Morgunblaðið - 01.06.2003, Blaðsíða 35

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 2003 35
Í AÐDRAGANDA alþingiskosn-
inganna fór fram geysimikil umræða
um sjávarútvegsmál og þá sér-
staklega um kvóta-
kerfið. Þar sem
mér finnst umræð-
an frekar hafa snú-
ast um form en
innihald langar
mig til að leggja
hér mitt lóð á vog-
arskálarnar. Þótt
ég telji mig ekki neinn kvóta-
sérfræðing þá hef ég að baki 30 ára
reynslu við fiskveiðar og hef mjög
ákveðnar skoðanir á málinu. Ég vil
þó í upphafi taka það skýrt fram að
ég var fylgjandi kvótasetningunni
þegar kvótinn var settur á. Ég hef
samt verið á móti flestum þeim
breytingum sem síðar hafa orðið og
þá einkum og sér í lagi frjálsu fram-
sali. Ég tel að allar breytingar sem
gerðar hafa verið hafi verið knúnar
fram af LÍÚ að ósk stórútgerð-
armanna, þ.e. togaraeigenda. Í ljósi
sögunnar er varla hægt að segja að
um ofveiði hafi verið að ræða, heldur
hallast ég að því að umgengni okkar
um auðlindina og misvitur uppbygg-
ing fiskiskipastólsins eigi stæstan
þátt í því hvernig komið er. Það má
líkja þessu við stríð. Okkur tókst
með útfærslu landhelginnar, fyrst í
12 mílur, síðan 50 og
síðast í 200 mílur, að hrekja óvin-
inn á flótta og öðlast full yfirráð yfir
auðlindinni.
Þegar það hafði tekist gengum við
berserksgang og keyptum öfluga
togara í nánast hvert sjávarþorp á
landinu til að geta ausið látlaust úr
auðlindinni án nokkurrar fyr-
irhyggju. Það kunna einhverjum að
þykja þetta stór orð og ég ætla að
reyna að útskýra fyrir lesendum
mína sýn og nokkrar staðreyndir um
veiðar á Íslandsmiðum og fara aftur
til ársins 1958.
Veiðarnar
og skipastóllinn
Á árunum 1958 til 1971 veiddu Ís-
lendingar að meðaltali 378 þús. tonn
af þorski. Á sama tíma veiddu út-
lensk skip að meðaltali 355 þús. tonn
eða samtals 734 þús. tonn.
Mestur var aflinn 1970 eða 819
þús. tonn, þar af veiddum við 471
þús. tonn af þorski. Nú halda sumir
að ég sé farinn að bulla, þessar tölur
fáist ekki staðist, – reyndar hef ég
heyrt það áður og kippi mér ekkert
upp við það. Þessar tölur eru frá
Fiskifélagi Íslands. Ætla mætti að
eftir útfærslu landhelginnar í 50 míl-
ur 1972 og í 200 mílur 1975 og að
hafa hrakið erlend fiskiskip af mið-
unum væri okkur óhætt að auka
sókn í auðlindina en tilgangurinn var
fyrst og fremst að vernda fiskimiðin
fyrir sívaxandi ágangi erlendra ríkja
í okkar dýrmætustu auðlind. Árið
1965 voru skráð fiskiskip á Íslandi
39 togarar, 165 fiskiskip yfir 100
rúml. og 648 fiskiskip m/þilfari undir
100 rúml. Þrjátíu og þremur árum
síðar eða árið 1998 voru skráðir 103
togarar, þar af 49 frystitogarar, 714
önnur fiskiskip, allt frá stæstu
loðnuskipum niður í smábáta, auk
þess voru 116 skip með veiðileyfi en
engar aflaheimildir. Árið 1965 var
samanlögð rúmlestatala allra skip-
anna 78.259 rúml. Sambærilegar töl-
ur hef ég ekki fyrir árið 1998 en ætla
má að ef bara er tekin rúmlestatala
allra þeirra 103 togara sem á skrá
voru hafi það ekki verið undir 70.000
rúml. eða nánast jafnmikið og alls
flotans árið 1965. Til að reyna að
átta sig á hvað hefur misfarist í okk-
ar fiskveiðistjórnun sýnist mér það
augljóst að alltof stór hluti flotans er
togarar og verndun veiðisvæða fyrir
þeim engin. Hér á eftir ætla ég að
gefa lesendum tækifæri á að velta
því fyrir sér hvort ég hafi ekki eitt-
hvað til míns máls.
Botnvarpa
Með skuttogarabyltingunni má
segja að andskotinn hafi orðið laus,
enginn var maður með mönnum
nema geta átt skuttogara, helst fleiri
en einn. Alvarlegast er þó
að allir stjórnmálamenn tóku þátt
í þeim darraðardansi, sama hvar í
flokki þeir voru eða eru nú, og að-
stoðuðu útgerðarmenn með fyr-
irgreiðslu til kaupanna og hrósuðu
sér fyrir. Botnvarpa er gífurlega öfl-
ugt veiðarfæri sem engu hlífir,
hvorki fiski né botni. Með tilkomu
skuttogaranna með margfalt öflugri
vélar en áður þekktist hafa þeir náð
að skrapa upp botninn. Þar sem áð-
ur var ekki hægt að toga vegna þess
hvað botninn var ósléttur og fisk-
urinn leitaði sér skjóls fyrir ágang-
inum er nú búið að mylja niður allt
grjót og botninn nánast sléttur sem
malbik.
Þegar ég hef reynt að útskýra fyr-
ir fólki sem ekki gerir sér grein fyrir
því hvað botnvarpan gerir sjáv-
arbotninum hef ég beðið það að
ímynda sér hvernig Grindavík-
urhraunið liti út ef svo sem 50 stórar
jarðýtur væru á ferðinni um hraunið
allan sólarhringinn, 365 daga á ári,
ár eftir ár. Ætli nokkur maður vildi
leita sér skjóls í hrauninu? Það sama
er með fiskinn, hann hefur í engan
griðastað að leita vegna áníðslu
botnvörpunnar. Hvar hafa þeir verið
allir sjálfskipuðu „náttúruvernd-
arsinnarnir“, er sjávarbotninn ekki
hluti af náttúruauðlindinni?
Togararnir
og flotvarpan
Þegar mönnum varð ljóst að það
væri hugsanlega hægt að moka að-
eins hraðar upp úr sjónum með flot-
vörpunni en botnvörpunni, sér-
staklega þegar þorskurinn gekk á
miðin í stórum torfum, þurftu allir
togarar að fá flotvörpu. Þeir sem
ekki höfðu vélarafl til að ráða við
vörpuna fengu sér einfaldlega öfl-
ugri vélar eða bara stærra skip svo
þeir gætu tekið þátt í veislunni. Fólk
sem fylgdist með fréttum þegar
mokið á þorskinum var sem mest
kannast eflaust við hin stóru lýsing-
arorð fréttamannanna: „Kom í land
eftir 12 tíma með 50 tonn“ eða „fylltu
togarann á tveimur sólarhringum“.
Veiðar á þorski í flotvörpu ætti um-
svifalaust að banna.
Frystitogarar
Hver kannast ekki við hástemmd-
ar fréttir af frystitogurum sem eru
nánast í fréttum blaða og ljós-
vakamiðla í hverri einustu viku allan
ársins hring, nýtt aflamet slegið eða
getið um verðmæti aflans? Stundum
er minnst á hlut sjómannsins og hafa
þeir ábyggilega fengið að vinna fyrir
þeim krónum. Það er annað sem
gerist um borð í frystiskipunum sem
vert er að skoða. Hvað verður um
60% aflans?
Hver kannast ekki við fyrirsagn-
irnar: „Eru á leið í land með 400
tonn af frystum þorskflökum, áætlað
er að aflinn upp úr sjó sé 1.000
tonn.“ Hvað varð um 600 tonnin?
Það þarf varla að velta þeirri
spurningu lengi fyrir sér, – að sjálf-
sögðu öllu hent í sjóinn. Fyrst þegar
farið var að gefa þessu gaum var sett
reglugerð um að allan afla skyldi
koma með að landi, hausa, úrskurð
og slóg. Reglugerð þessi átti fáa líf-
daga, þó nógu marga til þess að eitt
skip var byggt með fullkominni fiski-
mjölsverksmiðju, önnur ætluðu að
láta sér nægja að láta úrganginn í
tanka og láta maurasýru í og átti síð-
an að dæla afurðinni í land og flytja
út. Allt var þetta ógerlegt að mati
útgerðarmanna og svo fór að lokum
að þeim var aftur frjálst að henda
60% af fiskinum í sjóinn aftur. Hugs-
ið ykkur allt það gífurlega magn af
verðmætum sem hent er í sjóinn.
Svo er dæmi um að bátasjómaður
var dæmdur sem ótíndur glæpamað-
ur fyrir að henda 37 fiskum í sjóinn!
Það er hálfundarlegt að á sama tíma
og fiskverkandi á Suðurnesjum
kaupir fraktskip til flutninga á
þorskhausum frá Færeyjum til Ís-
lands til verkunar skuli svona nokk-
uð leyfast. Í mínum huga eru þær út-
gerðir sem ganga svona um
auðlindina umhverfissóðar! Að vísu
er þetta leyfilegt en verður að
breyta. Er ég las Morgunblaðið 26.
apríl síðastliðinn var þar fyrirsögn:
„Með 750 tonn af karfa eftir 14
daga“. Í greininni kom fram að afl-
inn upp úr sjó hefði verið 750 tonn
en afurðir 410 tonn, samkvæmt því
hafa 340 tonn farið í sjóinn aftur.
Sóðaskapur! Hvað haldið þið að gert
yrði við fiskverkanda í landi sem
verkaði 750 tonn af karfa á sama
hátt og frystitogarinn, mokaði síðan
öllum úrgangi á bíl, æki niður á
bryggju og sturtaði öllu í sjóinn?
Hann fengi sennilega að dúsa í stein-
inum eða á geðdeild í nokkur ár.
Þessu verður að breyta! Til sam-
anburðar má benda á að flest er-
lendu veiðiskipin sem veiða úthafs-
karfa eru með mjöl- og lýsisvinnslu
um borð.
Síldveiðar í flotvörpu
Íslenskir útgerðarmenn og skip-
stjórar voru í farabroddi í veiðum á
síld í nót. Fyrstir að tileinka sér
notkun asdics við veiðar á síld og
fyrstir til að taka nótablökkina í
notkun. Það voru líka íslenskir skip-
stjórar sem fóru fram á það að Suð-
urlandssíldin skyldi friðuð í nokkur
ár þar sem sýnilegt var að stofninn
var ofveiddur. Þótt ég hafi viljandi
ekki nefnt einstök skip eða menn í
þessari grein verð ég að geta þess að
frumkvöðull að þessu var Þorsteinn
Gíslason, sá ágæti maður.
Sú friðun tókst ágætlega og upp
úr því var fyrsta kvótaúthlutunin
sett á síldina. Það mun hafa verið ár-
ið 1976 og voru menn frekar sáttir
við þá úthlutun. Þá voru allar út-
gerðir skikkaðar til að ísa síldina um
borð til að hámarka gæðin. Síðan
hefur margt breyst og það á verri
veg. Tilraunaveiðar á síld í flotvörpu
voru leyfðar fyrir nokkrum árum til
þess eins að koma til móts við þá
stórútgerðarmenn sem höfðu verið
að kaupa upp útgerðir til að auka
sinn eigin kvóta á þorski og í sumum
tilfellum fylgdi síldarkvóti með í
kaupunum. Ekki hef ég séð nið-
urstöður af þessum veiðum eða neitt
í þá áttina. Það þarf ekki að fara
mörgum orðum um það hvílík gjör-
eyðing það er á síldarstofninum að
leyfa slíkt veiðarfæri. Það er marg-
sannað, þegar togað er í gegnum
síldartorfu, að stærstur hluti þeirrar
síldar sem lendir fyrir trollinu en
sleppur við það út um möskva
skaddast til ólífis vegna hreist-
urmissis. Síldin á það sameiginlegt
með laxinum að vera með hreistur
og er mjög viðkvæm fyrir öllu
hnjaski sem veldur hreisturmissi.
Hver man ekki eftir fréttum frá í
vetur þar sem sagt var frá miklum
laxadauða hjá bændum í Mjóafirði.
Orsökin, hver skyldi hún hafa verið?
Jú, það gerði mikið hvassviðri og
netið í kvínni hafði þrengt svo að lax-
inum að hann missti mikið hreistur
þannig að stærstur hluti af honum
drapst. Nákvæmlega það sama ger-
ist þegar togað er í gegnum síld-
artorfur. Ennfremur eyðileggja tog-
skipin alla möguleika nótaveiðiskipa
til veiða á síld sökum þess hvað síld-
in verður stygg, torfurnar splundr-
ast og færa sig á meira og meira
dýpi til að forðast trollið og á end-
anum verður búið að ganga svo
nærri stofninum að síldin hættir að
veiðast. Þessar veiðar verður að
stöðva tafarlaust! Einungis á að
leyfa veiðar á síld í nót því nótin er
vistvænt veiðarfæri.
Loðnan og flotvarpan
Sama er að segja um veiðar á
loðnu í flotvörpu, þar er sama eyði-
leggingin í uppsiglingu. Loðnan er
mjög viðkvæmur fiskur. Alveg frá
því að fyrsta loðnan finnst og veiðin
byrjar er nú hin síðustu ár farið að
hamast á henni með flotvörpu allan
sólarhringinn, skipstjórar nóta-
veiðiskipanna eru aðeins áhorfendur
að þessum ósköpum. Ekki ætla ég að
sleppa þeim ósköpum sem drepið er
af þorski við veiðarnar á loðnunni í
trollið, ég sé fyrir mér hálfa áhöfnina
standa við skiljuna og hamast við að
henda öllum þorskinum í hafið aftur,
að ekki sé talað um öll hrognkelsa-
seiðin sem fara beint með loðnunni í
gúanó.
Upphaf kvótans
Það hefur verið rifist um kvótann
alveg frá fyrsta degi er hann var
settur á. Í byrjun töldu menn að þau
ár sem notuð voru til viðmiðunar við
úthlutunina væru ekki réttlát, fara
hefði átt lengra aftur í tímann, sumir
sammála aðrir ekki. Langflestir
voru þó sammála um að eitthvað
þyrfti að gera og kvótinn varð sú
niðurstaða sem varð ofan á. Þáver-
andi sjávarútvegsráðherra, Halldór
Ásgrímsson, tók þá við þessu erfiða
ráðuneyti, ráðuneyti sem enginn
vildi taka að sér vegna hins alvar-
lega ástands sem var á þorskstofn-
inum að mati fiskifræðinga og staða
sjávarútvegsfyrirtækja var á von-
arvöl og þá sérstaklega togara sem
hafði fjölgað úr hófi fram. Að mínu
mati var hugmyndin sem kvótakerf-
ið byggðist á góð en þær breytingar
sem hafa verið gerðar á því hafa
gjörsamlega eyðilagt það. Má þar
m.a. nefna þrýsting frá LÍÚ um alls
konar breytingar á kerfinu, skip-
stjórakvótann margfræga, framsalið
sem knúið var fram af peningastofn-
unum og afnám línutvöföldunar svo
eitthvað sé nefnt. Vissulega hefur
þetta kerfi farið illa með mörg sjáv-
arþorp kringum landið. Hverjum er
það að kenna; fiskifræðingum, ráð-
herranum sem tók þeirra rökum um
slæmt ástand fiskistofnanna eða get-
ur kannski verið að það sé þeim að
kenna sem seldu frá sér kvótann?
Það skyldi þó aldrei vera? Í dag sýn-
ist mér þeir gera það best sem héldu
útgerð sinni ótrauðir áfram, selja
allan sinn fisk á háu verði gegnum
fiskmarkaði eða verka sjálfir.
Hvernig skal breyta?
Ekki hugnast mér sú aðferð að
fara fyrningarleiðina, sem virðist
vera tískuorð allra stjórnarandstæð-
inga í dag. Ég tel að með fyrning-
arleiðinni takist að murka lífið úr
smærri útgerðum hægt og bítandi
og færa stærri útgerðum á silfurfati.
Hvers vegna? Jú þær eru þær einu
sem hafa fjárhagslegt bolmagn til að
leigja til sín kvóta ef sú yrði nið-
urstaðan. Fyrsta skrefið er að friða
fiskimiðin fyrir togurum, banna
veiðar skipa með botnvörpu sem eru
með vélar stærri en 900 hö. innan 50
sjómílna. Banna veiðar á síld, loðnu
og þorski í flotvörpu, hvort sem er
hér við land eða á úthafinu. Veiðar á
kolmunna verði undir ströngu eft-
irliti með tilliti til meðafla. Fystitog-
arar komi með allan afla að landi.
Kvótaúthlutun verði árlega 200.000
tonn. Úthlutun umfram það skiptist
30/70% þ.e. 30% til togara, 70% til
strandveiðiflotans, óframseljanlegur
kvóti sem gengur til baka hvert ár.
Ég læt nú lokið þessari grein
minni. Niðurstaða mín er sú að það
sé mjög margt hægt að gera til að
auka viðgang fiskistofna við Íslands-
strendur. En eins og komið hefur
fram í máli mínu snýr það fyrst og
fremst að umgengni okkar við veið-
arnar.
Kvótakerfið
Eftir Þorstein
Árnason
Höfundur er fv. skipstjóri.
Vantar herslumuninn?
nb.is býður veðlán til allt að 25 ára með 6,50 –9,35% vöxtum. Hámarksveðhlutfall hefur
verið hækkað í 75% af markaðsverði eigna sem er talsvert hærra en býðst víðast annars
staðar. Lánin eru háð lánshæfismati nb.is. Eingöngu er hægt að veðsetja eigin eignir.
• Kauptu eldhúsinnréttingu
• Kláraðu bílskúrinn
• Gerðu allt þetta og meira til...
• Leggðu lokahönd á íbúðina
• Greiddu upp óhagstæð skammtímalán
• Komdu garðinum í stand
• Endurskipuleggðu fjármálin
A
B
X
/
S
ÍA
9
0
2
1
2
3
2
Spurðu fasteignasalann, kynntu þér málið á www.nb.is eða hringdu í síma 550 1800
Allt a∂
Banki með betri vexti
75%ve∂hlutfall!