Morgunblaðið - 23.07.2003, Blaðsíða 31

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 2003 31
varð fyrir öðru áfalli fyrir nokkrum
árum sem gerði það að verkum að
hann treysti sér ekki lengur til að
koma til vinnu. Því hann var boðinn
og búinn að ræða það sem efst var á
baugi í faginu þegar ég sótti hann og
lífsförunaut hans, Kirsten, heim, og
ekki stóð þá á kaffi og góðgæti hjá
Kirsten á því menningarlega heimili
sem þau höfðu búið sér á Sóleyjar-
götunni. Það er athyglisvert hversu
umfangsmikilli rannsóknarvinnu
hann kom í verk þrátt fyrir erilsamt
starf sem yfirdýralæknir og fjölþætt-
ar skyldur á Tilraunastöðinni. Hann
hélt allt til loka opnum og leitandi
hug vísindamannsins og fylgdist vel
með nýjungum á fagsviðum sínum.
Ég minnist með þakklæti vinar og
samstarfsmanns sem nú kveður eftir
hálfrar aldar starf á Tilrauna-
stöðinni. Enn fremur minnumst við
Örbrún með þakklæti gestrisni sem
við nutum á heimili þeirra hjóna,
Kirsten og Páls Agnars, og vottum
Kirsten og skylduliði innilega samúð
vegna fráfalls hans.
Guðmundur Georgsson.
Þegar starfsemi Tilraunastöðvar
Háskóla Íslands í meinafræði að
Keldum hófst árið 1948 hafði hún
ekki fjölmennu starfsliði á að skipa
en mannval var þeim mun betra. Auk
fyrsta forstöðumanns stofnunarinn-
ar, Björns Sigurðssonar læknis,
komu þar til starfa tveir vel mennt-
aðir og hæfir sérfræðingar, þeir
Halldór Grímsson efnafræðingur og
Páll Agnar Pálsson dýralæknir. Enn-
fremur hafði Rannsóknadeild sauð-
fjárveikivarna á vegum landbúnaðar-
ráðuneytisins þar aðsetur og aðstöðu
undir forystu Guðmundar Gíslasonar
læknis. Á fáum árum tókst að byggja
upp á Keldum rannsóknir á dýra-
sjúkdómum að ógleymdum veiru-
sjúkdómum manna sem voru fylli-
lega sambærilegar því besta sem
gerðist erlendis á þeim tíma. Til-
raunastöðin á Keldum varð starfs-
vettvangur Páls Agnars og hygg ég,
að ekki sé ofmælt að hann hafi verið
kjölfesta stofnunarinnar á sviði dýra-
læknisfræði, þar til er hann lét af
störfum sjötugur að aldri árið 1989.
Páll lagði stund á dýralæknisfræði
við Dýralæknaháskólann í Kaup-
mannahöfn á stríðsárunum og lauk
þaðan prófi 1944 en hlaut síðan fram-
haldsmenntun í Danmörku, Svíþjóð
og Bretlandi í sýkla- og meinafræði
húsdýra. Hann starfaði sem sérfræð-
ingur í fullu starfi á Tilraunastöðinni
til ársins 1956 er hann var skipaður
yfirdýralæknir en eftir það jafnframt
í hlutastarfi á stofnuninni. Þegar
Björn Sigurðsson féll frá fyrir aldur
fram árið 1959 tók Páll jafnframt við
stöðu forstöðumanns Tilraunastöðv-
arinnar og gegndi því starfi til ársins
1967 þegar undirritaður var skipaður
í það starf. Mér var þá vissulega
vandi á höndum, ungum og óreynd-
um, að taka við þessu ábyrgðarstarfi.
Skipun í stöðuna var umdeild og mig
skorti sérþekkingu á dýrasjúkdóm-
um og margvíslegum verkefnum,
sem Tilraunastöðinni var ætlað að
vinna að. Þá í upphafi og löngum síð-
an sótti ég góð ráð og stuðning til
Páls og var samstarf okkar alltaf náið
og hnökralaust.
Vísindastörf Páls eru umfangs-
meiri og fjölþættari en svo, að þeim
verði gerð skil hér. Af meginvið-
fangsefnum hans má nefna karakúl-
pestirnar svonefndu sem hingað bár-
ust með innfluttu sauðfé árið 1933,
garnaveiki, votamæði, þurramæði og
visnu auk riðuveiki, sem hefur verið
hér landlæg a.m.k. frá því fyrir alda-
mót. Í samvinnu við Björn Sigurðs-
son, Guðmund Gíslason og Halldór
Grímsson vann Páll að grundvallar-
athugunum á eðli hinna svokölluðu
hæggengu veirusjúkdóma á fyrstu
árum Tilraunastöðvarinnar. Þeim
rannsóknum er enn haldið áfram á
Keldum og reyndar víða um heim, og
margir fleiri hafa þar lagt hönd á
plóg, en Páll var þar virkur allt frá
upphafi og meðan honum entist
starfsþrek. Fyrir þessar rannsóknir
og fleiri er Páll þekktur meðal vís-
indamanna víða um heim. Ég hef oft
orðið þess áþreifanlega var, að Páll
naut sérstakrar virðingar og álits
meðal erlendra starfsbræðra og er
þeim eftirminnilegur persónuleiki.
Meðal annarra viðfangsefna Páls á
löngum ferli má nefna rannsóknir á
Hvanneyrarveiki í sauðfé, kregðu í
lömbum, tannlosi í sauðfé, flúoreitr-
un í búfé af völdum eldgosa, fjöru-
skjögri í lömbum og margvíslegar at-
huganir á efnaskorti, eitrunum og
fjölmörgum smitsjúkdómum í
sauðfé, nautgripum, svínum og
hænsnum, að ógleymdum rannsókn-
um á heila- og mænusiggi í mönnum.
Einnig stjórnaði hann framleiðslu
bóluefna við sauðfjársjúkdómum á
Keldum. Hann kom við sögu og átti
oft meginþátt í útrýmingu ýmissa
sjúkdóma í húsdýrum og upprætti
marga hvimleiða og hættulega kvilla,
sem til landsins bárust. Sem yfir-
dýralæknir stóð hann vörð um heil-
brigði íslensks búfjár og sýndi ýtr-
ustu varúð í innflutningi dýra,
stundum við litla hrifningu ýmissa
aðila. Vissulega má deila um við-
brögð í vandasömum málum, en ég
þekki nógu vel til starfa Páls til að
geta fullyrt, að afstaða hans byggðist
ávallt á einlægri sannfæringu og holl-
ustu góðs embættismanns við al-
menning í landinu.
Ritstörf Páls eru orðin mikil að
vöxtum. Auk fjölmargra vísinda-
greina í alþjóðlegum tímaritum var
hann óþreytandi að skrifa fræðslu-
greinar fyrir bændur, dýralækna og
aðra í innlend tímarit og handbækur.
Fyrir vísindastörf var hann sæmdur
nafnbót heiðursdoktors við Dýra-
læknaháskólana í Kaupmannahöfn
og Osló og læknadeild Háskóla Ís-
lands, auk annarra viðurkenninga.
Þó að Páll hafi verð mikilvirkur við
embættisstörf og vísindastörf var
hann vel að sér í sögu og bókmennt-
um og smekkmaður á fagrar listir.
Engan þekkti ég, sem betur kunni að
umgangast höfðingja jafnt sem al-
menning. Hann hafði yndi af góðum
hestum og þá fáu daga, sem hann tók
sér frí frá önnum, notaði hann oftast
til ferðalaga á hestum um öræfi
landsins í hópi góðra félaga.
Eftirlifandi kona Páls er Kirsten
Henriksen dýralæknir, en þau munu
hafa kynnst á námsárunum í Kaup-
mannahöfn. Kirsten er einstök
myndar- og sómakona. Heimsókn á
heimili þeirra hjóna varð hverjum
manni ógleymanleg vegna höfðings-
skapar þeirra og þess einstæða and-
rúmslofts gestrisni, rausnar og hlýju
sem þau kunnu manna best að skapa.
Ég votta Kirsten og fjölskyldu
þeirra hjóna innilega samúð.
Guðmundur Pétursson.
Íslenskir dýralæknar kveðja nú
hinstu kveðju „nestor“ sinn, Pál Agn-
ar Pálsson, fyrrverandi yfirdýra-
lækni. Páll Agnar var félagi í dýra-
læknafélagi Íslands frá því hann kom
heim frá námi og störfum í Dan-
mörku og allt til dauðadags. Hann
bar hag félagsins jafnan fyrir brjósti
og átti stóran þátt í endurreisn þess,
en það hafði legið í láginni á stríðs-
árunum. Var hann ritari félagsins í
rúm 10 ár.
Páll Agnar var mikilvirkur og mik-
ilsmetinn dýralæknir, jafnt innan-
lands sem utan. Hann var fræðimað-
ur góður og bera ritsmíðar hans um
fræðileg efni þess merki, en þær eru
á sjötta hundrað talsins.
Páli var mjög annt um hag íslensks
landbúnaðar og beitti sér ötullega í
baráttunni við búfjársjúkdóma.
Hann stóð vörð um búféð og beitti
sér gegn óþarfa innflutningi á dýr-
um. Landsmenn mega þakka honum
þá góðu staðfestu hans og má með
nokkrum rétti þakka henni gott heil-
brigði íslensks búfjár í dag.
Páll Agnar var mikill Íslendingur,
hafsjór af fróðleik um sögu lands og
þjóðar. Á félagsfundum í Dýra-
læknafélaginu var hann jafnan til-
lögugóður og mannasættir, tengdi
saman eldri og yngri dýralækna með
þekkingu sinni og frásagnarhæfni.
Hann var hrókur alls fagnaðar á
samkomum dýralækna, hafði þrótt-
mikla söngrödd og hélt hnyttnar
ræður. Hann vann mikið og gott starf
fyrir dýralæknafélagið og var kosinn
heiðursfélagi þess, í viðurkenningar-
skyni. Fyrir hönd Dýralæknafélags
Íslands vil ég votta Kirsten og fjöl-
skyldu samúð okkar við fráfall Páls
Agnars. Dýralæknar horfa á bak
merkum kollega sem hefur borið
hróður íslenskra búfjársjúkdóma-
rannsókna heimshorna á milli og
þakka honum störf í þágu dýra-
læknastéttarinnar í meira en hálfa
öld.
Ólafur Valsson, formaður DÍ.
Pál Agnar Pálsson hitti ég í fyrsta
sinn í byrjun júlí 1955 en þá gegndi
hann tímabundið störfum yfirdýra-
læknis. Mér hafði boðist starf við að
leysa héraðsdýralækninn í Borgar-
nesi af í sumarleyfi hans. Ég fór því
upp að Keldum til að hitta yfirdýra-
lækninn og afla mér upplýsinga um
starfið en þetta var frumraun mín við
dýralæknastörf hér heima. Málið var
fljótt afgreitt því eftir að hafa spurst
fyrir um aðra dýralæknanema í Nor-
egi sagði hann að mér væri ekkert að
vanbúnaði og ég skyldi taka rútuna
upp í Borgarnes daginn eftir. Hér-
aðsdýralæknirinn í Borgarnesi, Ás-
geir Þ. Ólafsson, myndi setja mig inn
í starfið, það yrði affarasælast sem
og gekk eftir.
Mér fannst þetta satt að segja
heldur snubbótt viðtal þar sem mun
lengra var upp að Keldum þá en er í
dag og maður þurfti að gera sérstak-
ar ráðstafanir til að komast uppeftir.
Einnig hafði ég vonast eftir að fá
upplýsingar um atvinnuhorfur fyrir
dýralækna í landinu og eitthvað
fleira í þeim dúr. Páll gat verið nokk-
uð snöggur upp á lagið, sérstaklega
við nýgræðinga meðan hann var að
meta þá eins og þetta dæmi sýnir.
Hann var þó jafnan ljúfur og við-
ræðugóður og vildi leysa vanda
þeirra sem til hans leituðu kynni
hann ráð við þeim eins og ég átti eftir
að sannreyna síðar meir.
Eftir að Páll kom heim gekk hann
til liðs við þann hóp vísindamanna
sem áður höfðu starfað á Rannsókna-
stofu háskólans og lagt grunn að
rannsóknum á búfjárrannsóknum
hér á landi. Með fullkomnari tækja-
búnaði og aðstöðu sem skapaðist
þegar Tilraunastöðin á Keldum tók
til starfa urðu vatnaskil í baráttunni
við búfjársjúkdóma hér á landi, og
njótum við þess árangurs enn þann
dag í dag. Tel ég að honum hafi þótt
vænst um þetta starf þótt honum hafi
verið falin mörg önnur ábyrgðarmik-
il störf og sinnt þeim með þeirri
ábyrgð og prýði sem honum var lag-
in.
Fáir menn í íslensku þjóðfélagi
hafa haft eins mikil áhrif á gang mála
á sérsviði sínu og Páll því ég held ég
megi segja að í öllum tilvikum í
starfstíð hans þar sem var fjallað um
búfjársjúkdóma, varnir gegn þeim,
aðbúnað dýra, innflutning dýra og
dýraafurða og mál þessu tengd í
stjórnkerfinu eða hjá samtökum
bænda hafi álits hans verið leitað og
tillögur hans vógu þungt á metaskál-
unum þegar upp var staðið. Í þessu
sambandi þykir mér fara vel á að að
koma fram með vísu eftir Grím
Thomsen sem ort var fyrir rúmri öld
í minningu langafa Páls og hæfir vel
lífsviðhorfum Páls.
Farinn er hann til feðra sinna
fagna þeir tryggum syni vel;
fyrir minning framliðinna
fróðum hal var ljúft að vinna
hafði ’ann íslenzkt hugarþel.
Eftir heimkomuna stundaði Páll
almennar dýralækningar eftir því
sem tími vannst til og þótti hann sér-
staklega natinn við lækningar
hrossa. Hann hafði fengið fjölbreytta
reynslu í lækningum hrossa meðan
hann starfaði við dýralækningar í
Danmörku á stríðsárunum en
hrossaeign var þar þá mikil og hest-
urinn dönskum bændum þarfur
þjónn. Hann unni íslenska hestinum
og notaði hvert tækifæri til að fara á
hestbak í lengri og skemmri ferðir og
þar fékk hann hvíld frá daglegu arga-
þrasi embættisins.
Þegar ég fluttist hingað suður til
Reykjavíkur til starfa hafði Páll
dregið sig mikið út úr dýralækning-
um en áfram var stöðugt til hans leit-
að um ráð og umsögn, bæði frá
bændum og hestamönnum víðsvegar
af landinu. Litla reynslu hafði ég
fengið í hestalækningum eftir að ég
kom úr skóla og kom þekking Páls
mér sérstaklega vel þegar ég steig
mín fyrstu spor í nýju starfsum-
hverfi. Leitaði ég því æði oft til Páls
um hjálp og leiðbeiningar. Þolinmæði
hans við þessu kvabbi mínu þótti mér
alltaf undraverð og fræðslu hans og
ráð gat ég aldrei fullþakkað né end-
urgoldið.
Eftir nær hálfrar aldar viðkynn-
ingu, og þar af var hann húsbóndi
minn um þriggja áratuga skeið,
koma margar minningar um Pál upp
í hugann. Skýrust er mynd eftir sýni-
kennslu og upplífgandi spjall úti á
krufningsstofu, þar sem hann stend-
ur á hlaðinu á Keldum klæddur hvíta
sloppnum, með sixpensarann, í skó-
hlífunum og með sýnabakkann undir
handleggnum. Við kveðjumst en um
leið og ég legg af stað segir hann að
nú verði ég að fara að aka varlegar
því að umferðin á Vesturlandsvegin-
um sé alltaf að þyngjast og slysunum
að fjölga. Þannig var umhyggja hans
ætíð söm og jöfn, bæði fyrir mönnum
og dýrum.
Páll var snillingur samræðulistar-
innar og gleðinnar maður í góðum
hópi. Þekking hans var víðáttumikil
og minni hans sem gangandi alfræði-
orðabók sem samstarfsmenn og aðrir
nýttu sér óspart.
Við Agnes, konan mín, þökkum
Kirsten og Páli margar ógleymanleg-
ar gleði- og samverustundir, bæði á
heimili þeirra hjóna og á mannamót-
um. Við hjónin vottum aðstandend-
um okkar dýpstu samúð og megi ylur
minninganna taka sárasta broddinn
úr sorginni.
Brynjólfur Sandholt.
Tilraunastöð háskólans í meina-
fræði að Keldum var vettvangur vís-
indastarfa Páls A. Pálssonar. Þessi
stutti þáttur er um störf Páls þar.
Björn Sigurðsson var fyrsti for-
stöðumaður tilraunastöðvarinnar.
Hún var stofnuð í ársbyrjun 1947.
Flutt var í nýbyggt hús hennar
haustið 1948.
Björn var yfirburða duglegur
maður og afrek hans í vísindum
heimsþekkt og unnu hann og sam-
starfsmenn hans á Keldum alþjóða
viðurkenningu svo að má heita að
Keldur séu einn af merkustu stöðum
þjóðarinnar og væri það glapræði að
leggja niður frægustu vísindastöð
landsins eins og komið hefur til orða.
Björn hafði gott lag á að velja sér
samstarfsmenn. Hann réði strax til
sín þá Pál A. Pálsson dýralækni og
Halldór Grímsson efnafræðing sem
báðir voru miklir námsmenn og lík-
legir til afreka á sviði vísinda og
brugðust þeir ekki vonum hans.
Björn kom því til leiðar að þeir fóru
báðir í framhaldsnám, Páll til Eng-
lands og Halldór til Ameríku. Þeir
mynduðu starfshóp sem vann saman
sem einn maður og fljótlega kom til
liðs við þá Guðmundur læknir Gísla-
son. Aðalviðfangsefni þeirra var bar-
áttan við fjárpestirnar sem komu
með karakúlhrútunum. Árið 1954
birti Björn Sigurðsson niðurstöður
þeirra um að mæðiveiki orsakaðist af
veirum sem höguðu sér öðruvísi en
aðrar veirur sem áður þekktust,
hægfara veirum. Skepnan gengur
með sjúkdóminn árum saman áður
en hún veikist. Garnaveiki í sauðfé
var annar skæður sjúkdómur sem
barst með karakúlfénu. Björn þróaði
bóluefni gegn henni og þeir Keldna-
menn fóru að gera tilraunir með það.
Ein stærsta tilraun á því sviði sem
gerð hefur verið á Íslandi var gerð í 5
hreppum á Austurlandi og stóð hún
frá 1951 til 1962. Þar að auki rann-
sökuðu þeir marga aðra sjúkdóma
dýra og manna. Páll fékkst við júg-
urbólgu í kúm, bráðadauða, riðu og
snefilefnaskort auk sjúkdóma í öðru
búfé en sauðfé og kúm.
Björn Sigurðsson lést árið 1959
eftir erfið veikindi og þá tók Páll við
stjórn stöðvarinnar. Það er ekki að
orðlengja að stöðin hélt fullri reisn
undir stjórn hans enda var hann
heppinn með samstarfsmenn. Bólu-
setningartilraunina miklu leiddi
hann til lykta með glæsibrag. Björn
hafði þegar hann lést barist fyrir því
að bæta við húsi fyrir tilraunastarf-
semina og var það byggt undir stjórn
Páls og varð það ekki síðra en eldra
húsið.
Páll lét af forstöðumannsstarfinu
árið 1967 en vann við tilraunastöðina
meðan honum entist heilsa. Hann
birti tæplega 200 greinar um vísindi
sín, margar á erlendum tungum. Er-
lendis og hérlendis flutti hann erindi
og var sýndur margvíslegur sómi.
Páll var ekki mikið fyrir vegtyllur.
Hann hafnaði þeim stundum ef hon-
um fannst þær vera hégómi. Hann lét
ekki fara mikið fyrir sér sem hús-
bóndi á Keldum. Hann var lítið fyrir
að rekast í fólki en öllum var kunnugt
um að hann vissi nákvæmlega hvað
hver var að gera. Hann talaði eins og
af tilviljun við sérfræðingana ef hann
vildi koma fram verkefnum og allir
störfuðu án afláts að rannsóknum
sem komið gætu að notum eða væru
til heilla, en Páll vann þó ef til vill
mest allra. Skrifborðið hans var fjöl
undir bókahillunum og smásjáin var
á aðra hönd en glugginn á hina. Fyrir
vísindunum bar hann mikla virðingu
en vissi þó vel um annmarka þeirra.
Mesta virðingu bar hann þó fyrir líf-
inu, dýrunum sem hann hafði helgað
starf sitt og mönnunum sem hann
starfaði með. Páll var góður hús-
bóndi og einn mesti vísindamaður
þjóðarinnar en sökum lítillætis hans
vita fæstir enn hve miklu hann áork-
aði.
Aðstandendum eru færðar samúð-
arkveðjur.
Þorsteinn Þorsteinsson.
Kær sonur, bróðir, mágur og frændi,
PÉTUR SIGURÐUR VIÐARSSON
frá Hellissandi,
lést á líknardeild Landspítalans í Kópavogi
sunnudaginn 20. júlí.
Viðar Breiðfjörð,
Kristín Viðarsdóttir, Jónas Rútsson,
Sigríður Viðarsdóttir, Oddur S. Jakobsson,
Harpa Björk Viðarsdóttir,
Kolbrún Gestsdóttir, Guðmundur F. Jónsson
og frændsystkini.
Ástkær eiginkona mín, móðir okkar, tengda-
móðir, amma og langamma,
MARÍA GUÐMUNDSDÓTTIR,
Árskógum 8,
Reykjavík,
andaðist á Landspítalanum við Hringbraut
mánudaginn 21. júlí.
Jarðarförin auglýst síðar.
Haraldur Jónsson,
Jón Haraldsson, Þóra Björgvinsdóttir,
Gunnar Haraldsson, Stella Benediktsdóttir,
Stefán Haraldsson, Fanney Ólafsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.