Morgunblaðið - 18.05.2003, Blaðsíða 10

F
JÖLMENNI var á útifundinum á
Ingólfstorgi 1. maí eftir kröfu-
gönguna á baráttudegi verka-
fólks og vakti athygli margra að
Gunnar Páll Pálsson, sem tók við
sem formaður VR í fyrra, velti
því upp hvort taka ætti upp svip-
að kerfi veikindaréttar hér á landi og tíðkaðist
á Norðurlöndunum.
„Við erum alltaf að bera okkur saman við út-
lönd og þá kemur í ljós að ýmislegt er frá-
brugðið,“ segir hann. „Hugmyndin að þessu
kviknaði þegar við veltum því fyrir okkur hvað
gerðist tækjum við upp dönsku kjarasamn-
ingana hér á landi, hvaða áhrif það hefði og
hversu mikið launin myndu hækka. Ég met
það svo að það gæti haft í för með sér umtals-
verðar launahækkanir.“
Veikindaréttur utan fyrirtækja
Gunnar Páll segir fleiri tryggingaþætti í
launum hér á landi og að við séum betur
tryggð í skammtíma- en langtímaveikindum.
„Í Danmörku eiga menn veikindarétt í tvær
vikur hjá vinnuveitanda, en fara síðan yfir í al-
mannatryggingakerfið. Ef til vill treystum við
okkur ekki til að stíga svo stórt skref. Við er-
um almennt með lengri veikindarétt hér á
landi, en þó byggist hann smám saman upp.
Hængur málsins er sá að fólk er sífellt að
skipta um vinnu og nýtt fólk er að koma inn á
vinnumarkaðinn. Við það fellur veikindarétt-
urinn niður.“
Hugmyndin sem Gunnar Páll veltir upp er
sú að byggja upp veikindaréttinn utan fyr-
irtækjanna. „Það gildir einnig um veikindi
barna. Er ekki eðlilegra að sú réttindasöfnun
eigi sér stað utan fyrirtækjanna heldur en að
fyrirtækin amist við því að ráða foreldra ungra
barna í vinnu, af því þeir verði frá vegna veik-
inda barnanna.“
Það sem er óvenjulegt hér á landi eru
sjúkrasjóðir verkalýðsfélaganna. „Ég tel að
við eigum að nýta það kerfi og efla það enn
frekar. Það þýðir fækkun sjóða og stækkun á
þeim, ásamt því að taka upp meiri samvinnu
milli sjúkrasjóða, þannig að réttindi verði
millifæranleg, eins og í lífeyrissjóðakerfinu í
dag.“
Fyrr inn með sjúkradagpeninga
Það er ekki flókin framkvæmd að veikinda-
rétturinn verði óbundinn fyrirtækjum, að sögn
Gunnars Páls. „Við myndum ræða það í kjara-
samningum að taka aftan af veikindaréttinum
gegn kauphækkun. Þá kæmum við fyrr inn
með sjúkradagpeninga úr sjúkrasjóðnum og
lengdum styrktímann. Það er ákvörðun, sem
við getum tekið innandyra hjá stéttarfélög-
unum. En hugsanlega skapar það vanda hjá
minni sjúkrasjóðum og stéttarfélögum, af því
þeir þurfa þá að taka upp samvinnu sín á milli
til að skapa hagkvæmni stærðarinnar og
tryggja sig fyrir áföllum, t.d. stórum veikinda-
hrinum í sínu héraði.“
Hann segist vilja að verkalýðshreyfingin
leysi hnútinn sjálf án þátttöku Trygginga-
stofnunar, eins og gert hafi verið við breyt-
ingar á lífeyrissjóðakerfinu. „Jafnframt gæt-
um við tekið að okkur þann hluta sem
Tryggingastofnun greiðir í sjúkradagpeninga,
sem eru um 25 þúsund á mánuði. Sú útfærsla
gæti verið liður í stærri breytingum, t.d. að
sjúkrasjóðsiðgjaldið hækkaði og trygginga-
gjaldið lækkaði.“
En eiga þessar tillögur eftir að fá hljóm-
grunn innan verkalýðshreyfingarinnar? „Ekki
er ég sannfærður um það,“ svarar hann. „En
mér finnst rétt að taka þessa umræðu upp.
Stefán Ólafsson prófessor hélt athyglisvert er-
indi um veikindi og almannatryggingar á dög-
unum og þó ég sé ekki sammála öllu sem hann
sagði, þá tek ég undir að við búum við 19. aldar
kerfi hér á landi.“
Fyrsti veikindadagur launalaus?
Sú grundvallarbreyting sem Gunnar Páll
telur tímabæra er að kerfið veiti þeim meiri
stuðning sem lendi í lengri veikindum eða
verði fyrir alvarlegum áföllum, en minni
áhersla sé lögð á skammtímaveikindi. „Til
dæmis mætti skoða það að fyrsti dagurinn í
veikindum yrði launalaus, eins og tíðkast sum-
staðar í Skandinavíu,“ segir hann.
„Það er dýrasti veikindadagurinn út frá
sjónarhóli vinnuveitandans. Við erum með lé-
legar tryggingar fyrir þá sem eru með lang-
veik börn eða eiga við alvarlegan sjúkdóm að
stríða, jafnvel árum saman. Þá er fólki hent út
úr kerfinu. Ég held það væri sniðugra að snúa
þessu við og menn hefðu sjálfsáhættu í minni
veikindum gegn því að fá betri tryggingar í
lengri og alvarlegri tilvikum.“
Hann segir vel þess virði að skoða þessar
hugmyndir. „Ef við tökum upp sambærilega
samninga og í Danmörku og fengjum sam-
bærilegt tryggingakerfi hvað varðar veikindi
og vinnu, þá sýnist mér að það sé jafnvel líka
borð fyrir báru að hækka launin og jafnvel
væri hægt að nota það til að hækka lægstu
launin sérstaklega.“
Lægstu launin óviðunandi
Það leiðir umræðuna að lægstu laununum.
Eru lægstu taxtarnir viðunandi fyrir fé-
lagsmenn VR? „Nei, það er ekki hægt að segja
það,“ svarar Gunnar Páll.
„En ég held við verðum að horfast í augu við
reynsluna frá verðbólguárunum. Þá var meg-
inmarkmiðið að hækka lægstu launin og fyrir
vikið hækkuðu taxtar af greiddu kaupi veru-
lega. Við settum áreiðanlega heimsmet í því.
En við breytum ekki forsendum vinnumark-
aðarins. Það þarf að vera verðmætasköpun á
bakvið þau kjör sem við semjum um.
Það var ekki fyrr en í þjóðarsáttarsamning-
unum að við fórum að tryggja stöðugleikann
og semja innan þeirra marka sem efnahags-
lífið þoldi. Þá náðum við meiri árangri í að
hækka kaupmátt lægstu launa en áður þegar
við lögðum allan þungann á að ná sem mestri
krónutöluhækkun. Á síðustu átta árum höfum
við náð næstum tvöföldum þeim árangri sem
við náðum næstu 30 ár þar á undan. Ég myndi
vilja hugsa mig vel um áður en við köstum
þeirri aðferð fyrir róða og tökum aftur upp
gömlu aðferðina. Þó svo hún hafi skilað okkur
fleiri krónum, þá hækkaði verðlagið um leið
aftur.“
Launatöflur halda ekki
Að mati Gunnars Páls þarf að taka ákveðin
skref í hækkun lægstu launa, en tryggja að
stöðugleikinn varðveitist. „Þannig þokum við
kaupmættinum smám saman upp á við. En við
skulum líka átta okkur á því að lægstu laun eru
alltaf lægstu laun; það er það lægsta sem borg-
að er og það mun væntanlega alltaf verða of
lágt, sama hvernig kaupin gerast. Enda eru
flestir þeirra sem eru á lægstum launum innan
okkar raða á aldrinum 18 til 20 ára og eiga eft-
ir að ávinna sér frekari starfsframa á vinnu-
markaðnum. Meginþorri okkar félagsmanna
er langt yfir lágmarkslaunum.“
Sú þróun, að ekki sé greitt eftir taxta, á sér
einnig stað í nágrannalöndunum, að sögn
Gunnars Páls. Í Danmörku eru lágmarks-
launasamningar sem byggjast á tveim tölum,
fyrir faglærða og ófaglærða. „Þar er litið svo á
að lágmarkið sé það sem menn fá greitt fyrir
að mæta til vinnu á morgnana. Ef þeir geri
eitthvað yfir daginn, þá eigi þeir að fá greitt
meira.
Við erum ennþá með kauptaxtakjarasamn-
inga, þar sem launþegar eru einsleitir hópar
og fáir eða einn vinnuveitandi, t.d. hjá ríkinu.
Þar ná menn að hafa launatöflur. En hjá okkur
í VR eru 20 þúsund félagsmenn sem vinna hjá
rúmlega 2 þúsund vinnuveitendum. Þar er því
launakerfið dreifstýrt hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Og launatöflur halda ekki.“
Töluverð launaumræða hefur verið í sam-
félaginu, m.a. í tengslum við laun forstjóra
stórfyrirtækja. Því hefur verið haldið fram að
munurinn á launum forstjóra í Evrópu og
Bandaríkjunum felist m.a. í meiri áhrifum
verkalýðsfélaga á stjórn fyrirtækja. Verka-
lýðshreyfingin bremsi gjarnan af launahækk-
anir forstjóra. Á sama tíma hefur verið um það
rætt hér á landi hvort lífeyrissjóðir eigi að hafa
stjórnarmenn í þeim fyrirtækjum sem þeir
hafa fjárfest í. Hafa lífeyrissjóðirnir skyldum
að gegna í stjórnum þeirra fyrirtækja sem þeir
hafa fjárfest í?
Hluthafi er ekki hlutlaus
„Það hefur verið meira um það í Evrópu að
starfsmenn eða stéttarfélög eigi fulltrúa í
stjórn,“ svarar Gunnar Páll. „Í Þýskalandi hef-
ur verið umræða um launþegalýðræði. Það má
segja að það sé rökrétt þróun út frá kenn-
ingum Karl Marx. Það gengur út á að launþeg-
ar eigi rétt á sanngjarnari skiptingu á af-
rakstri atvinnulífsins, að ekki sé bruðlað með
fjármuni og launabili haldið í lágmarki. Það
hefur verið viðkvæðið í verkalýðshreyfingunni
að vilja hafa eitthvað um skiptinguna að segja
og beina henni í manneskjulegri farveg.
Hér á landi höfum við jafnvel enn sterkari
stöðu vegna þess að við komum beint að
stjórnun lífeyrissjóðanna, sem eiga um 13% af
hlutafé sem skráð er í Kauphöll Íslands. Ég tel
að við eigum að axla hluthafaskyldur okkar.
Það felst í orðinu hluthafi að vera ekki hlut-
laus. Við höfum lítið gert af þessu hingað til og
erum að feta okkur áfram. Og þá koma upp
ýmis siðfræðileg álitamál. Eiga fulltrúar laun-
þega að skipta sér af öllum málum? Eiga þeir
t.d. að fjalla um laun forstjóra eða eiga aðeins
fulltrúar vinnuveitenda eða aðrir í stjórn að
fjalla um þau. Við eigum eftir að þróa okkar af-
stöðu til þess á næstu árum, en ég held við eig-
um að koma þarna inn og tryggja betra sið-
gæði og meiri fagmennsku í stjórnun á
fyrirtækjum.“
Há laun hjá Kaupþingi
Í vetur sem leið kviknaði umræða um laun
forstjóra Kaupþings, sem fékk 70 milljónir fyr-
ir árið 2002. Lífeyrissjóður verslunarmanna er
stór hluthafi í Kaupþingi og Gunnar Páll
stjórnarmaður. Er ekki erfitt að horfa upp á
svona háar launagreiðslur á sama tíma og VR
berst um brotabrot af þessari upphæð í taxta-
hækkun fyrir sína félagsmenn? „Þetta eru
mjög há laun og úr takti við það sem við höfum
áður séð hér á landi,“ svarar Gunnar Páll.
„Þó hefur eitthvað borið á þessu hjá ein-
staka fyrirtæki eða gegnum duldar greiðslur,
t.d. hjá kaupfélögunum, þar sem forstjórar
héldu eftirmannslaunum og fengu því mjög
stóra starfslokasamninga. Við sjáum víðar
dæmi um ríflega starfslokasamninga, t.d. er
Valur Valsson að hætta sextugur hjá Íslands-
banka. Raunar er sagt að það hafi ekki verið
starfslokasamningur heldur ráðningarsamn-
ingur um eftirlaunakjör. Kannski er það sami
hluturinn, þó framsetningin sé önnur. Í op-
inbera geiranum hefur verið greint frá því að
eftirlaun forsetans og ráðherra séu um og yfir
100% af launum.
En forstjóralaunin hjá Kaupþingi voru þó,
að ég held, Íslandsmet. Ég er ekki sáttur við
að standa frammi fyrir þessu, en þau byggðu á
eldri samningi og voru árangurstengd. Fyrir-
tækið hefur verið að vaxa gríðarlega á undan-
förnum árum og það veldur því að upphæðin
er svona há. Við erum að ræða það hjá VR
hvort við eigum að setja reglur, sem fylgt yrði
í fyrirtækjum sem við eigum í. Þar á meðal
ræðum við hvaða afstöðu eigi að taka til launa
forstjóra fyrirtækja.“
Allir hafa það betra
Gunnar Páll spáir því að meira verði um
launagreiðslur af þessu tagi á næstu árum.
„Við erum að fara inn í alþjóðlegt umhverfi og
þar er munur milli hæstu og lægstu launa
meiri. Við munum sjá meira af því að greitt
verði fyrir árangur en ekki viðveru samkvæmt
klukku. Hagnaður íslenskra fyrirtækja er líka
meiri en áður. Það jafnvægi sem náðst hefur á
vinnumarkaðnum, ásamt EES-samningnum
og auknu frelsi á fjármagnsmarkaði hefur
skapað skilyrði fyrir þennan hagnað og bætt
lífskjör almennings. Framleiðni fjármagns
hefur verið jákvætt á síðustu árum, samkvæmt
rannsókn sem Hagfræðistofnun vann fyrir
okkur, sem gefur svigrúm fyrir meiri kaup-
máttaraukningu hjá launþegum.
Danska leiðin gæti skilað
töluverðri launahækkun
Til eru menn sem vinna að því allt árið um kring að bæta lífs-
kjör okkar hinna. Pétur Blöndal talaði við Gunnar Pál Pálsson,
formann VR, sem hefur nýstárlegar hugmyndir um sjúkrasjóði,
orlofsdaga og aðkomu stéttarfélaga að stjórnum fyrirtækja.
10 SUNNUDAGUR 18. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FÉLAGSMÖNNUM hefur fjölgað í VR upp í 20 þúsund, en á sama tíma er minna um að
þeir sæki fundi sem boðað er til. Til að bregðast við því hefur VR annars vegar farið þá
leið að auglýsa og þannig fært fundina heim í stofu félagsmanna. En Gunnar Páll Pálsson,
formaður VR, hefur einnig efnt til morgunverðarfunda til að efla tengslin við félagsmenn.
„Við höfum sett okkur það markmið að klára 100 fundi fyrir áramót, sem yrði þá með
10% félagsmanna, og erum búnir með 68 fundi síðan í haust,“ segir hann. „Síðan er hug-
myndin að þetta verði fastur liður í okkar starfsemi, þó ekki alveg jafn viðamikið og upp á
síðkastið.“ Enda voru fundirnir fimm í viku fyrstu sex vikurnar í haust, en þá var Gunnar
Páll nýtekinn við formennsku í félaginu.
Á hvern morgunverðarfund eru boðaðir um 20 félagsmenn, sem gefst færi á að koma á
framfæri athugasemdum og fyrirspurnum, auk þess sem stefna og áherslur VR eru
kynntar fyrir þeim.
Á meðal þess sem félagsmenn skeggræða á fundinum er lítil stéttarvitund ungs fólks,
vanvirðing vinnumiðlana gagnvart fólki yfir fertugu sem ætlar út á vinnumarkaðinn, að
það þurfi snilling til að reikna út hvernig lifa eigi á atvinnuleysisbótum og að tvennt sé
víst í þessu lífi, dauðinn og skatturinn. Þegar Gunnar Páll spyr hvort ljósmyndari Morg-
unblaðsins megi taka mynd, þá svarar einn: „Jú, jú, hann má alveg taka mynd, en bara
ekki með hljóði.“
Morgunblaðið/Arnaldur
Félagsmenn blaða í bæklingi VR á morgunverðarfundinum.
Dauðinn og skatturinn