Morgunblaðið - 13.07.2003, Blaðsíða 24

ÁSKELL Másson tónskáld er á
förum til Finnlands í vikunni, þar
sem nýtt verk eftir hann, Mono-
logue, fyrir einleiksbásúnu, verður
leikið af um þrjátíu básúnuleikurum
víðs vegar að úr heiminum. Tilefnið
er alþjóðlega blásarakeppnin í
Lieksa, en verk Áskels er annað
tveggja keppnisverka sem allir
þátttakendur þurfa að leika. Áskell
var beðinn að semja verk fyrir
keppnina, og var það í fyrsta sinn
sem aðstandendur hátíðarinnar
leggja í slíka samvinnu við tón-
skáld. „Fyrir tveimur árum var
frumfluttur hér heima Básúnukons-
ert eftir mig, Canto nordico, sam-
inn fyrir Christian Lindberg, og
þetta verk er að nokkru byggt á
honum,“ segir Áskell um Mono-
logue.
Verk Áskels hafa farið víða á
undanförnum misserum, og munar
þar ekki minnst um það að slag-
verksleikarinn heimsfrægi, Evelyn
Glennie, hefur verið með tvö verk
Áskels, Konsertþátt og Prím, á tón-
leikaferðalagi um allan heim frá því
í ársbyrjun. „Það er ekkert lát á
þessu, og þá var hún að spila með
ekki ómerkari hljómsveitum en
Þjóðarhljómsveitinni í Washington í
Bandaríkjunum og Sinfóníuhljóm-
sveitinni í Cleveland. Það ánægju-
legasta við þetta er það að þegar
hljómsveitir hafa flutt verk mín
biðja þau um þau aftur, og það
jafnvel strax næsta ár. Það er mik-
ill heiður þegar svo glæsilegar
hljómsveitir eiga í hlut. Kammer-
sinfónían mín var flutt hér heima af
Caput, þá á Gulbenkian-hátíðinni í
Portúgal og svo í Finnlandi með
Petri Sakari við stjórnvölinn. Þar
vildu menn fá verkið strax aftur til
flutnings, og nú fyrir nokkrum
mánuðum var það flutt í Lincoln
Center í New York af Juilliard
Ensemble. Juilliard-sveitin hafði
flutt annað verk mitt, Elju, fyrir
tveimur árum, og vildi fá annað
verk til að leika í ár. Þetta er það
ánægjulegasta í þessu starfi, að
vera beðinn um verk aftur og aftur
af þeim sem hafa verið að spila eitt-
hvað eftir mig,“ segir Áskell.
Í hávegum í Finnlandi
Svo virðist sem Finnar hafi sér-
staklega næmt eyra fyrir tónlist
Áskels, þeir hafa frumflutt nokkur
verka hans, og í október verður sin-
fóníska verkið Októ nóvember flutt
undir stjórn Sakaris, og í nóvember
verður frumflutt þar ný gerð af
Marimbukonsertinum sem þegar
hefur farið víða á fimmtán árum.
„Þegar ég samdi verkið voru mar-
imbur ekki orðnar jafn stórar og
þær eru í dag. Nú eru þær til í
konsert-grand útgáfu og spanna
fimm áttundir. Það er mikill virtú-
ós, Pedro Carneiro frá Portúgal,
sem frumflytur nýju gerðina, en
þetta er hálftíma langur konsert. Í
nóvember frumflytur Sinfóníu-
hljómsveit Íslands líka splunkunýtt
verk eftir mig, sem ég kalla Frón,
en hljómsveitin tekur það svo með
sér á tónleikaferðalag til Þýska-
lands í desember.“ Á næstu mán-
uðum lýkur Áskell nýjum trompet-
konsert, fyrir trompet og
málmblásarakvintett. „Hópurinn
sem ég sem þetta fyrir er spænsk-
ur og kallar sig Luur Metals, eftir
gamla norræna blásturshljóðfær-
inu. Þessi hópur er örugglega einn
besti málmblásarakvintett í heim-
inum í dag.“ Einleikari með hópn-
um verður norski virtúósinn Ole
Edvard Antonsen, en verkið verður
frumflutt í sex borgum á Spáni á
næsta ári.
„Ég hef verið að fá töluvert af
pöntunum fyrir málmblásturs-
hljóðfæri síðustu árin; verkið sem
verður flutt í Finnlandi núna, Túbu-
konsertinn sem var frumfluttur þar
á síðasta ári og fyrir nokkrum dög-
um var ég að skila af mér nýju
túbuverki fyrir alþjóðlegt tímarit
túbuleikara. Þeir eru með eina síðu
í hverju blaði með nýju verki, og
síðuna kalla þeir The Tuba Gem –
túbugimsteininn. Nú er það
trompetkonsertinn og það er fleira í
deiglunni. Hjá útgáfunni minni,
Editions Bim í Sviss, er líka að
koma út eldra verk fyrir brasssveit,
Derrier le miroir.“ Áskell segist
mjög ánægður með samstarfið við
útgefanda sinn í Sviss og ekki eins
og svo margir aðrir í þessum geira
óánægðir með forleggjarann.
„Þetta gengur ákaflega vel og þeir
eru ákaflega vandvirkir. Við erum í
góðu sambandi, nánast daglega,
þetta er svo þægilegt í nútímanum
með tölvupósti og annarri tækni.“
Spurður um það hvort víðförlustu
og mest spiluðu tónverkin séu ekki
farin að vinna fyrir sér sjálf, segir
Áskell að það gerist hægt og bít-
andi. „Jú, það er mjög ánægjulegt
að finna þetta gerast, enda er ég
búinn að vera í þessu í þrjátíu ár.“
Um þessar mundir er Áskell líka að
vinna að upptökum á klarinettu-
verkum sínum ásamt Einari Jó-
hannessyni klarinettuleikara og eru
vonir bundnar við að diskurinn
komi út fyrir lok næsta árs.
Verkefni til ársins 2005
Það er óhætt að segja að Áskell
hafi verið lánsamur með samstarfs-
fólk. Þeir hljóðfæraleikarar sem
hafa verið að flytja verk hans eru
allir í röðum þeirra bestu í heimi,
og munar þar ekki síst um stór-
stjörnu á borð við Evelyn Glennie.
Hún hefur beðið Áskel að umrita
trommukonsert sinn fyrir trommu
og píanó, svo hún geti einnig leikið
hann á sólótónleikum – ekki bara
með hljómsveit.
„Ég hef verið ákaflega heppinn
með samstarfsfólk. Ég get varla
sagt annað en að ég hafi unnið með
eintómum snillingum! Svo kynnist
ég líka stöðugt nýju fólki. Markus
Leosson slagverksleikarinn frábæri
og Pedro Carneiro hyggja á sam-
starf og ætla að leika öll verk sem
ég hef samið fyrir tvo slagverks-
leikara, þar á meðal stóra konsert-
inn sem ég samdi fyrir Evelyn og
Gert Mortensen í fyrra.“
Áskell kveðst hafa nóg að gera
og vera með pantanir í gangi fram
á mitt ár 2005. Það eru verk af
ýmsum gerðum, meðal annars stórt
verk fyrir saxófónkvartett og sin-
fóníuhljómsveit og annað jafnvel
stærra fyrir Kroumata-slagverks-
hópinn og sinfóníuhljómsveit, en
Osmo Vänskä mun stjórna frum-
flutningi þess.
Áskell Másson tónskáld með fjölda verka í smíðum og mörg verka hans flutt á erlendri grundu
Ég hef unnið með
eintómum snillingum
Morgunblaðið/Golli
Áskell Másson tónskáld: Ég hef verið ákaflega heppinn með samstarfsfólk.
LISTIR
24 SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
G
AGNRÝNIN er sífellt um-
ræðuefni og sjaldan er sú
umræða til gagns.
Sænska ljóðatímaritið
Lyrikvännen (3/03) sem
nú hefur breytt um útlit
og líkist fremur kilju en
tímariti, hefur tekið upp nýbreytni sem ætti
að skila árangri en gerir það tæplega. Birtir
eru dómar um bækur, leiksýningar og tón-
list og síðan gagnrýna höfundar gagnrýnina
í beinu framhaldi. Þeim er ætlað sama eða
svipað rúm og gagnrýnendum en eru mun
stuttorðari. Höfundarnir
eru líkt og feimnir, yfir-
leitt hlédrægir um of. Það
er skaði vegna þess að
ætla má að þeir hafi nóg
að segja um verk sín og
vinnubrögð.
Gagnrýni um gagnrýnina er nauðsynleg.
Gagnrýnin sjálf aftur á móti bráðnauðsynleg
eigi listalíf að dafna og þróast.
Flestar geinarnar í Lyrikvännen eru at-
hyglisverðar, aðeins ein þeirra út í hött. Það
er grein eftir höfund að nafni Gunnar Blå
(nafnið er líklega dulnefni). Gunnar finnur
að gagnrýni Ingrid Elam um bók hans Cyk-
elreparatörskan och ytterligare historier
(útg. Vertigo).
Grein Gunnars nefnist Ingrid Elam hló á
blaðsíðu 20 og er dæmigerð hótfyndni, eins
konar endaleysa sem gerir þær kröfur að
teljast vera fyndin. „Ingrid Elam er Ingrid
Elam“, lokaorð greinarinnar, hafa þó sitt
gildi. Hvað getur gegnrýnandinn verið ann-
að en hann sjálfur?
Ekki held ég að gagnrýnin græði á slíkum
viðbrögðum.
Aftur á móti er hófsamleg umræða og til-
raun til skýringa af hinu góða og má yfirleitt
segja það um greinar hinna höfundanna.
Það gildir til dæmis um grein Marie Silke-
berg vegna skrifa Tomas Götselius um ljóða-
bók hennar sockenplan, säger hon (útg.
Bonniers).
Silkeberg leggur áherslu á að sjálfið fái að
njóta sín, segir að ávarpið, þú, sé kannski
hið veigamesta í ljóðinu, það að geta talað
innilega við einhvern. Í því felist svo margt,
m.a. fjölmiðlaóreiðan, valdbeitingin, sagan,
það sem sé lokað úti. Málið þurfi á því að
halda að búa í breiðari heim, ruddalegri
veruleika. Halda áfram að tala, snerta,
snertast, skrifar Silkeberg.
Í ljóðabók Silkebergs, sockenplan, säger
hon, leikur kynlíf stórt hlutverk en erótíkin
setur nú svip á ljóðagerðina, ekki síst ljóða-
bækur sænskra kvenna og þær eru ekki ein-
ar um það.
Með einlægni sinni færir Silkeberglesandann inn í ljóðheim sinn. Ég verð að játa að skrifsumra sænskra gagnrýnenda
eru aðdáunarverð fyrir fræðimennsku sína
þótt þau geti af þeim sökum reynst seinlesin
og jafnvel hálfgert torf. Við hefðum þó
áreiðanlega gott af slíkri gagnrýni öðru
hverju.
Um dagblaðagagnrýn-
ina má segja að hún má
helst ekki vera of fræðileg
og skeytastíll hentar
henni yfirleitt vel.
Nauðsynlegt er þó að
breyta til og um slíkt má
finna dæmi, að minnsta
kosti viðleitni.
Tímarit lenda í fárra
höndum. Dagblöðin hafa
því skyldu að birta vel
byggða gagnrýni og ítar-
lega á köflum.
Skírnir er nú nær eina
tímaritið sem stenst þess-
ar kröfur og stöku sinnum
Tímarit Máls og menning-
ar. Vel má vera að Saga
og fleiri sagnfræðirit og
sérrit geti talist í þessum
hópi.
Niðurstaðan er þó sú að
gagnrýni þessara tímarita
er of einhæf og mjög fátt kemst að, líklega
fremur vegna plássleysis en að áhuga skorti.
Dagblöðin hafa þá kosti að auk gagnrýn-
innar má oft græða á viðtölum við höfunda.
Lesbók Morgunblaðsins hefur að því leyti
sérstöðu og Morgunblaðið og DV þegar
bókatíð stendur sem hæst.
Ritstjóri Lyrikvännen, Lars Her-mansson, er á báðum áttum um til-tækið gagnrýni um gagnrýni. Hannminnir á að ekki hafi verið sóst eft-
ir svari við gagnrýni, slíkt sé engin nýjung,
heldur annars konar umfjöllun um gagnrýn-
ina.
Hann viðurkennir að erfitt hafi reynst að
fá rithöfunda til þátttöku. Kannski er það
skýringin á því að leiklist og tónlist eru með.
Um gagnrýni Ingrid Elam segir hann að
hún sé módernisti, en hún leggur einmitt
áherslu á að uppgötva eitthvað sem hún vissi
ekki að var til, eða freistar þess að sjá hið
vel kunna af óvæntum sjónarhóli. Tomas
Götselius aftur á móti er frjálslyndur vegna
þess að hann sækist eftir því að gera text-
ann óháðan bókmenntalegum formúlum svo
að hann geti „gerst“, orðið frjáls.
Í Svíþjóð vakti bókin Gagnrýnin gagnrýnd
eftir Tomas Forsers mikla athygli og full-
yrðingin „Bókmenntagagnrýnin í kreppu“
þótti tímabær.
Spyrja má sem svo hvort bókmennt-irnar séu ekki sjálfar í kreppu ségagnrýnin það.Svarið gæti verið að kreppan sé
alltaf yfirvofandi og hafi verið það lengi en
engu að síður komi út góðar bækur og dæmi
séu um vel skrifaða gagnrýni.
Ekkert hefur þá breyst.
Lyrikvännen hefur fyrir nokkru tekið upp
þann sið að hafa sérstakan hluta ritsins um-
sagnir um nýjar ljóðabækur: Lyrikvännens
Bokklubb.
Þarna er ekki eingöngu um að ræða aug-
lýsingar og kynningar fyrir útgáfubækur
klúbbsins heldur er fjallað um fleiri ljóða-
bækur sem fást á félagsverði.
Sumar umsagnirnar, þótt stuttar séu, eru
dæmi um ágæta og upplýsandi gagnrýni.
Þær setja gagnrýnendum þær skorður að
koma sér beint að efninu en sleppa mála-
lengingum.
Fleiri rit og blöð birta svipaða gagnrýni,
til dæmis Times Literary Supplement
(TLS), og er ekki til skaða. En aðalgrein-
arnar eru langar, stundum mjög langar, og
þá tíðkast að fjalla um fleiri en eina bók svo
að úr verða yfirlitsgreinar sem líka er brýn
þörf fyrir í gagnrýninni hér heima.
Slíkar greinar ættu að fjalla um feril höf-
undarins í heild og strauma og stefnur bók-
menntanna í samfélaginu, heima og erlendis,
um leið og þær væru umsagnir um nýút-
komnar bækur.
Með vaxandi dauða tímaritanna skapast
slíkur vettvangur hjá dagblöðunum.
Flest bendir til þess að gagnrýnina þurfi
að auka í staðinn fyrir að draga úr henni
eins og sjá má vísbendingar um.
Gagnrýnin enn og aftur
Marie Silkeberg ljóðskáld.
AF LISTUM
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
johj@mbl.is
Ljósmynd/Ulla Montan