluna, sem ræður m.a. 25.000
þorskígildistonnum, og Eskju sem
átti 1.000 milljónir í afgang eftir síð-
ast ár. Á Héraði er Skógrækt rík-
isins með öll sín umsvif. Að hrein-
dýrum, arði þeirra og umsýslu sitja
Austfirðingar einir og atvinna í
ferðaþjónustu eru hvergi meiri á
landsbyggðinni, samanber Skafta-
fell, Hallormsstaðarskóg og Smyril.
Þeir hafa meira að segja haft slát-
urhús sín að mestu í friði til þessa.
Allt þetta er mjög ánægjulegt og
ég er viss um að við íbúar á Norð-
vesturhorninu þættumst ekki á
flæðiskeri stödd í sporum Austfirð-
inga.
En virkjunarsinnum þar nægja
ekki þessar auðvirðilegu mat-
arholur og hafa nú, undir forystu
Framsóknarflokksins, dregið lands-
menn út í fjárhættuspil upp á 165
milljarða, sem hefur fortakslaust í
för með sér óheyrilega og óbæt-
anlega skerðingu á sameign þjóð-
arinnar.
Það hefur á undanförnum árum
verið dapurlegt að fylgjast með að-
ferðum og frekjulegum málflutningi
virkjunarsinna eystra.
Frægt var þegar þeir yfirtóku
Náttúruverndarsamtök Austur-
lands, töldu Ómar Ragnarsson óal-
andi og óferjandi vegna mynda
hans af dásemdum hálendisins og
upp á síðkastið hefur ekki linnt skít-
kasti í fólk í 101 Reykjavík fyrir að
vera ónytjungar og kaffihúsalýður
sem væri að mótmæla því á Aust-
urvelli, sem því kæmi ekkert við.
Halldór Laxness spurði á sínum
tíma „hvort einhverjir hafi fríbréf
uppá að mega darka á landinu eins
og naut í flagi“.
Listamenn hvers konar og menn-
ingarfrömuðir eru samviska hverrar
þjóðar.
Það ættu jafnvel Austfirðingar að
vita. Og fyrir mér er það fólkið á
Austurvelli sem hefur mótmælt
Kárahnjúkavirkjun eða lagt þess
málstað lið, einstaklingar á borð við
Björk, Elísabetu og Illuga Jökuls-
börn, Guðmund Pál Ólafsson, Ómar
Ragnarsson, Andra Snæ, Maríu Ell-
ingssen, Jóhann G. Jóhannsson,
Arnar Jónsson og Vigdísi Finn-
bogadóttur, sem gefur mér þá sýn,
að þetta stjórnarfarslega banana-
lýðveldi eigi sér – þrátt fyrir allt,
viðreisnar von.
Það má svo velta fyrir sér hvort
hin fróma ósk Jóhannesar úr Kötl-
um í Dölum vestur, „Ó að það væri
nú ennþá skott aftan á rassi vor-
um,“ hafi nú ekki ræst austur á
fjörðum.
Á kjördag er það svo forgangs-
verkefni sérhvers þess sem ann
óspilltri íslenskri náttúru að Fram-
sóknarflokkurinn hljóti makleg
málagöld.
Kárahnjúka-
virkjun – rýtings-
stunga í hjarta
landsins
Eftir Indriða Aðalsteinsson
Höfundur er bóndi á
Skjaldfönn við Djúp.
FLESTUM er í fersku minni að
Reykjavíkurlistinn ætlaði að skera
niður félagsstarf aldraðra og
leggja það al-
gjörlega niður í
fimm þjónustu-
miðstöðvum. Ekk-
ert samráð var haft
við forstöðumenn
og starfsmenn. Þá
var heldur ekkert
rætt við fólkið sem býr þar en
þjónustuselið var stór hvati að
kaupum þess á íbúðunum og marg-
ir þar sem alls ekki geta farið ann-
að til að nýta sér þá starfsemi sem
hér um ræðir.
Þau undur og stórmerki gerðust
að það tókst að sannfæra R-listann
um mikilvægi félagsstarfsins og
hætt var við fyrirhugaðar lokanir.
Sá var að minnsta kosti skilningur
hinna pólitískt kjörnu fulltrúa í fé-
lagsmálaráði og í borgarstjórn.
Þess vegna kemur það þessum
sömu fulltrúum í opna skjöldu að
niðurskurðurinn er á fullu og þeg-
ar búið að segja upp starfsfólki
sem sinnt hefur félagsstarfi aldr-
aðra.
Hundruð eldri borgara í Reykja-
vík tengjast félagsstarfinu og þeir
hafa miklar áhyggjur. Gjörningur
R-listans í þessu máli er gott dæmi
um það á hvern hátt flokkarnir
sem að honum standa meðhöndla
málefni eldri borgara. Áhuga- og
aðgerðarleysi þeirra í að fjölga
hjúkrunarrýmum, vistheimilum og
leiguíbúðum fyrir eldri borgara ber
þess einnig vitni, að ég tali ekki
um að þeir hafa algjörlega hafnað
tillögu okkar borgarfulltrúa Sjálf-
stæðisflokksins um stórlækkun
fasteignagjalda á eldri borgara.
Þetta mál sýnir einnig hvað
stjórnsýslan í R-listasamkrullinu
er ómarkviss. Borgarfulltrúar R-
listans segja eitt en embættismenn
annað og framkvæma það. Er
furða þótt ég spyrji hverjir stjórna
borginni, embættismenn eða kjörn-
ir fulltrúar? Eitt er ljóst að
ábyrgðin er þeirra sem kjörnir
voru til valda í Reykjavíkurborg,
þ.e.a.s. Reykjavíkurlistans. Hann
getur ekki firrt sig ábyrgð. Enn
verða aldraðir fyrir barðinu á R-
listanum.
Enn vegur R-list-
inn að öldruðum
Eftir Guðrúnu Ebbu Ólafsdóttur
Höfundur er borgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í
félagsmálaráði.
MIKIÐ hefur verið rætt og ritað
um fiskveiðistjórnunarkerfið í að-
draganda kosninga. Þar sýnist sitt
hverjum og skír-
skota sumir til rétt-
lætis og krefjast
breytinga. Í kring-
um 1990 var íslenskt
efnahagslíf í úlfa-
kreppu, okurvextir
voru að gera útaf
við fyrirtækin í landinu og útlitið
ekki bjart. Til að mögulegt væri að
lækka vexti varð að minnka útlána-
töp bankanna, m.ö.o. gera þá ein-
földu kröfu að lántakendur greiddu
lánin sín til baka. Að öllu óbreyttu
var ekki hægt þá að gera þessa
kröfu til sjávarútvegsfyrirtækjanna
margra hverra. Samdráttur í veið-
um hafði orðið til þess að of lítið var
fyrir hvern og einn. Þá var útgerð
ekki freistandi atvinnuvegur.
Lausnin á þeim tíma var að gera
aflaheimildir framseljanlegar svo
fyrirtækin gætu stækkað. Þegar
frumvarp er að þessu laut fór í
gegnum þingið var andstaðan ekki
mikil. Breytingarnar sem fylgdu í
kjölfarið orsökuðu sársaukafullar
tilfærslur á aflaheimildum milli
byggðarlaga. Önnur breyting í
starfsumhverfi sjávarútvegsins hef-
ur þó jafnvel haft enn meiri áhrif á
atvinnutækifæri smærri staðanna
en kvótakerfið. Það er tilkoma fisk-
markaða. Þó ferlinu yrði snúið við
og kvótinn færður til síns heima aft-
ur er líklegt að eina starfið, sem
skapast mundi í landi, væri lyft-
aramaðurinn sem kæmi aflanum í
flutningabíl.
Á þeim tuttugu árum sem liðin
eru síðan kvótinn var settur á hefur
margt breyst. Samgöngur hafa
stórbatnað svo ekki þykir tiltöku-
mál að stunda vinnu í næsta byggð-
arlagi, sem var nánast ógjörningur
hér á árum áður. Meira er um vert
að breytingin á rekstrarumhverfi
sjávarútvegsins er það sem bæði
vaxtastigið og frelsi í gjaldeyr-
isviðskiptum byggjast á. Tilfærslur
í búsetu nú síðustu ár virðast ekk-
ert hafa með staðsetningu kvótans
að gera. Á Austurlandi hefur fólks-
fækkun orðið mest á Neskaupstað
þar sem staðsett er eitt af stóru
sjávarútvegsfyrirtækjunum og
fjölgun mest á Egilsstöðum, jafnvel
áður en Kárahnjúkavirkjun var
nefnd á nafn. Fjölbreytni í atvinnu-
lífi er farin að spila sterkt inn í þeg-
ar fólk setur sig niður til fram-
búðar.
En aftur að réttlætinu. Nú eru
uppi háværar raddir um að fisk-
veiðistjórnunarkerfið sé kerfi órétt-
lætis og því beri að kollvarpa. „Auð-
lindin hefur verið færð á fárra
manna hendur sem fénýta hana til
þess að geta flatmagað á vindsæng í
heitari löndum“! heyrist gjarnan
hrópað. Málið er ekki svona einfalt.
Efling fyrirtækjanna gerir það að
verkum að þau eru betur í stakk
búin að takast á við það frumskóg-
arlögmál sem gildir þegar alþjóða
viðskiptaumhverfið er annars veg-
ar. Það er ekki sjálfgefið þegar
gjaldeyris er aflað, að hátt verð sé
greitt fyrir íslenskan fisk. Þar verða
menn að halda vöku sinni til að
verða ekki undir og í baráttunni við
breyttar neysluvenjur eru allar
sveiflur mjög erfiðar. Fisk-
veiðistjórnunarkerfið vinnur best
með þeim sem eru starfandi í grein-
inni, ekki þeim sem seldu sig út og
leyfðu sér að fara í sólarlandaferð
fyrir aurinn. Í röðum Frjálslyndra,
sem boða nauðsyn þess að kollvarpa
þessu kerfi, hefur sést bregða fyrir
aðilum sem seldu sig út úr greininni
og krefjast nú í ljósi réttlætis að
spilin séu gefin að nýju. Er líklegt
að þessir aðilar staldri lengur við í
greininni núna, en þeir gerðu áður
en þeir seldu í fyrra sinnið? Er það
réttlæti að refsa þeim sem styrktu
stöðu sína með því að kaupa afla-
heimildir, þegar nauðsynlegt var að
einn stækkaði og annar hyrfi út úr
greininni? Á að refsa þeim byggð-
arlögum sem nú byggjast í skjóli
þeirra fyrirtækja sem sjá um að
ávaxta auðlindina í dag? Er freist-
andi fyrir fólk á landsbyggðinni að
eiga von á því að engum afla verði
landað við þeirra bryggjur í nokkur
ár, ef þau verða undir í kvótaútboði
Samfylkingarinnar? Er réttlætinu
fullnægt með því að rífa niður þá
atvinnustarfsemi sem lífeyrissjóð-
irnir hafa fjárfest í? Þetta eru
spurningar sem vert er að íhuga áð-
ur en til kosninga er gengið.
Réttlæti
Eftir Snorra Aðalsteinsson
Höfundur er trillukarl.
ÞAÐ er lærdómsríkt að fylgj-
ast með því hvernig handhafar
sameiginlegrar auðlindar þjóð-
arinnar, fisksins í
sjónum við landið,
hafa beitt sér í
kosningabarátt-
unni fyrir komandi
alþingiskosningar.
Mér er nær að
halda að hér sé
einsdæmi á ferðinni í sögu kosn-
inga til löggjafarþings landsins,
a.m.k. þarf að leita til fyrri hluta
síðustu aldar til að finna eitthvað
svipað. En hver er skýringin? Ég
vil leyfa mér að setja hér fram
þá tilgátu að aðstaða og grund-
völlur þeirrar stöðu sem þessir
aðilar eru í skýri framgöngu
þeirra.
Valdakerfi landeigendaaðalsins
í Evrópu á sínum tíma byggðist á
sömu grundvallaraðstæðum og
valdakerfi þeirra sem hér uppi á
Íslandi hafa á síðustu árum feng-
ið afhenta meginauðlind þjóð-
arinnar endurgjaldslaust. Rétt-
lætingar og rök þeirra fyrir að
halda þessum forréttindum eru
líka þau sömu. Það er þjóðfélag-
inu öllu og þar með okkur hinum
sem ekki erum handhafar for-
réttindanna, fyrir bestu að við-
halda kerfinu. Þeir sem með for-
réttindin fara geri það svo vel í
þágu samfélagsins alls að allar
breytingar kalli aðeins yfir það
hörmungar og glötun.
Þeir sem leyfa sér að koma
fram með hugmyndir og tillögur
til breytinga á kerfinu eru niður-
rifsmenn, óvinir samfélagsins,
sósíalistar og ýmislegt annað
ljótt sem varðhundum forréttind-
anna dettur í hug. Þetta voru allt
einkunnir sem talsmönnum al-
mennra mannréttinda og þess að
almenningur fengi eðlilegan að-
gang að náttúruauðlindum síns
tíma – landinu sjálfu – voru gefn-
ar. Já, það er merkilegt hvernig
sagan endurtekur sig.
Ef við setjum til hliðar hita og
þunga hinnar daglegu þjóðfélags-
umræðu þá tel ég það verðugt
rannsóknarverkefni fræðimanna
á sviði þjóðfélagsvísinda að skoða
og greina þessar átakalínur og
birtingarform þeirra í því ljósi
sem ég hef hér sett fram.
En í hita og þunga þeirra
kosninga sem fram undan eru
verður maður bara að vona að ís-
lenskur almenningur skilji sam-
hengi hlutanna og láti ekki
hræða sig til hlýðni og þjónkunar
við vald forréttindahópsins.
Hvernig stæði efnahagslíf og lýð-
réttindi í okkar heimshluta ef
landeigendaaðall fyrri tíma hefði
haldið forréttindum sínum?
Lundarfar
lénsherranna
Eftir Reinhard Reynisson
Höfundur er bæjarstjóri
á Húsavík.