Morgunblaðið - 02.08.2003, Qupperneq 28

UMRÆÐAN
28 LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ berast fréttir af minna varpi
ýmissa fuglategunda hér á landi en
undanfarin ár. Varpið fór síðar af
stað og færri egg eru
að meðaltali í hreiðr-
um að minnsta kosti í
sumum varpstöðvum
en í hefðbundnu ár-
ferði. Náttúrufræð-
ingar telja ástæðu
þess þá að minna sé
um æti fyrir fugl en
venja er. Fuginn safni minni fitu og
þurfi lengri tíma til að búa sig undir
varp. Þessi óvænta sveifla kemur
niður á æðarvarpi ekki síður en varpi
annarra fuglategunda. Hún sýnir
hversu æðarræktin er viðkvæm fyrir
aðstæðum í lífríkinu á hverjum tíma.
Ein hætta annarri fremur
Þótt sveiflur í æti geti skaðað við-
gang æðarvarps steðjar önnur og
ekki síður alvarleg hætta að æð-
arfuglinum. Sú hætta er þeirrar
gerðar að mannshöndin getur haft
þar umtalsverð áhrif og nauðsynlegt
er að svo verði, eigi að tryggja fugl-
inum frið í varplöndum til fram-
búðar. Þessi hætta felst í villimink
sem fest hefur rætur, lifir í landinu
og nýtir æðarfuginn til fæðu ásamt
ýmsum öðrum tegundum fugla og
fiska. Villiminkurinn á sér ekki nátt-
úrulegar forsendur hér á landi og
telst ekki hluti af náttúrufari lands-
ins eða lífríki. Villiminkurinn er ekki
hluti af því umhverfi sem lands-
mönnum ber að viðhalda og vernda
heldur afkomandi nytjaskepnu sem
fyrir slysni, vankunnáttu og jafnvel
trassaskap slapp úr búum minka-
ræktenda fyrr á árum.
Gættu ekki að aðstæðum
Minkur var fyrst fluttur til lands-
ins til eldis í minkabúum á fjórða ára-
tug síðustu aldar. Ákvörðun um inn-
flutning hans var tekin af þáverandi
stjórnvöldum, sem vildu með því
auka atvinnuhæfni landsmanna og
útflutningstekjur. Menn gættu hins
vegar ekki nægilega að þeim að-
stæðum sem minkarækt krefst.
Minkabú þess tíma voru ekki nægi-
lega trygg og sluppu eldisdýr út í
náttúruna auk þess sem sagnir eru
um að dýrum hafi verið sleppt þegar
ljóst var að rekstur búanna stóðst
ekki væntingar sem til hans höfðu
verið gerðar. Hinn nýi atvinnuvegur
varð ekki langlífur á þeim tíma og
var ekki endurvakinn fyrr en áratug-
um síðar og þá einnig með nokkuð
misjöfnum árangri eins og þekkt er.
Sú hætta sem æðarvarpi er búin af
tilvist villiminksins er því ekki komin
til vegna duttlunga náttúrunnar frá
einum tíma til annars heldur er hún
bein afleiðing af gjörðum og atvinnu-
háttum mannsins.
Fáir náttúrulegir óvinir
Villiminkurinn á sér fáa nátt-
úrulega óvini hér á landi og mun
færri en í Evrópu og Norður-
Ameríku svo dæmi séu nefnd. Líf-
keðjan er fábreyttari hér á landi.
Hann trónir þar á toppnum. Villi-
minkurinn stendur sig einnig vel í
samkeppni við aðrar dýrategundir
vegna þess hversu fjölbreytta fæðu
hann getur nýtt sér. Helstu óvinir
hans eru án efa veturinn og ef til vill
refurinn að einhverju leyti. Lítið er
þó vitað um samskipti þessara dýra-
tegunda í náttúrunni önnur en að
minkahræ hafa stöku sinnum fundist
við refagreni og refir hafa sést elta
villiminka á víðavangi. Öðrum óvin-
um er tæpast til að dreifa en mann-
inum sem fram til þessa hefur farið
halloka í baráttunni við stofnstærð
og áhrif villiminksins.
Óvissa um stofnstærð
Engum athugunum til að áætla
stofnstærð villiminksins er lokið en
Náttúrustofa Vesturlands vinnur um
þessar mundir að slíkri rannsókn.
Veiðitölur frá veiðistjóraembættinu
eru því enn sem komið er einu vís-
bendingarnar sem menn hafa. Erfitt
er að draga ályktanir um stofnstærð
af fjölda veiddra dýra, en á síðustu
árum hafa verið veidd á bilinu sex til
sjö þúsund dýr að hvolpum með-
töldum. Út frá þeim tölum má áætla
að stofninn sé fremur að stækka en
að dragast saman og að hefðbundnar
veiðar, eins og þær hafa verið stund-
aðar nái ekki að halda honum í skefj-
um. Hvað þá að draga úr fjölda villi-
minka í landinu.
Níu þúsund krónur á íbúa!
Sveitarfélögin bera verulegan
kostnað af aðgerðum gegn villi-
minknum. Þau eru hins vegar misvel
í stakk búin til þess að annast slík
verkefni og oft leggst kostnaður
vegna þeirra þyngst á fámenn sveit-
arfélög vegna þess hvar þau eru
staðsett. Sigbjörn Gunnarsson, sveit-
arstjóri í Skútustaðahreppi, gerir
þetta mál að umtalsefni í viðtali í 5.
tölublaði tímaritsins Sveitarstjórn-
armála 2003. Skútustaðahreppur er
eitt víðlendasta sveitarfélag landsins
og jafnframt mjög viðkvæmt hvað
náttúrufar varðar. Hann segir að
Skútustaðahreppur verji árlega um
fjórum milljónum króna til þess að
drepa mink, ref og vargfugla. Það
þýði um níu þúsund krónur á hvern
íbúa sveitarfélagsins sem eru um 450
talsins. Þegar Sigbjörn umreiknar
kostnaðinn við meindýraeyðinguna í
Skútustaðahreppi miðað við íbúa-
fjölda Akureyrar fær hann út jafn-
gildi þess að Akureyringar þyrftu að
verja um 150 milljónum króna á
hverju ári til eyðingar óæskilegra
dýrategunda.
Meindýr og mengunarvarnir
Tilvist villiminksins og sá skaði
sem hann veldur hefur ítrekað verið
til umræðu og umfjöllunar á vegum
Bændasamtaka Íslands. Bún-
aðarþing samþykkti á liðnum vetri
ályktun þess efnis að villiminkur á
Íslandi yrði í framtíðinni skil-
greindur sem meindýr, líkt og rott-
an, og að útrýma beri honum úr ís-
lenskri náttúru með öllum tiltækum
ráðum. Búnaðarþing lagði til að sam-
in yrði áætlun þar að lútandi, sem
tæki meðal annars til skipulagningar
þess og að einnig yrði ákveðið hver
bæri kostnað af því. Þá var gerð
krafa um að virðisaukaskattur af
kostnaði vegna minkaveiða verði
endurgreiddur til sveitarfélaganna.
Eins og málum er háttað greiða þau
fé til ríkissjóðs í formi virð-
isaukaskatts vegna veiða á villimink.
Að ríkið taki af skatttekjum sveitar-
félaganna með þessum hætti verður
að teljast óeðlilegt í ljósi þess hvern-
ig tilkomu villiminksins í íslenskri
náttúru er háttað. Í raun má líkja
veiðum á villimink við meng-
unarvarnir og telja þann kostnað er
af þeim hlýst sem hluta af þeim
gjöldum sem samfélagið þarf að
greiða þeirra vegna.
Skipulag í molum
Í greinargerð frá stjórn Æð-
arræktarfélag Íslands til aðalfundar
ársins 2002 segir að skipulag veiða
refa og minnka sé í molum og dýrum
fjölgi svo að í óefni sé komið. Lagt
var til að embætti veiðistjóra yrði
endurskipulagt með það að markmiði
að virkja það á ný til leiðbeininga og
aðstoðar við sveitarfélög, veiðimenn
og einstaka bændur er vinna að því
að halda mink, ref og vargfugli í
skefjum. Í greinargerðinni var bent á
að elstu lög um fækkun refa séu frá
árinu 1295, sem sýni að alla tíð hafi
þótt nauðsynlegt að halda refastofn-
inum innan ákveðinna marka til þess
að draga úr tjóni af völdum hans í líf-
ríkinu. Refurinn á meira tilkall til að-
seturs í íslenskri náttúru en mink-
urinn, sem ekki á önnur heimkynni
hér en að hafa sloppið sem nytjadýr
úr misjafnlega vel byggðum minka-
búum. Æðarræktarfélagið hefur
meðal annars lagt til að tryggja hag-
nýtar rannsóknir á aðferðum til þess
að halda mink, ref og vargfugli í
skefjum auk þess að aðskilja rann-
sóknir og framkvæmd veiðimála.
Fimmtíu ár aftur í tímann
Nýlega var viðtal við Áka Ármann
Jónsson veiðistjóra í tilefni af álykt-
unum Æðarræktarfélagsins og æð-
ardúnshóps Samtaka verslunarinnar
um nauðsyn þess að endur-
skipuleggja embætti veiðistjóra. Þar
sagði veiðistjóri m.a. að sér sýndist
að með þessum ályktunum vildu
menn hverfa um 50 ár aftur í tímann
til þess er veiðistjóri hafði það hlut-
verk að ferðast um landið og veiða
sjálfur ref og mink og leiðbeina
bændum. Í sama viðtali velti veiði-
stjóri fyrir sér spurningunni um
hvaða tjóni ætti að verjast með veið-
um. Hann sagði að varið væri um 50
milljónum króna til refaveiða og um
25 milljónum til veiða á mink á
hverju ári. Tjón af völdum refs væri
frá því að vera ekkert upp í að vera
um sjö milljónir króna á ári á móti 50
milljónum sem varið væri til veiða.
Villiminkurinn væri almennt um-
hverfisvandamál þar sem um inn-
flutta dýrategund er ógnaði líf-
fræðilegri fjölbreytni væri að ræða
og því ætti í rauninni að verja meiri
fjármunum til minkaveiða en gert er.
Að verja hlað og heimareit
Viðbrögð veiðistjóra við álykt-
unum Æðarræktarfélagsins og æð-
ardúnshóps Samtaka verslunarinnar
í þessu viðtali við morgunútvarp
Rásar 2 einkenndust að flestu leyti af
því að verja sitt hlað og sinn heim-
areit. Þó má taka undir orð hans er
fjalla um aukna fjármuni til útrým-
ingar villiminks. Ég get hins vegar
alls ekki tekið undir þau orð veiði-
stjóra að æðarræktendur og æð-
ardúnshópur Samtaka verslunar-
innar vilji hverfa hálfa öld aftur í
Viðkvæmir atvinnu-
vegir í hættu
Eftir Sigtrygg R. Eyþórsson
Morgunblaðið/Arnaldur
Æðarfugl og minkur.
SKOÐUN
LEIÐARAHÖFUNDUR Morg-
unblaðsins fór mikinn í gær við að
verja framgöngu ríkislögreglustjóra í
olíumálinu. Hann
finnur að því að önn-
ur embætti hafi ekki
verið gagnrýnd í um-
ræðunni. En fyrst og
fremst vegur hann að
undirrituðum vegna
athugasemda sem
hann hefur gert um framgöngu rík-
islögreglustjóra. Undirritaður hefur
haldið því fram að ríkislögreglustjóri
sé ekki hæfur til að fara með rann-
sókn þessa máls og rannnsókn sem
fram færi undir hans forystu yrði
seint trúverðug.
Framganga ríkislögreglustjóra
Morgunblaðið dæmir gagnrýni
undirritaðs í leiðara sem dylgjur.
Mér er því bæði rétt og skylt að
draga fram helstu sjónarmið og tölu-
setja til einföldunar. Fleiri rök má
nefna en hér er gert, en vegna pláss-
leysis verður það að bíða betri tíma.
1. Fulltrúar Samkeppnisstofnunar
gengu á fund ríkislögreglustjóra um
miðjan júní sl. í því skyni að kynna
embætti ríkislögreglustjóra alvöru
málsins og afhenda skýrslu sem
bentu til þess að refsiverð brot hefðu
verið höfð í frammi. Móttöku skýrsl-
unnar var hafnað. Engar viðhlítandi
skýringar hafa enn verið gefnar á því.
Í viðtali við Ríkisútvarpið föstudag-
inn 25. júlí sl., rúmum mánuði eftir
heimsókn Samkeppnisstofnunar,
lætur ríkislögreglustjóri svo hafa
eftirfarandi eftir sér.
„Ríkislögreglustjóri hefur ekki
grun eða vitneskju um það á þessu
stigi að refsiverðir verknaðir hafi
verið framdir. Hins vegar ef að Sam-
keppnisstofnun telur að svo sé þá er
eðlilegt að hún snúi sér annaðhvort til
ríkissaksóknara eða ríkislög-
reglustjóra og veki athygli á því með
formlegum hætti en það hefur ekki
verið gert. Telji lögreglan eða ríkis-
saksóknari að það séu efni til þess að
fara inn í mál að þá gerir lögreglan
það en þetta tiltekna mál er í eðlileg-
um farvegi hjá þar til bæru stjórn-
valdi. Við höfum engar þær upplýs-
ingar sem að Samkeppnisstofnun
hefur og við teljum að sé grunur um
refsiverða háttsemi þá sé það á
ábyrgð Samkeppnisstofnunar að
gera viðeigandi ráðstafanir gagn-
vart ríkislögreglustjóra og rík-
issaksóknara“(feitletranir eru und-
irritaðs).
Í fyrsta lagi fullyrðir ríkislög-
reglustjóri að telji Samkeppn-
isstofnun að grunur leiki á um að
refsivert athæfi hafi verið höfð í
frammi skuli stofnunin snúa sér með
formlegum hætti til ríkislög-
reglustjóra. Það hafði verið gert á
þessu stigi. Því er þessi fullyrðing
röng. Þá segir ríkislögreglustjóri að
stofnunin hafi engar upplýsingar um
að refsiverða háttsemi og það sé á
ábyrgð Samkeppnisstofnunar að
gera viðeigandi ráðstafanir gagnvart
ríkislögreglustjóra. Enn og aftur
verður ríkislögreglustjóri uppvís að
rangfærslum. Hvers vegna fer hann
vísvitandi með rangt mál um þekk-
ingu stofnunarinnar á málinu? Hvaða
skýringar eru á því? Því ætti Morg-
unblaðið að velta fyrir sér.
2. Ríkislögreglustjóri hefur neitað
að taka málið upp að eigin frumkvæði
þrátt fyrir skýlaus lagaákvæði þar
um. Hér er líklega á ferðinni eitt af
stærri málum sem upp hafa komið á
Íslandi. Hvernig verður afstaða emb-
ættisins útskýrð? Engin lagaákvæði
standa í vegi fyrir því að mál séu
rannsökuð af tveimur stofnunum
samtímis, enda rannsaka þær mis-
munandi þætti málsins.
3. Eftir síðari fund ríkislög-
reglustjóra með fulltrúum Sam-
keppnisstofnunar sendi ríkislög-
reglustjóri frá sér yfirlýsingu um að
hann muni taka málið upp gefist til-
efni til. Blekið var vart þornað á
pappírnum þegar leikhús fáránleik-
ans opnaðist á nýjan leik og á sviðinu
birtist fulltrúi embættisins sem hélt
því fram að vegna tilvistar mannrétt-
indasáttmála mætti ríkislög-
reglustjóri ekki rannsaka málið. Það
er ástæðulaust að fjalla frekar um
þessa fullyrðingu enda hefur hún ver-
ið slegin rækilega útaf borðinu, m.a.
af ríkissaksóknara í Morgunblaðinu í
gær. Á hinn bóginn verður þetta ekki
skýrt öðruvísi en embættið leiti allra
leiða til að komast hjá því að hefja
rannsókn á málinu. Hvað annað get-
ur útskýrt svona háttalag? Svari hver
fyrir sig.
4. Embætti ríkislögreglustjóra var
stofnað eftir að nefnd á vegum dóms-
málaráðherra komst að þeirri nið-
urstöðu að nauðsynlegt væri að koma
á fót litlu embætti, sem hefði það
hlutverk að samræma og samhæfa
verkefni og vinnubrögð lögreglunnar
í landinu. Allir þekkja þróun embætt-
isins. Í tíð fyrrverandi dóms-
málaráðherra, sem er eiginkona eins
fyrrverandi forstjóra olíufélaganna,
tútnaði báknið út svo mjög að fjár-
veitingar til annarra embætta hafa
ýmist staðið í stað eða dregist saman,
svo löggæsla í landinu hefur liðið fyr-
ir það. Það er því ljóst að fyrrverandi
dómsmálaráðherra og ríkislög-
reglustjóri voru nánir samstarfs-
menn meðan hún gegndi embættinu,
eðli málsins samkvæmt. Slík tengsl
gætu haft áhrif á þá lögreglurann-
sókn sem kann að fara fram. Hér er
ekki verið að fullyrða að svo yrði en
það er ljóst að þessi staðreynd leiddi
til þess að ávallt léki vafi um trúverð-
ugleika rannsóknarinnar. Það yrði
mjög slæmt.
Eftir standa spurningar um hvers
vegna Morgunblaðið spyrst ekki fyr-
ir um, hvers vegna ríkislögreglustjóri
fer með rangt mál í fjölmiðlum. Eftir
stendur spurning hvers vegna leitað
er allra leiða til að finna röksemdir til
að komast hjá því að rannsaka málið.
Hvers vegna var Samkeppnisstofnun
vísað á dyr með skýrsluna? Því gæti
gagnrýnin fréttamennska kannski
svarað. Mun fleiri spurningum er
ósvarað. Eins og embættið hefur
þróast, skiptir það borgara þessa
lands miklu að í þessu embætti sitji
maður sem hefur getu og hæfni til að
gegna því. Ég hef dregið mínar álykt-
anir og lýst minni skoðun. Hún er af-
dráttarlaus. Við svona háttalag verð-
ur ekki unað. Leiðarahöfundur
Morgunblaðsins verður því að finna
betri rök fyrir vörn sinni en þau sem
birtust í blaðinu í gær.
Af siðameisturum, ríkislögreglustjóra og góðu fólki
Höfundur er alþingismaður.
Eftir Lúðvík Bergvinsson
FYRIR tilviljun rakst ég á að
Skotveiðifélag Reykjavíkur er um
þessar mundir að fá úthlutað æf-
ingasvæði í landi
Álfsness norðan við
öskuhaugana. Þegar
á sínum tíma stóð
til að urða sorp í
landi Álfsness, urðu
miklar umræður í
Mosfellsbæ um mál-
ið enda ástæða til. Margir telja þá
ákvörðun hafa verið mikil mistök.
Spurning er hvort Mosfellingar
almennt viti af þessari nýjustu
ákvörðun Borgarstjórnar Reykja-
víkur og hvaða viðhorf þeir hafi
fram að færa til þessa máls. Hefur
þetta mál verið kynnt og komið til
umræðu innan stjórnkerfis Mos-
fellsbæjar? Sem stendur sitjum við
uppi með hávaða frá flugvélum
tómstundaflugs og vænta má enn
meiri og fjölbreyttari hávaða frá
skotæfingum sem ekki er til að
bæta.
Varúðar þörf
Ljóst er, að félag þetta sem er
eitt elsta starfandi félag á Íslandi
(stofnað 1867) þarf einhvers staðar
að hafa aðstöðu til þessara athafna
sinna en mikillar varúðar er þörf
við meðferð þessara tóla og tækja
sem því miður allt of margir
hreykja sér of mikið af. Skilyrði til
leyfis þurfa að vera mjög ströng.
Ekki er nóg að gæta að sjálfsögð-
um öryggisreglum til að koma í veg
Æfingasvæði
Skotveiðifélags
Reykjavíkur
Eftir Guðjón Jensson