Morgunblaðið - 27.06.2003, Blaðsíða 12
VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
12 FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR 25 punkta vaxtalækkun
Seðlabanka Bandaríkjanna á mið-
vikudag voru skiptar skoðanir um
það hvort bankinn myndi lækka
vextina um 0,50% eða 0,25%, en eng-
inn virtist telja að vextir yrðu ekki
lækkaðir. Rúmlega helmingur, 12 af
22, þeirra skuldabréfamiðlara sem
Dow Jones Newswires/CNBC ræddi
við skömmu fyrir vaxtaákvörðunina
taldi að vextirnir yrðu lækkaðir um
50 punkta og samkvæmt framvirkum
samningum skiptust skoðanir um
það bil til helminga á milli þessara
tveggja möguleika.
Innan vaxtaákvörðunarnefndar
voru skoðanir ekki eins skiptar, ef
marka má niðurstöðu atkvæða-
greiðslunnar. Aðeins einn af þeim
tólf nefndarmönnum sem hafa at-
kvæðisrétt vildi 50 punkta lækkun.
Hinir stóðu að 25 punkta lækkuninni,
en enginn studdi óbreytta vexti –
hvað þá vaxtahækkun.
Skuldabréf lækkuðu,
dalurinn hækkaði
Verðbréfamarkaðurinn tók tíðind-
unum frekar illa, sem er í samræmi
við það að væntingar hafi að með-
altali verið um meiri lækkun. Hluta-
bréf lækkuðu reyndar aðeins lítillega
eftir mikla hækkun að undanförnu,
en ríkisskuldabréf féllu talsvert í
verði.
Bandaríkjadalur hækkaði hins
vegar gagnvart evrunni í kjölfar
vaxtalækkunarinnar, sem er í sam-
ræmi við það að vaxtalækkunin var
minni en meðalvæntingar. Dalurinn
fór í gær í fimm vikna hámark gagn-
vart evru.
Í The Wall Street Journal segir að
bankar séu vanir að elta vaxtalækk-
un Seðlabankans innan klukkustund-
ar frá vaxtaákvörðun, en nú séu þeir
hikandi vegna þess að hreinar vaxta-
tekjur þeirra, munurinn á vaxta-
tekjum og vaxtagjöldum, hafi dregist
saman. Þó muni þeir væntanlega
lækka vexti sína á næstu dögum,
enda muni þeir annars sæta gagn-
rýni.
Rökstuðningur vaxtaákvörðunar-
nefndar Seðlabankans er á þá leið að
með því að losa nokkuð um aðhald
peningastefnunnar og í ljósi undir-
liggjandi framleiðniaukningar sé
hagkerfinu veittur mikilvægur
áframhaldandi stuðningur. Merki
séu um að neysla haldist uppi, að-
stæður á fjármálamarkaði fari batn-
andi og stöðugleiki sé að nást á
vinnu- og framleiðslumarkaði. Í
þessu sambandi má nefna að íbúða-
kaup hafa aldrei verið meiri en í síð-
asta mánuði, en fjárfestingar fyrir-
tækja héldu áfram að dragast saman,
þótt samdrátturinn minnkaði milli
mánaða.
Í gær komu fram nýjar tölur, sem
sýndu meðal annars að hagvöxtur
var minni á fyrsta fjórðungi ársins en
fyrri áætlanir höfðu gert ráð fyrir.
Vöxturinn var 1,4% á ársgrunni, sem
er sami vöxtur og ári áður, en áætl-
anir höfðu gert ráð fyrir 1,9% vexti.
Atvinnuleysi minnkaði aftur á móti
meira en spáð hafði verið.
Lesið í skilaboðin
Þrátt fyrir að Seðlabankinn sjái
ákveðna jákvæða þætti í bandarísku
efnahagslífi bendir hann einnig á að
hagkerfið eigi enn eftir að sýna
merki um viðvarandi vöxt. Og þar
sem verðbólguvæntingar séu lágar
telur Seðlabankinn rétt að losa dálít-
ið meira um tökin í peningamálum til
að styðja frekar við hagkerfið, sem
hann telur að muni braggast með
tímanum. Verðbólga er nú rétt rúm-
lega 1%, eftir að hafa verið á bilinu
2%–3% í sjö ár, og þess vegna hefur
bankinn ákveðnar áhyggjur af því að
verðbólgan geti orðið enn lægri og
jafnvel snúist yfir í verðhjöðnun, sem
bankinn vill fyrir alla muni forðast.
Í rökstuðningi bankans kemur
fram að hann telur líkur á jákvæðri
og neikvæðri þróun efnahagslífsins
álíka miklar.
Margir reyna að lesa í þessa vaxta-
ákvörðun Seðlabanka Bandaríkj-
anna, bæði hvað hún segi um fram-
haldið og hvers vegna hún hafi verið
25 punktar en ekki 50 punktar. Al-
mennt er sú skoðun ríkjandi að út úr
ákvörðuninni og rökstuðningi henn-
ar megi lesa að vextir verði að
minnsta kosti ekki hækkaðir á næst-
unni í Bandaríkjunum. Þá er bent á
að með því að lækka vextina aðeins
um 25 punkta hafi bankinn skilið eft-
ir svigrúm til frekari vaxtalækkunar
og hann hefur gefið þau skilaboð að
það svigrúm verði nýtt ef ástæða
þyki. Þetta þýðir með öðrum orðum
að næsta skref bankans þarf ekki að
vera óhefðbundið, ef þörf verður tal-
in á að örva efnahagslífið frekar. Og
menn eru minnugir orða bankastjór-
ans, Alans Greenspans, sem segir að
bankinn muni beita öllum ráðum til
að koma í veg fyrir verðhjöðnun, og
að bankinn sé langt í frá ráðþrota.
Hvað er eftir?
En hvaða ráða getur Seðlabanki
Bandaríkjanna þá gripið til ef efna-
hagslífið tekur ekki við sér eftir að
vextir eru komnir niður í 1%? Eins
og að framan segir getur hann lækk-
að vextina enn frekar. Þeir geta farið
niður í núll, en eins og Japanir vita
eftir tveggja ára tilraun skilar slík
lækkun ekki endilega árangri og
ólíklegt er að Seðlabanki Bandaríkj-
anna myndi fara svo neðarlega með
vexti sína.
Þegar vöxtunum sleppir eru
óhefðbundnari aðferðir eftir. Meðal
þess sem heimilt er innan núverandi
lagaramma bankans má nefna að
bankinn getur keypt langtíma ríkis-
skuldabréf til að hækka þau í verði
og þar með að lækka ávöxtunarkröf-
una í von um að hún myndi einnig
lækka á styttri bréfum. Þetta var
gert á fimmta áratug síðustu aldar,
en bent hefur verið á að markaðurinn
nú sé mun stærri og margslungnari
og að þetta sé því ekki alveg einfalt.
Þá gæti bankinn veikt gjaldmiðil-
inn með því að prenta peninga og
kaupa erlendan gjaldeyri. Seðla-
banki Bandaríkjanna hefur aldrei
beitt þessari aðferð en sumir hag-
fræðingar hafa mælt með henni og
bankinn hefur velt henni fyrir sér.
Loks getur bankinn reynt að tala
hagkerfið til. Þetta er ekki ný leið og
Greenspan hefur beitt sér töluvert á
þessu sviði, ekki síst frá vaxta-
ákvörðunarfundi bankans í maí.
Þetta hefur stundum skilað árangri
og líklegt er að bankinn sendi áfram
út sterk skilaboð um að hann ætli að
beita öllu afli sínu til að koma í veg
fyrir verðhjöðnun og til að efla efna-
hagslífið.
Vaxtalækkunin var
undir væntingum
Í Bandaríkjunum verða vextir ekki lækkaðir mikið frá því
sem nú er og e.t.v. mun þurfa að grípa til annarra aðferða
KALDBAKUR hf. keypti í gær
8,25% hlut í Tryggingamiðstöðinni
(TM) af Kaupþingi Búnaðarbanka,
en Kaupþing Búnaðarbanki hafði áð-
ur keypt hlutinn af Eignarhalds-
félaginu Vor ehf. og Fontaine Blanc
Holding S.A., félögum í eigu Péturs
Björnssonar fyrrverandi forstjóra
Vífilfells. Reyndar seldi Kaupþing
Búnaðarbanki hlutinn til Sjafnar hf.,
sem seldi hann áfram til Kaldbaks.
Á móti keypti Kaupþing Búnaðar-
banki 6,43% hlut í Kaldbaki og gerði
framvirkan samning um að selja
hann til Eignarhaldsfélagsins Vors.
Að viðskiptunum loknum á Kaldbak-
ur um 19% hlut í TM og er orðinn
næststærsti hluthafi í félaginu á eftir
Fram ehf.
Yfirtaka ekki ráðgerð
Eiríkur S. Jóhannesson, fram-
kvæmdastjóri Kaldbaks, segir að-
spurður að kaupin séu ekki hluti af
áætlun um að yfirtaka TM. „Það hef-
ur staðið styr um þetta félag og ég vil
taka fram að þessi viðskipti eru gerð
í góðri sátt við aðra eigendur félags-
ins,“ segir hann. Viðskiptin fóru
fram á genginu 11, þannig að Kald-
bakur greiddi 846 milljónir króna
fyrir tæplega 77 milljónir hluta í TM.
Eiríkur segir að Kaldbakur hygg-
ist eiga þennan hlut í einhvern tíma.
„Við erum ekki að kaupa hann til að
selja hann strax aftur. Við höfum
mikinn áhuga á Tryggingamiðstöð-
inni, sem er vel rekið og traust félag.
Við teljum okkur geta lagt okkar af
mörkum til að gera gott félag betra,“
segir hann. Eiríkur segist eiga von á
að Kaldbakur óski fljótlega eftir
hluthafafundi í TM, með það fyrir
augum að fá fulltrúa í stjórn fyrir-
tækisins.
Ýmislegt í skoðun
Spurður um fyrirætlanir Kald-
baks í fjárfestingum segir Eiríkur að
félagið sé ætíð að fara yfir fjárfest-
ingarkosti. „Við erum enn að skipu-
leggja starfsemi félagsins. Okkur
hefur orðið vel ágengt á þessu ári við
að selja frá okkur minni eignir í
óskráðum félögum og kaupa stóra
hluti í leiðandi fyrirtækjum,“ segir
hann.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins keypti Eignarhaldsfélagið
Vor hlutina í Kaldbaki á genginu
3,87 og greiddi því 437 milljónir
króna fyrir 112.819.931 hlut. Ekki
náðist í Pétur Björnsson, eiganda
Eignarhaldsfélagsins Vors ehf.
Kaldbakur orðinn næst-
stærsti hluthafi í TM
Keypti 8,25% og
á nú rúmlega
19% í félaginu
Morgunblaðið/Sverrir
Í ÁLITSGERÐ Stefáns Más Stef-
ánssonar lagaprófessors við Háskóla
Íslands og sérfræðings í Evrópurétti
fyrir Landssamband veiðifélaga
kemur fram að í tilskipun EES-
samningsins um markaðssetningu
fisktegunda og -afurða taki hún ekki
til laga sem eigi að stuðla að verndun
tegunda. Meginmáli skipti að þar
sem þetta sé innlent ákvæði en ekki
lög ESB hafi Evrópudómstóllinn
ekki beina lögsögu í málinu.
Í álitsgerð Stefáns Más segir m.a.:
„Samningsaðilar EES-samnings-
ins samþykktu á sínum tíma að taka
tilskipun 91/67 (um skilyrði á sviði
heilbrigðis dýra sem hafa áhrif á
markaðssetningu fiskeldistegunda
og fiskeldisafurða) upp í EES-samn-
inginn og að leiða hana í lög sín.“
Með lagafrumvarpi sem lagt var
fram í vor á alþingi en ekki náðist að
afgreiða fyrir þinglok átti að leiða til-
skipun 91/67 í lög.
Utan EES-samningsins
Af ákvæðum 17. og 18. gr. EES-
samningsins er, skv. álitsgerðinni,
gert ráð fyrir sérstöku fyrirkomulagi
varðandi tiltekna þætti landbúnaðar-
mála, þar á meðal um umrætt mál.
Einnig er bent á að í 2. mgr. 1. gr. til-
skipunarinnar sé ákvæði um að hún
gildi með fyrirvara um ákvæði
bandalagsins eða innlend ákvæði um
verndun tegunda. „Líklegt er að
verndunarráðstafanir af þessu tagi
falli alfarið utan EES-samningsins
með þeim afleiðingum m.a. að dóm-
stóll EFTA getur ekki endurskoðað
þær innlendu ráðstafanir um vernd-
un tegunda sem kann að verða gripið
til,“ segir jafnframt.
Bæði í núgildandi 1. viðauka við
EES-samninginn og í 112. gr. hans
er að finna ákvæði um öryggisráð-
stafanir sem aðildarríki getur ein-
hliða gripið til við vissar aðstæður.
Beiting þeirra er þó takmörkuð með
ýmsum hætti. Stefán Már segir að
þau lagalegu úrræði sem unnt sé að
grípa til til að koma í veg fyrir að
(full) lagaáhrif tilskipunar 91/67 komi
fram virðist samkvæmt því einkum
geta verið þrenns konar:
Fyrirvarinn í 13. gr. EES-samn-
ingsins þýði að aðildarríki geti gripið
til einhliða verndarráðstafana ef skil-
yrðum greinarinnar sé fullnægt, þ.e.
einkum til verndar „lífs og heilsu
dýra“.
Ákvæði 2. mgr. 1. gr. tilskipunar
91/67 segi fyrir um að tilskipunin
gildi með fyrirvara um innlend
ákvæði um verndun tegunda. Færa
megi rök fyrir því að einhliða vernd-
arráðstafanir aðildarríkis sem falli
undir orðasambandið verndun teg-
unda falli utan EES-samningsins.
Þetta þýði að slíkar ráðstafanir verði
ekki endurskoðaðar eða þeim hnekkt
á grundvelli samningsins um EES.
Formaður Landssambands veiði-
félaga, Óðinn Sigþórsson, sagði í við-
tali við Morgunblaðið að það sem
kæmi fram í álitsgerðinni og skipti
máli væri að í tilskipuninni sjálfri
tæki hún ekki til laga sem ættu að
stuðla að verndun tegunda. „Það sem
skiptir meginmáli í þessu sambandi
og kemur einnig fram er að þar sem
þetta er innlent ákvæði en ekki lög
Evrópusambandsins hefur Evrópu-
dómstóllinn ekki beina lögsögu í mál-
inu. Þetta heyrir ekki undir Evrópu-
dómstólinn og þar með ekki
eftirlitsstofnunina og það skiptir
kannski meginmáli í þessu sam-
bandi.“
– Mun niðurstaða álitsgerðarinnar
breyta einhverju?
„Já, ég á von á því að hún gjör-
breyti hlutunum að því leytinu til að
þarna er í raun komið tækifæri til
þess að taka málið upp með öðrum
hætti en gert var í frumvarpinu sem
kom fram á síðasta þingi.“
Óðinn segir að þarna sé búið að
sýna fram á að það sé hægt að lög-
leiða tilskipunina með þeim undan-
þáguákvæðum sem mundu gera það
að verkum að ekki þyrfti að fella inn-
flutningsbannið á lifandi laxi úr lög-
unum um lax- og silungsveiði, sem er
búið að vera í lögunum frá 1957. „Það
eru í raun stóru tíðindin í þessari nið-
urstöðu Stefáns að okkar mati.“
Hætta af framandi stofnum
Málið hafi eingöngu verið unnið á
grundvelli þess að þarna væri verið
að fást við varnir gegn fisksjúkdóm-
um en það sé miklu víðfeðmara
vegna þess að það varði innflutning á
framandi stofnum. Skýrslur og álits-
gerðir líti nú dagsins ljós hver á eftir
annarri sem bendi á að hættan á
blöndun framandi stofna við villta
stofna sé miklu meiri en menn óraði
fyrir. „Við erum ekki einvörðungu að
tala um að hætta sé á að sjúkdómar
berist til landsins, sem er vissulega
fyrir hendi ef opnað verður fyrir inn-
flutning eins og frumvarpið gerði ráð
fyrir, heldur erum við að tala um
hættuna á að fá framandi stofna
hingað sem munu þá væntanlega
verða nýttir í eldi og fara, eins og eld-
isfiskur gerir, út í náttúruna og eyði-
leggja fyrir okkur fiskistofnana.“
Óðinn segir að eina ákvæðið sem
tryggi íslenska stofna til framtíðar
gagnvart öllum áhættuþáttunum sé
innflutningsbann. „Þegar það liggur
á borðinu að við höfum undanþágur
og reyndar ákvæði í evrópska [efna-
hags]samningnum sjálfum sem hægt
er að grípa til í þessu skyni þá er
náttúrlega alveg fráleitt að nýta það
ekki. Og við munum fara fram á það í
viðræðum við stjórnvöld að áherslum
verði breytt í þessa veru.“
Meiri hagsmuni fyrir minni
Að sögn Óðins skiptir máli í allri
umræðunni um hagsmunina sem í
húfi eru að nýting villtu stofnanna
veltir um þremur milljörðum króna á
ári. Hann spyr hvort menn eigi að fá
að flytja út „einhverja slatta af
hrognum“ og hætta meiri hagsmun-
um fyrir minni en heildarútflutning-
ur hrogna hafi verið 131 milljón
króna á síðasta ári. Reyndar væru
fleiri vöruflokkar inni í þeirri upp-
hæð og stór hluti þessa útflutnings
hefði farið til Chile [rúmar 34 millj-
ónir kr.] sem mundi væntanlega ekki
hindra innflutning þó að tilskipunin
yrði leidd í lög.
Morgunblaðið/Golli
EFTA-ríki geta gripið til ráðstafana um verndun tegunda segir m.a. í álits-
gerð um verslun á EES-svæðinu með lax og fleiri fisktegundir.
Nær ekki til
verndunar
fisktegunda
ÚR VERINU