Morgunblaðið - 18.05.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. MAÍ 2003 33
þar sem vitanlega er reynt að samræma þarfir
og koma til móts við ólíka hagsmuni sem
flestra, en jafnframt leitað leiða til að tryggja
aðild þjóðarinnar að sem víðtækustu samstarfi
á sviði kynningarmála og rannsókna erlendis.
Eins og fram kemur í viðtali því við Halldór
Guðmundsson sem vísað var til hér að ofan –
en líklega hafa fáir öðlast meiri reynslu en
hann á þessu sviði – verður ekki framhjá því
horft að íslenskir útgefendur hafa staðið sig
vel við kynningu á íslenskum bókum erlendis.
Halldór segir að Edda „leggi árlega meira fé í
þetta en ríkið leggur til Bókmenntakynningar-
sjóðs svo menn geta séð hversu mikilvægt við
álítum þetta starf.“ Jafnframt bendir hann
réttilega á hversu gott það sé „fyrir íslenska
höfunda að komast í útgáfu erlendis þó að
ekki sé nema til að undirstrika að íslenskar
bókmenntir eru eðlilegur hluti af evrópskum
bókmenntum.“
En þó íslenskir bókaútgefendur hafi náð
umtalsverðum árangri í markaðssetningu er-
lendis, sérstaklega við kynningu á íslenskum
skáldverkum, er vert að minna á að íslenskum
ritlistum tilheyrir ýmislegt fleira svo sem
ljóðagerð og leikritun. Þar sem ritsmíðar á
þeim sviðum eru ekki eins auðveld söluvara og
skáldsögur – leikrit eru t.d. sjaldnast gefin út
hér á landi – er afar mikilvægt að til sé sjálf-
stæður kynningaraðili sem metur verk út frá
menningarlegum sjónarmiðum ekki síður en
markaðslögmálum. Jónína bendir einmitt á þá
ánægjulegu þróun sem orðið hefur meðal ís-
lenskra leikritahöfunda; „en verk þeirra Ólafs
Hauks Símonarsonar, Árna Ibsen, Þorvaldar
Þorsteinssonar, Hávars Sigurjónssonar og
Hrafnhildar Hagalín, eru t.d. sýnd æ víðar um
þessar mundir og þýdd á æ fleiri tungumál.
Það er náttúrlega alveg stórkostlegt, en leik-
ritahöfundar hafa ekkert forlag til að koma til
móts við þá þegar þýða þarf leikrit til flutn-
ings, þannig að sjóðurinn verður að taka tillit
til þess í styrkveitingu, sé þess kostur.“
Hagsmunir á borð við þá sem þarna eru
dregnir fram í dagsljósið hljóta að vega þungt
þegar að því kemur að meta mikilvægi kynn-
ingarstarfs sem unnið er af óháðum aðila enda
segist Jónína, sem hefur auðvitað víðtæka
reynslu á þessu sviði vegna starfa sinna sem
formaður Bókmenntakynningarsjóðs, vera
þeirrar skoðunar að „svona miðstöð eigi að
vera algjörlega sjálfstæð og ekki í samfloti
með hagsmunaaðilum“. En hún bendir jafn-
fram á að nauðsynlegt sé að „sjá henni fyrir
nægilegu fjármagni til að sinna því viðamikla
hlutverki sem gert er ráð fyrir í reglum sjóðs-
ins.“
Stefnumótun
og samstarf
Víst er að þýðingar-
styrkir skipta miklu
máli við að koma ís-
lenskum bókmennt-
um á framfæri erlendis – fátt jafnast á við það
að íslenskar bækur séu lesnar sem víðast – en
allt það starf sem unnið er á öðrum víg-
stöðvum, svo sem á þingum, ráðstefnum og
með rannsóknum, skiptir einnig miklu þó af-
raksturinn komi ekki jafn vel í ljós nema litið
sé til lengri tíma. Samstarf við aðrar þjóðir er
einnig mynda smá málsvæði, getur t.d. skipt
miklu á sviði kynningarmála, mikilvægt er að
vekja áhuga erlendra fræðimanna og þýðenda
á sérstöðu íslensks bókmenntaheims, efla
þátttöku okkar sjálfra og annarra í rann-
sóknum á þessu sviði og þannig mætti lengi
telja.
Það starf sem unnið hefur verið innan vé-
banda LAF er ekki síst merkilegt vegna
þeirrar áherslu sem þar er lögð á sérstöðu og
samvinnu smárra málsvæða, sem mörg hver
eiga við sömu vandamál að etja hvað kynning-
arstarf varðar og Íslendingar. Verkefninu var
hrint í framkvæmt gagngert til þess að vekja
athygli á smáum og vanræktum málsvæðum
og koma bókmenntum þeirra á framfæri í víð-
ara samhengi, þannig að raddir fleiri þjóða
eða þjóðarbrota fengju hljómgrunn þar sem
eftir þeim er tekið. LAF hefur einnig beint
sjónum umheimsins að þeim fjörutíu millj-
ónum manna innan Evrópusambandsins sem
eiga tungur að móðurmáli er af ýmsum ástæð-
um eiga undir högg að sækja og búa því yfir
menningararfi er iðulega stendur utan við
hinn viðurkennda þjóðararf hvers lands.
Bendir LAF á að sú mikla auðlegð sem þar er
að finna á sviði bókmennta bíði þess hreinlega
að vera uppgötvuð.
Þó íslensk tunga standi ekki höllum fæti
sem þjóðartunga, er engu að síður mjög mikil-
vægt að taka þátt í samstarfi af þessu tagi, og
njóta þess meðbyrs sem smá málsvæði geta
fengið þegar vakin er athygli á mikilvægi
þeirra og sérstöðu með markvissu átaki.
Hagsmunir
allra listgreina
Teikn eru á lofti um
að áhugi á íslenskum
bókmenntum í þýð-
ingum hafi sjaldan
verið meiri en um þessar mundir. Jónína talar
um að óraunsætt sé að „gera ráð fyrir að þessi
mikli áhugi á Íslandi, sem og velgengni ís-
lenskra bókmennta og annarra listgreina er-
lendis sé varanleg“. Hún segir því enn fremur
að „mikilvægt sé að nýta það lag sem nú er
fyrir íslenskar bókmenntir til að skjóta rótum
í viðkomandi menningarumhverfi.“
Framtíð Bókmenntakynningarsjóðs er ekki
ráðin, en ljóst er að það hlýtur að vera eitt af
forgangsverkefnum íslenskra stjórnvalda á
menningarsviðinu að finna því starfi sem þar
hefur verið sinnt farveg til framtíðar. Þó ef-
laust megi finna margar viðunandi lausnir á
framkvæmd þessa verkefnis, líkt og sannast í
þeim ólíku leiðum sem nágrannar okkar á
Norðurlöndum hafa valið, er þó ljóst að sjálf-
stæði slíkrar starfsemi hlýtur að vera for-
gangsatriði. Í því sambandi gildir raunar einu
hvaða listgrein er verið að kynna – myndlist,
bókmenntir, tónlist eða sviðslistir – mestu
skiptir að missa ekki sjónar á þeirri staðreynd
að „þegar hið opinbera veitir íslenskum lista-
manni fjárstyrk í einhverri mynd til að kynna
verk sín og sjálfan sig á erlendum vettvangi,
þá er það ekki gert fyrir viðkomandi ein-
stakling sem slíkan, heldur fyrir íslensku
þjóðina,“ eins og Jónína orðar það.
Þau sjónarmið sem fagmenn á sviði mynd-
listar hafa haft uppi um markvissara kynning-
arstarf á íslenskri myndlist erlendis, og fjallað
var um í Reykjavíkurbréfi í byrjun febrúar á
þessu ári, eiga margt sammerkt með þeim
hugmyndum er hér hafa verið reifaðar. Í því
Reykjavíkurbréfi var einnig vikið að því þegar
menntamálaráðherra, Tómas Ingi Olrich, til-
kynnti við afhendingu íslensku tónlistarverð-
launanna í byrjun árs að verið væri að undir-
búa tillögur um stofnun tónlistarsjóðs í
ráðuneytinu sem m.a. á að sinna því nýja við-
fangsefni að veita styrki til að koma íslenskri
tónlist á framfæri utan landsteinanna. Víst er
að íslenskir listamenn, á öllum sviðum, eiga
um margt sameiginlegra hagsmuna að gæta
hvað kynningu á verkum þeirra erlendis við-
víkur. Sú staðreynd ætti raunar að auðvelda
vinnu við opinbera stefnumótun á þessu sviði,
og gæti hugsanlega auðveldað framkvæmd
slíks kynningarstarfs. Ekki síst ef kostir sam-
nýtingar af einhverju tagi virðast það álitlegir
að hægt sé að halda rekstrarkostnaði í lág-
marki, þannig að þau verkefni er lúta að
hverri listgrein njóti góðs af hvað fjárhagslegt
svigrúm og stefnumótun varðar.
Ef íslensk menning á að verða að raunhæfri
útflutningsvöru, eins og reyndar er stefnt að í
nýjum lögum um útflutningsaðstoð er tóku
gildi í byrjun árs, er ekki seinna vænna að
móta stefnu um hvernig þeim útflutningi verð-
ur best háttað. Sem stendur virðist framtíð
allra listgreina mjög óljós hvað þetta varðar.
Á meðan svo er ástatt eru litlar líkur á því að
íslenskar listir njóti sannmælis utan landstein-
anna fyrir sitt framlag til menningararfleifðar
heimsins, þrátt fyrir að íslenskir listamenn
hafi þegar til heildarinnar er litið aldrei í sögu
þjóðarinnar staðið sig betur, né verið eins vel í
stakk búnir til að brjóta ný lönd með sköp-
unarkrafti sínum.
Morgunblaðið/Kristinn
Strætisvagnabílstjórinn og stöðumælavörðurinn.
Ef íslensk menning
á að verða að raun-
hæfri útflutnings-
vöru, eins og reynd-
ar er stefnt að í
nýjum lögum um út-
flutningsaðstoð er
tóku gildi í byrjun
árs, er ekki seinna
vænna að móta
stefnu um hvernig
þeim útflutningi
verður best háttað.
Sem stendur virðist
framtíð allra list-
greina mjög óljós
hvað þetta varðar.
Laugardagur 17. maí