Morgunblaðið - 01.06.2003, Blaðsíða 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
N
Ú ER Evróvisjónkeppnin
búin, og ekki tókst okkur að
hreppa vinninginn að þessu
sini, þrátt fyrir góðar vonir.
Birgitta Haukdal, söngdísin
okkar ástsæla, var þó sjálfri
sér, landi og þjóð til sóma
eins og við var að búast. Það kemur mér alltaf
jafn mikið á óvart hvað þorri laganna í þessari
keppni er beinlínis vondur. Lélegar og lágkúru-
legar tónsmíðar sem vart standa undir nafni
sem tónsmíðar; – klisja ofan á klisju og textarn-
ir eftir því. Auðvitað eru undantekningar þar á,
en þær eru fáar. Í keppninni um síðustu helgi
voru tæpast nema fimm lög
sem stóðu undir nafni sem
þokkaleg dægurlög, smíðuð
af kunnáttusemi og höfðuðu
jafnframt til þeirra skiln-
ingarvita sem segja manni
að þetta sé músík. Þó er
engan veginn hægt að segja að þetta hafi verið
framúrskarandi tónsmíðar. Enn furðulegra er
að ár eftir ár skuli upp til hópa hæfileikasnautt
fólk standa þarna fremst á sviði og blása frá sér
allt vit í einhverju sem á að heita „performans“.
Músíkalskur er hann alltént ekki, nema í örfá-
um tilfellum. Það nægir að nefna rússneska dú-
óið t.A.T.u. sem spáð var sigri í keppninni í ár. Á
hvaða grunni skyldu þeir spádómar hafa verið
byggðir? Lagið var beinlínis vont og flutningur
stúlknanna fádæma lélegur. Gæti verið að fjöl-
miðlafár kringum hegðun dúósins og marg-
umrædda kynhneigð þeirra hefði haft áhrif á
þær spár, – eða kannski sú uppákoma sem þær
sjálfar voru búnar að „hæpa upp“ að þær
myndu hafa í frammi í keppninni sjálfri.
Mér er ekki grunlaust um að Evró-visjónkeppninni hafi hrakað um-talsvert frá því að hún hófst ummiðjan sjötta áratuginn. Svo virð-
ist sem fleiri lög frá fyrstu árum keppninnar
hafi lifað það að verða klassísk, meðan fá lög frá
síðari árum hafa heyrst lengur á alþjóðavett-
vangi en mánuðinn eftir keppnina. Oft hefur
það líka gerst að lagið sem sigrar er ekki það
lag sem lifir, heldur næsta lag eða þarnæsta.
Man til dæmis einhver eftir laginu Dors, mon
amour með André Claveau? Það efast ég stór-
lega um. Það er sigurlagið frá 1958, – en það ár
var líka með í keppninni framúrskarandi ítalskt
lag sem enn hljómar og er löngu orðið klassískt,
Nel blu dipinto di blu, öðru nafni Volare. Svo
virðist sem Ítalir hafi verið nokkuð seinheppnir
hvað þetta snertir. Eitt besta lag keppninnar
fyrr og síðar, Gente di mare eftir Umberto
Tozzi, varð að lúta í lægra haldi fyrir einni af of-
urvæmnu ballöðunum frá hinum írska Johnny
Logan árið 1987. Illu heilli rataði þetta frábæra
lag svo inn í íslenska dægurlagaflóru nokkrum
árum síðar sem íslenskað jóladægurlag, – átti
þau örlög engan veginn skilið. Lag Þorvaldar
Bjarna Þorvaldssonar, All out of luck, sem
Selma Björnsdóttir söng, var líka umtalsvert
meira spennandi tónsmíð en „Abba“-lagið sem
Charlotte Nilsson söng til sigurs 1999. Árið eft-
ir unnu Olsen-bræðurnir dönsku, en þó var þar
í keppninni lag sem að mínu mati var betra, og
reyndar framúrskarandi gott dægurlag, My
Star með lettnesku hljómsveitinni Brainstorm.
Keppnin setti ótvírætt niður við þá ákvörðun
að innleiða símakosningu, þannig að almenn-
ingur fengi einn að ráða valinu á sigurlaginu.
Áður fyrr réð dómnefnd valinu, gamlir jálkar í
faginu og fólk sem þekkti þennan bransa inn og
út. Með þessari ákvörðun hefur það æ oftar
gerst að verri lög bera sigur úr býtum meðan
betri lög liggja óbætt hjá garði. Best væri að
dómnefnd fagfólks hefði líka sitt að segja um
úrslitin, og þá að minnsta kosti til jafns á við al-
menning. Keppnin heldur áfram að rýrna að
áliti og virðingu, og dæmi eru um að vegna þess
veigri fólk sér við því að viðurkenna að það horfi
á herlegheitin, – það verður undirleitt og vand-
ræðalegt, og segist hafa gert það vegna þess að
börnin vildu horfa. Ofvaxinn glamúrumbúnaður
keppninnar utan um þetta litla ekki neitt sting-
ur í augun eins og gylling á hlandkoppi. Um-
búðirnar eru stórfenglegar en innihaldið rýrt.
Hvers vegna ekki að gera Evróvisjón að úti-
tónleikum?
Það er ekki bara að lögin í Evró-visjónkeppninni séu á hraðri niðurleið,það er líka orðið algengara eins og áðursagði að fólk með takmarkaða mús-
íkhæfileika komist þar að. Áður fyrr voru í það
minnsta fleiri framúrskarandi flytjendur í
keppninni, söngvarar sem nutu mikilla og al-
mennra vinsælda langt út fyrir heimalönd sín.
Meðal þessara stjarna má nefna norrænu
stjörnurnar Alice Babs, Monicu Zetterlund,
Katy Bødtger og Noru Brockstedt; – Freddy
Quinn, Domenico Modugno, Françoise Hardy,
Nönu Mouskouri, Sandy Shaw, Lulu, Cliff
Richard og Julio Iglesias. Síðustu árin man ég
varla eftir neinu svo stóru nafni í keppninni öðr-
um en Céline Dion sem söng og sigraði fyrir
hönd Sviss 1988 og rússnesku dívunnar og
pönkdrottningarinnar Öllu Púgatsjevu sem var
með bráðgott lag í keppninni 1997, en komst
ekki á toppinn frekar en Páll Óskar.
Í stað þess að vera vettvangur þess besta í
evrópskri dægurtónlist hefur Evróvisjón-
keppnin hægt og bítandi sokkið niður í með-
almennsku sem höfðar ekki lengur til þeirra
sem hafa gaman af góðri dægurtónlist. Þetta
sést best á því að bestu dægurtónlistarmenn
álfunnar taka ekki þátt í keppninni.
Ef við lítum bara á framlag okkar Íslendinga,
þá verður að segjast eins og er að lög okkar, að
undanskildu fyrrnefndu lagi Þorvaldar Bjarna,
hafa varla getað talist nema þokkaleg, og sum
tæplega það. Ekki ætla ég að fullyrða að
menntun í faginu ráði úrslitum um það hvernig
til tekst, en engu að síður verður ekki framhjá
því horft að Þorvaldur Bjarni er hámenntaður
tónsmiður með mikla reynslu. Það hlýtur að
hafa haft sitt að segja. En þótt lítið menntað
tónlistarfólk geti vissulega haft mikla hæfileika
hafa þau lög sem við höfum sent í keppnina ekki
verið til marks um neina sérstaka sköp-
unargáfu eða yfirþyrmandi frumlegheit.
Það vekur óneitanlega spurningar hvað sé
með þær íslensku hljómsveitir og tónlistarfólk
sem er að skapa sér nafn og vinna stóra sigra út
um allar jarðir með frábærri músík. Hvað með
Sigur Rós, Múm, Ske, Leaves, Quarashi,
Emiliönu Torrini og fleiri og fleiri; – hvar er
okkar besta fólk? Mig grunar að ýmsum í hópi
þessara tónlistarmanna þætti það varla sam-
boðið sér að taka þátt í Evróvisjónkeppninni,
þvílík er gengisfelling keppninnar orðin. Ég
held hins vegar að eigi keppnin að lifa verði ein-
hver af þeim 26 þjóðum sem taka þátt í henni
hverju sinni að taka af skarið með því að bera
fram eitthvað mun bitastæðara en þá með-
almennsku sem nú ræður ríkjum.
Það urðu þáttaskil í Evróvisjónkeppninni
þegar Abba sló í gegn árið 1974 með laginu
Waterloo. Þannig lag hafði ekki heyrst í keppn-
inni áður; staðfast rokklag, hratt og fjörugt.
Sigurinn fékkst ekki bara fyrir enn eitt ágætt
lag, heldur fyrir lag sem var öðruvísi, fram-
sæknara en annað sem þar hafði heyrst til þess
tíma, lag þar sem saman fór góð tónsmíð, fínn
texti og eftirminnilegur flutningur. Það er
löngu kominn tími á önnur slík hvörf í keppn-
inni. Ég tel að við Íslendingar gætum sem hæg-
ast tekið að okkur að hefja nýjan kafla í sögu
keppninnar með því að hætta að senda í hana
lítið spennandi miðjumoð. Við ættum að taka af
skarið og senda það fólk sem hefur sannað sig
að því að vera skapandi og skemmtilegt, fólk
sem jafnframt hefur sýnt að það á erindi við
umheiminn með góðri tónlist sem hefur eitt-
hvað að segja. Það er alltaf verið að reyna að
velja eitthvað sem er „líklegt til að sigra“, á
meðan horft er framhjá því að stór hópur ís-
lenskra tónlistarmanna er einmitt í raun og
veru að „sigra“ á sínum prívat vettvangi úti um
allan heim. Þetta hlýtur líka að vera spurning
um metnað Útvarpsins. Varla getur það verið
dýrara að senda fyrrnefnda tónlistarmann en
þá sem á undan hafa farið. Hvers vegna þá ekki
að senda þá sem betri eru? Að því er ég best
veit er Útvarpið ekki skyldað til að hafa for-
keppni, og auglýsa eftir lögum. Það eru for-
dæmi fyrir því að Útvarpið hafi einmitt bent á
ákveðinn listamann og sagt: Við viljum senda
þig.
En hvers vegna er ég nú að brydda upp áþessu? Mér mætti svo sem í léttu rúmiliggja hvort Evróvisjón-keppnin lifireða deyr. Hins vegar væri það óneit-
anlega spennandi að sjá hana þróast í takt við
tímann og verða að metnaðarfullum tónlistar-
viðburði þar sem Evrópuþjóðir gætu sýnt sig
og séð hver aðra á þessu sviði. Eigum við að
hafa metnað til að gera betur en að vera okkur
bara til sóma, – eða eigum við að láta okkur
duga að vera bara við það? Nei, við ættum að
hafa þann metnað að tefla fram því besta sem
við eigum, ögra með því öðrum þjóðum og
brýna þær til að gera slíkt hið sama. Þá fyrst
verður kostnaðarsöm þátttaka Ríkisútvarpsins
í Evróvisjónkeppninni réttlætanleg. Þá fyrst
verður skammlaust hægt að horfa á hana og
njóta hennar um leið.
Gengisfelling Evróvisjónkeppninnar
Reuters
Eigum við að láta okkur duga að vera okkur til
sóma, eða viljum við gera betur? Hvar er þá okkar
besta tónlistarfólk sem er í raun og veru að „sigra“
á sínum prívat vettvangi úti um allan heim?
AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
TRÚARLEGIR ljóðatónleikar“ er yfir-skrift tónleika sem hinn heimsþekktibaritonsöngvari Andreas Schmidtheldur ásamt píanóleikaranum
Helmut Deutsch í Salnum í Kópavogi annað
kvöld, sunnudaginn 1. júní. Tónleikarnir, sem
eru liður í Kirkjulistahátíð, hefjast klukkan 20.
Á efnisskránni eru Gellert-ljóð eftir Beethoven,
Vier ernste Gesänge eftir Brahms, Biblíuljóð
eftir Dvorák og Michelangelo-ljóð eftir Wolf.
Beethoven og Dvorák
Andreas segist einu sinni áður hafa flutt efnis-
skránna, en það var í Austurríki, á kirkjutónlist-
arhátíð skammt frá Vín.
„Tónleikarnir voru haldnir í sjálfri kirkjunni
og því ákváðum við að vera aðeins með kirkju-
lega söngva. Flest þessara verka eru þó oft flutt
á almennum tónleikum. Til dæmis verk Brahms,
Vier ernste Gesänge (Fjórir alvarlegir söngvar)
op. 121. Þótt textarnir séu trúarlegir, eru þetta
talin meðal bestu verka hans, ekki síðri en Sálu-
messan.Textar Beethovens eru frá Gellert-ljóð-
um skáldsins Christians Fürchtgott Gellert.
Gellert var prestur í Þýskalandi á 18. öld, en þá
var mjög algengt að prestar væru líka ljóð-
skáld,“ segir Andreas. Beethoven samdi lögin
sín sex, sem flutt verða á tónleikunum á árunum
1801–1802 og voru þau gefin út í Vín ári síðar. Á
þessum tíma átti Beethoven sívaxandi vinsæld-
um að fagna sem píanóleikari og tónskáld og út-
gefendur slógust um hvert nýtt verk sem frá
honum kom.
Davíðssálmar og Michelangelo-ljóðin
Lögin sem Andreas syngur eftir Dvorák eru
Tíu Biblíusöngvar op. 99. Biblíusöngvarnir tíu
urðu til í New York, þar sem Dvorák starfaði
sem tónsmíðaprófessor og listrænn stjórnandi
tónlistarskóla um nokkurt skeið.
Þegar hann frétti að náinn vinur hans, hljóm-
sveitarstjórinn Hans von Bülow, væri látinn og
faðir hans lægi fyrir dauðanum heima í Bæ-
heimi, sótti hann huggun í Davíðssálmana.
Hann valdi vers úr nokkrum sálmanna í hinni
þekktu tékknesku Kralicebiblíu frá
sextándu öld og samdi við þau síð-
asta ljóðaflokk sinn og jafnframt
hinn merkasta.
„Þegar ég vissi að tónleikarnir
að þessu sinni yrðu ekki fluttir í
kirkju,“ segir Andreas, „áttaði ég
mig á því að efnisskráin var of
stutt. Hún var upphaflega sett
saman fyrir tónleika í kirkju þar
sem ekki var hlé. Þess vegna bætti
ég við ljóðaflokknum Þrjú Mich-
elangelo-ljóð eftir Hugo Wolf. Í ár
er þess minnstvíða um Evrópu að
hundrað ár eru liðin frá dauða
hans. Þegar ég, til dæmis, sný aft-
ur til Þýskalands tek ég þátt í kons-
ertuppfærslu á óperu eftir hann
sem er sjaldan flutt. En textarnir í Michelang-
elo-ljóðunum fjalla um líf og dauða og falla því
vel að þema hinna verkanna sem ég flyt. Mér
fannst góð hugmynd að bæta þeim við hér til að
minnast hans.“ Wolf fékk þýska þýðingu Ro-
bert-Tornows á ljóðum ítalska endurreisnar-
meistarans Michelangelos í jólagjöf árið 1896. Í
mars 1897 samdi hann lög við fjögur ljóðanna en
dæmdi fjórða lagið ónothæft og
fargaði því.
Misskilið tónskáld
„Wolf er í dag virtur sem eitt
besta ljóðatónskáld heims, í sama
flokki og Brahms, Schumann og
fleiri,“ segir Andreas, en þótt
hundrað ár séu liðin frá dauða
hans, hefur hann þá ímynd að
vera nútímatónskáld.
Áheyrendur hafa því ekki
flykkst á tónleika þegar verið er
að flytja verk eftir hann, að
minnsta kosti ekki af sama ákafa
og þegar sungin eru ljóð eftir
Brahms, Schubert, Mozart og
Beethoven.
Ljóðasöngvarar um allan heim berjast við að
koma áhorfendum í skilning um að hann sé með-
al bestu ljóðatónskálda sögunnar. Enda er það
svo að þegar tekst að ná fólki á tónleika þar sem
verk hans eru flutt, verður það alltaf heillað.“
Hefur þú gert mikið af því að syngja verk
Wolfs?
„Já, ég hef sungið mikið af ljóðum hans á tón-
leikum, auk þess að hljóðrita talsvert af þeim.
Áður en ég kom til Íslands lauk ég við að hljóð-
rita Brahms söngva og þegar ég kem aftur til
Þýskalands tek ég til við hljóðritun á öllum
söngvum Wolfs. Þetta eru um 350 söngvar og
það verkefni kemur til með að spanna fjögur til
fimm ár. Margir söngvanna hafa aldrei verið
hljóðritaðir áður.
Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á að kynna
mér tónskáld til hlítar. Það er ekki hægt nema
kynna sér líf þeirra; safna upplýsingum, lesa
ævisögur og læra söngvana. Og þá er ég ekki að
tala um fimmtán þekktustu söngvana, heldur
alla hina tvö hundruð eða þrjú hundruð líka. Þá
fyrst er hægt að segja með sanni að maður þekki
tónskáldið. Ég er stöðugt að kynna mér óþekkt
verk eftir þekkt tónskáld og óþekkt verk eftir
óþekkt tónskáld og get fullyrt að sönglög Wolfs
eru ekki síðri að gæðum en sönglög Brahms.“
Hatrömm samkeppni
„Þessi tvö tónskáld tengjast á mjög sérstæð-
an hátt. Þótt 27 ára aldursmunur hafi verið á
þeim, áttu þeir í hatrammri samkeppni. Brahms
var mjög virtur og hátt skrifaður sem tónskáld í
Vínarborg og fékk alltaf góðar viðtökur. Það má
segja að Vínarbúar hafi borið hann á höndum
sér. Hins vegar varð Wolf að vinna fyrir sér sem
tónlistargagnrýnandi til þess að framfleyta sér.
Og í sem stystu máli, þá skrifaði hann alltaf
skelfilega gagnrýni um verk Brahms. Hann var
svo afbrýðisamur vegna þess að honum gekk
sjálfum ekki vel að koma verkum sínum á fram-
færi.
Ástæðan fyrir þessum árásum á Brahms var
sú að þegar Wolf var ungur maður, nýbyrjaður
að semja tónlist, fór hann til Brahms og bað
hann um álit á verkunum. Brahms sagði: „Þér
þurfið að vinna þetta betur, kynna yður kontra-
punkt og verk Bachs og þá verðið þér kannski
einhvern tímann góðir.“
Wolf líkaði þessi umsögn ekki og borgaði
seinna fyrir sig með gagnrýni. Auðvitað. Sjálf-
sagt hefði hvorugur sætt sig við að verk þeirra
væru flutt saman á tónleikum.“
Vil kynna mér
tónskáld til hlítar
Andreas Schmidt
Andreas Schmidt og Helmut Deutsch flytja trúarlega
ljóðatónleika í Salnum á sunnudagskvöld. Súsanna
Svavarsdóttir ræddi við Andreas um efnisskrána og
tónskáldin en tónleikarnir eru liður í Kirkjulistahátíð.