Morgunblaðið - 23.07.2003, Blaðsíða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
g hef ekkert á móti
Samkeppnisstofnun,
ég tel hana bara
óþarfa,“ sagði einn
vinur minn strax og
ég hafði svarað í farsímann sem
hringdi látlaust í gær. „Sko, þeir
sem áður unnu hjá ríkisstofnun
sem hét Verðlagsráð skilja ekki
hvað samkeppni er og ættu bara að
halda áfram að fylgjast með verð-
merkingum í gluggum verslana á
Laugaveginum,“ hélt hann áfram,
dálítið æstur. Ég reyndi af litlum
mætti að skjóta setningum inn í.
„Líttu bara í kringum þig, mað-
ur! Telur þú
rétt sem Gylfi
Magnússon,
hagfræðingur
í Háskóla Ís-
lands, sagði í
fréttum nýver-
ið, að stöðnun einkenndi markað
þar sem verðsamráð væri viðhaft?
Það á þá ekki við olíumarkaðinn.
Ég hef ekki séð neina stöðnun
þessum bensínstöðvum. Þær líkj-
ast orðið geimskipum – tilbúnar til
flugtaks, fullhlaðnar olíu og mat.
Ég bíð alltaf eftir því að verða
skotið á loft þegar ég labba inn.“
Svo fylgdi löng og ítarleg út-
skýring á því að samkeppni gæti
ríkt þótt olíufélögin hafi elt hvert
annað í verðlagningu undanfarin
ár. Benti hann á að ríkið væri rétt
búið að losa krumluna af þessum
viðskiptum en tæki þó enn 60% af
hverjum bensínlítra í skatt. Fyrir
tveimur árum hafi þetta hlutfall
verið 70%. Það sé því lítið svigrúm
fyrir olíufélögin til að keppa um
verð, varan sé einsleit og þau lúti
öll heimsmarkaðsverði í inn-
kaupum. Eitt einkenni fákeppni sé
einmitt – og á fákeppnismarkaði
geti ríkt samkeppni – að fyrir-
tækin bregðist við hegðun keppi-
nautarins og elti þá sem lægst
bjóða í verðlagningu. Af og til
brjótist út verðstríð sem linni þeg-
ar nýju jafnvægi sé náð.
Þegar svo háttar sagði hann að
samkeppnin birtist á öðrum svið-
um þar sem auðveldara er að
keppa án mikilla ríkisafskipta. Það
væri meðal annars í fjölda af-
greiðslustöðva, opnunartíma, þjón-
ustustigi og augljósasta dæmið,
sem sneri að almennum notendum,
væri verslanir út um allt; nú væri
hægt að næla sér í mjólk og brauð
á næstu bensínstöð allan sólar-
hringinn um leið og einni slöngu
með öllu nema hráum sé sporð-
rennt.
„Ef það væri svona fagmannlegt
samráð hjá þessum forstjórum
hvers vegna eru þeir þá að fjár-
festa svona mikið í Borgarnesi? Ol-
ís gat bara ekki látið Shell og Esso
um þetta og þurfti að troða sér
þarna líka með sína Uppgrips-
verslun hinum megin við veginn.
Var skiptingin á milli markaða
kannski ósanngjörn?“ spyr hann
mig án þess að ég fái svigrúm til að
svara.
„Svona samráð heldur aldrei til
lengri tíma og félögin hafa hag af
því að svíkja keppinautana og ná
inn meiri hagnaði eða keppa meira
á öðrum sviðum. Svo er hægt að
planta einum olíutanki einhvers
staðar og panta eitt stykki olíu-
flutningaskip á klakann ef menn
eru ekki ánægðir. Þá fer allt upp í
loft, öll samráð eru úti og verðstríð
skellur á. Það er því fagnaðarefni
að framkvæmdamenn ætla að
hefja hér olíusölu með stofnun Atl-
antsolíu. Sú ógn, að aðrir komi inn
á markaðinn séu fyrirtækin að
hagnast verulega á viðskiptunum,
er líka áhrifarík. Hver man ekki
eftir því að útgerðarmenn hótuðu
að senda hingað erlent olíuskip á
miðin? Það varð til þess að fyr-
irtækjasamningar voru gerðir í
auknum mæli sem fólu í sér veru-
legan afslátt af listaverði.“
Loksins fæ ég svigrúm til að
skjóta inn setningu og segi að
Kristinn H. Gunnarsson, einn mik-
ilmetnasti þingmaður þjóðarinnar,
hafi sagt að það verði að auka fjár-
veitingar til Samkeppnisstofnunar
í ljósi frumskýrslu um samráð olíu-
félaganna og auka vald hennar.
Hann hafi meðal annars gagnrýnt
sjálfstæðismenn fyrir að vega að
stofnuninni.
„Kristinn má ekkert aumt sjá,
þá sparkar hann í það,“ hélt þá vin-
ur minn áfram enn æstari. „Einu
skiptin sem Halldór Blöndal steig
úr forsetastólnum á síðasta þingi
var þegar hann gagnrýndi Sam-
keppnisstofnun fyrir getuleysi.
Hann hélt því meira að segja einu
sinni fram að Guðmundur Sigurðs-
son, forstöðumaður samkeppn-
issviðs, hefði brugðist starfs-
skyldum sínum! Það er vonandi að
þessir nýju þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins hafi dug í sér til að tak-
marka völd þessarar stofnunar og
láti ekki talið í Kristni H. Gunn-
arssyni villa sér sýn. Það er ekki
hægt að ein ríkisstofnun rannsaki,
ákæri og dæmi í sama málinu.“
Þessu fylgdi síðan útskýring á
því að skaðinn af því að hafa Sam-
keppnisstofnun sé meiri en að
leggja hana niður. „Svona svipuð
rök og þeir færa gegn lyfjaeftirlits-
stofnun Bandaríkjanna. Þótt
markmiðið sé göfugt hefur starf-
semi þeirrar stofnunar fleiri
mannslát á samviskunni en nokkur
önnur stofnun þar í landi. Hún hef-
ur tafið innkomu fjölda nýrra lyfja
á markaðinn á meðan fólk var að
deyja. Auðvitað hefur hún líka
forðað því að skaðleg lyf fari á
markað en það vegur engan veginn
upp á móti skaðanum af töfinni að
ný lyf komi fram.“
Svolítil þögn kom í símann og ég
íhugaði orð hans. „Sérðu ekki sam-
líkinguna? Þó upp um þetta sam-
ráð olíufélaganna komist núna,
sem ég tel að myndi aldrei þrífast
til lengdar, þá veldur Samkeppn-
isstofnun meiri skaða til lengra
tíma litið. Starfsmennirnir telja
það sína heilaga skyldu að vera of-
an í hvers manns koppi. Það leiðir
af sér ómældan kostnað fyrir fyr-
irtæki, tefur eðlilegar hagræð-
ingar, kemur í veg fyrir viðskipti,
setur hömlur á samkeppni og
meinar jafnvel fyrirtækjum að
lækka verð. Á meðan er miðstýrt
verðsamráð landbúnaðarins látið
óátalið.“
Ég þagði og skellti síðan á.
Símtal um
Samkeppn-
isstofnun
„Þeir sem áður unnu hjá ríkisstofnun
sem hét Verðlagsráð skilja ekki hvað
samkeppni er og ættu bara að halda
áfram að fylgjast með verðmerkingum í
gluggum verslana á Laugaveginum.“
VIÐHORF
Eftir Björgvin
Guðmundsson
bjorgvin@mbl.is
Páll Agnar Pálsson,
„nestor“ okkar ís-
lenskra dýralækna um
langt árabil, er látinn.
Páll Agnar var yfir-
dýralæknir frá árinu
1955 til 1989 eða um 34
ára skeið. Páll Agnar nam dýralækn-
ingar við Landbúnaðar- og dýra-
læknaháskólann í Kaupmannahöfn
og þar kynntist hann eftirlifandi
konu sinni, frú Kirsten Henriksen,
sem einnig lærði dýralækningar. Að
námi loknu fluttu þau heim og sinnti
Kirsten smádýralækningum í
Reykjavík og aðstoðaði einnig Pál
Agnar á margvíslegan hátt í hans
starfi. Auk yfirdýralæknisembættis-
ins gegndi hann fjölda annarra trún-
aðarstarfa, þar á meðal starfi for-
stöðumanns og helsta meinafræðings
Tilraunastöðvarinnar á Keldum um
árabil. Þetta var óvenjulangur og yf-
irgripsmikill ferill embættismanns,
enda naut hann trúnaðartrausts
jafnt yfirmanna sinna sem undir-
manna. Páll þótti ákveðinn embætt-
ismaður, ákvörðunum hans varð ekki
auðveldlega haggað og fyrirmæli
hans höfðu nánast reglugerðarígildi
á þeim árum. Einnig var hann þekkt-
ur fyrir að fara vel með þá fjármuni
sem honum var trúað fyrir og lagði
ekkert upp úr því að hafa eigin skrif-
stofu með málverkum og leðursófa-
settum.
Eitt af minnisverðustu atriðunum
varðandi Pál Agnar var hversu gott
og skemmtilegt málfar hann hafði í
ræðu og riti. Þetta kom skýrt fram í
þeim fjölmörgu greinum sem hann
skrifaði og enn eru í gildi reglugerðir
sem greinilegt er að Páll Agnar hefur
sett sitt stílbragð á. Páll Agnar var
feikilega fróður maður, bæði um
sjúkdóma og heilsufar íslensks bú-
penings, en ekki síður um ýmislegt er
varðaði íslenska staðhætti og sögu.
Þau hjónin ferðuðust mikið á hestum
á sumrin um hálendið og eftir hann
liggja lýsingar á ýmsum hestaleiðum.
Páll Agnar var heimsþekktur vís-
indamaður á sviði búfjársjúkdóma og
oft er til hans vitnað í erlendum vís-
indagreinum. Í starfi mínu sem yf-
irdýralæknir hef ég orðið var við þá
miklu virðingu sem hann naut og
þetta hefur komið greinilega fram á
alþjóðlegum fundum yfirdýralækna.
Ég starfaði sem héraðsdýralæknir í
embættistíð Páls Agnars og gott var
að leita í þekkingarbrunn Páls, bæði
meðan hann starfaði sem yfirdýra-
læknir og ekki síður eftir að hann lét
af störfum, og það gerðu fjölmargir
auk mín. Mikill fengur er að öllu því
sem eftir hann liggur í prentuðu máli,
en það er einnig ljóst að ekki verður
lengur aðgangur að þeim ómælda
fróðleik og þeirri miklu reynslu sem
hann bjó yfir.
Missir okkar dýralækna er mikill
en enn meiri er þó missir hans nán-
ustu og þeim sendum við okkar inni-
legustu samúðarkveðjur.
Halldór Runólfsson
yfirdýralæknir.
Grundir himnaríkis hafa án efa
sungið söngva undir léttu fótataki
fararskjóta Páls A. Pálssonar þegar
hann tók hlaðsprettinn og vinir verið
í varpa sem fögnuðu Páli og buðu
hann velkominn. Ég þykist þess full-
viss að í vinahópnum hafi verið
tengdafaðir minn, Þorgeir í Gufu-
nesi. Hann hefur heyrt hófadyninn
álengdar og strax borið kennsl á
manninn, hestinn og reiðlagið. Hann
hefur faðmað Pál og þakkað honum
fyrir vinfestu, drengskap og hjarta-
hlýju í öllum þeirrra samskiptum svo
áratugum skipti. Síðan hefur Þor-
geir, sem var lágur vexti, herðabreið-
ur og öllum mönnum sterkari, gripið
PÁLL AGNAR
PÁLSSON
✝ Páll Agnar Páls-son fæddist að
Kletti í Reykholtsdal
9. maí 1919. Hann
lést í Reykjavík 10.
júlí síðastliðinn og
var útför hans gerð
frá Dómkirkjunni 22.
júlí.
Pál glímutökum og lyft
yfir höfuð sér. Trúað
gæti ég að hann hafi
þessu næst brugðið
þessum stóra manni í
bóndabeygju og dansað
með hann um hlaðvarp-
ann.
Í landi Gufuness var
Knútskot, lítið timbur-
hús sem Bjarni læknir
Bjarnason og eiginkona
hans, Regína Þórðar-
dóttir leikkona, fengu
að nota sem sumarbú-
stað. Seinna byggðu
þau svo íbúðarhús yst á
Gufuneshöfðanum, við voginn sem
nú er löngu horfinn af mannavöldum.
Með Þorgeiri og þeim hjónum, Reg-
ínu og Bjarna, ríkti mikil vinátta og
þá sjaldan Þorgeir þurfti að leita
læknis á þessum árum kom enginn til
greina nema Bjarni. Þau hjón hurfu
svo af sjónarsviðinu og að þeim var
mikill missir. Þá voru máttarvöldin
svo hugulsöm að leiða þau saman
Þorgeir og Pál og konu hans Kirsten.
Ekki veit ég gjörla hvernig þau kynni
hófust, en heyrt hef ég þá sögu að
Þorgeir hafi einhvern tíma, eftir að
Bjarni var fallinn frá, þurft að leita til
læknis. Þá fannst honum eðlilegast
að fara heim að Keldum. Þar voru
læknar bæði manna og dýra þótt ég
efist um að hann hafi talið ástæðu til
að gera nokkurn greinarmun þar á.
Betra gat það ekki verið og þangað
leitaði hann til Páls sem trúlega hef-
ur fengið annan hvorn þeirra Guð-
mundanna, Georgsson eða Péturs-
son, til að líta á Þorgeir. Páll og
Þorgeir höfðu þekkst áður en nú
urðu kynni þeirra nánari og Páll lét
sér síðan annt um þetta einstæða
náttúrubarn sem bjó yfir óbeislaðri
snilli á ýmsum sviðum.
Sú var tíð að Gufunes var ekki í al-
faraleið en alltaf var þar gestkvæmt
og öllum tók bóndinn fagnandi. Gat
jafnvel átt það til á miðjum slætti,
bæri góða gesti að garði, að henda frá
sér amboðunum og halda ríðandi til
heiða, á vit ósnortinnar náttúru.
Heyið gat beðið.
Segja má að Páll og Kirsten hafi
komið í stað Bjarna og Regínu. Páll
kom alltaf á jólum og fór með Þor-
geiri til messu á Lágafelli og er þá
fátt eitt nefnt sem hann og kona hans
gerðu fyrir vin sinn. Þau vöktu yfir
velferð hans án þess að mikið bæri á
og yrði á nokkurn hátt þvingandi.
Margir voru útreiðartúrarnir sem
þau fóru með Þorgeiri og fleirum um
fjöll og firnindi. Páll var hægur mað-
ur í fasi, traustur og yfirvegaður,
með einstaklega hlýtt, skilningsríkt
og dulítið glettið bros í augum sem
oft ljómuðu þegar vinur hans fór á
mestum kostum.
Vinfengi er stórt orð og það getur
verið erfitt að skýra í hverju það er í
rauninni fólgið. Okkur hjónunum og
sonum okkar finnst við hafa öðlast
talsverðan skilning á þessu hugtaki
með því að fylgjast með samskiptum
Páls og Kirsten við Þorgeir. Þau ein-
kenndust af þeim ómetanlegu eigin-
leikum sem nefndir voru hér í upp-
hafi og lagðir voru í munn Þorgeirs:
vinfestu, drengskap og hjartahlýju.
Fyrir það færum við þeim hjónum
einlægar þakkir.
Örlygur Hálfdanarson.
Íslenskir bændur áttu öflugan liðs-
mann, þar sem Páll Agnar Pálsson
var, og því er hann kvaddur með
söknuði, þótt hvíldin hafi örugglega
verið honum kærkomin. Páll átti
djúpar rætur í bændasamfélaginu,
var alinn upp á hugsjónaheimili, þar
sem hagur landbúnaðarins og sveit-
anna skipaði ávallt æðsta sess, og
sjálfur helgaði hann líf sitt framfara-
baráttu og varðstöðu fyrir landbún-
aðinn.
Páll Agnar var í fremstu röð ís-
lenskra vísindamanna á sinni tíð.
Hann var skarpur í hugsun, frjór og
opinn fyrir nýjum viðfangsefnum og
aðferðum til að nálgast þau; hann var
m.ö.o. vísindalega sinnaður. Rann-
sóknir þeirra Keldnamanna á hæg-
gengum veirusjúkdómum, riðuveiki
og ýmsum öðrum búfjársjúkdómum
hafa borið hróður þeirrar stofnunar
vítt um heim, og er þáttur Páls þar í
ekki lítill. Auk þess var hann óþreyt-
andi að fræða íslenska bændur með
greinaskrifum um smitsjúkdóma og
næringartengda sjúkdóma og hvern-
ig bregðast skyldi við þeim.
Það sem e.t.v. ber þó hæst hvað
landbúnað okkar varðar er sú eld-
harða og árangursríka barátta, sem
Páll háði alla sína tíð til að verja land-
ið fyrir illvígum búfjársjúkdómum.
Enginn vafi er á, að reynslan af
karakúlpestunum hefur mótað af-
stöðu hans eftir að hann tók við starfi
yfirdýralæknis, en þar fylgdi hann
þeirri skýru og afdráttarlausu stefnu
að banna frekar en bjóða minnstu
hættu heim og láta stundarhagsmuni
eða tískusveiflur aldrei sveigja sig af
leið. Hann skildi og skýrði fyrir öðr-
um hvað búfé okkar er viðkvæmt fyr-
ir framandi smiti vegna aldalangrar
einangrunar.
Páll þótti oft stífur og jafnvel óbil-
gjarn í afstöðu sinni, og sennilega
kæmist eftirmaður hans í dag ekki
upp með sama stjórnarstíl vegna
jafnræðisákvæða, andmælaréttar og
hvað nú allt þetta skrifræði heitir. En
Páll stóð einn, þurfti lítið að sækja
undir aðra, hafði lítið umleikis á
skrifstofu en sterkt bein í nefi, og orð
hans voru lög. Við getum t.d. þakkað
Páli Agnari það hversu snemma var
bannað hér að nota kjötmjöl í fóður
jórturdýra, löngu áður en menn veltu
fyrir sér hættu af slíku í nálægum
löndum. Sú ákvörðun ein og sér sýnir
framsýni hans og er okkur dýrmæt í
dag.
Bændasamtök Íslands kveðja Pál
Agnar Pálsson með virðingu og þökk
og votta fjölskyldu hans samúð.
Sigurgeir Þorgeirsson.
Nú er Páll allur og á sækja minn-
ingar um langt og farsælt samstarf.
Ég kynntist Páli í septembermánuði
árið 1968 er ég hóf störf á Tilrauna-
stöð Háskóla Íslands í meinafræði að
Keldum. Mér er enn í minni að nafni
minn Pétursson, forstöðumaður,
kynnti mig fyrir vörpulegum manni
sem við mættum á ganginum sem
tengir Efstabæ og Miðhús á Til-
raunastöðinni. Þar var kominn Páll
Agnar Pálsson. Hann heilsaði mér af
kurteislegri hógværð. Þótt ég hefði
ekki hitt manninn fyrr þekkti ég vel
til verka hans og frumkvöðlanna á
Keldum sem höfðu skapað stofnun-
inni nafn á alþjóðavettvangi, en hann
var einn af þremur sérfræðingum
sem hófu störf þegar starfsemin
hófst þar árið 1948. Það voru einmitt
kynnin af hinu merka starfi braut-
ryðjendanna sem ollu því að ég sótt-
ist eftir starfi á Tilraunastöðinni að
loknu sérnámi ytra. Mér þótti hann í
fyrstu nokkuð fálátur. En að nokkr-
um vikum liðnum settist ég að honum
til að ræða við hann og leita ráða um
viðfangsefni og þá var ísinn brotinn
og við tók áratuga langt samstarf
sem aldrei bar skugga á. Það var ekki
einungis að ætíð væri hann tilbúinn
að ræða fagleg viðfangsefni heldur
lét hann sér mjög annt um velferð
mína og fjölskyldu minnar. Síðar átt-
aði ég mig á því að hann tók nýliðum
með nokkurri varúð og hafði skömm
á sjálfbirgingshætti enda einkennd-
ist framganga hans af hógværð og lít-
illæti yfir eigin verkum. Hann var
sjóður af fróðleik, ekki aðeins um
fagleg efni, enda víðlesinn og minn-
ugur. Hann var mjög fjölhæfur og
náði þekking hans yfir mörg fagsvið
sem skipta miklu í líf- og læknisvís-
indum, m.a. sýklafræði, líffæra-
meinafræði og ónæmisfræði enda
hafði hann sótt sér víðtæka menntun
ytra á þeim tíma sem sérhæfingin
var ekki eins langt gengin og síðar
varð. Það kom sér vel í fámenninu við
upphaf starfseminnar á Tilrauna-
stöðinni. Ég sótti óspart í fróðleiks-
sjóð hans og ekki aðeins meðan hann
var í fullu starfi á Keldum. Hann hélt
áfram að starfa á Keldum í um það bil
áratug eftir að hann sjötugur lét
formlega af störfum, jafnvel eftir að
hann varð fyrir áfalli, sem olli því að
hann gat ekki ekið til vinnu. Hann
notaði tímann til að skrifa greinar um
margvísleg fagleg efni en hafði alltaf
tíma til viðræðu þegar ég leitaði til
hans og því lauk ekki þegar hann