Morgunblaðið - 02.08.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 2003 29
UMRÆÐAN
tímann hvað baráttuna við villimink
og annan varg varðar. Þessir aðilar
vilja efla embætti veiðistjóra í þeirri
viðleitni að halda fjölda vargdýra í
skefjum og þá einkum villiminknum,
sem er viðurkenndur skaðvaldur í
fugla- og vatnalífi hér á landi.
Starfshópur um útrýmingu
Fyrir nokkru var komið á fót sér-
stökum starfshópi á vegum aðila er
hagsmuna hafa að gæta og hyggjast í
sameiningu vinna að því markmiði að
útrýma villiminknum. Að starfs-
hópnum standa Bændasamtök Ís-
lands, Samband íslenskra sveitarfé-
laga, Landssamband veiðifélaga,
Skotveiðifélag Íslands, Æðarrækt-
arfélag Íslands og hópur æð-
ardúnsútflytjenda innan Samtaka
verslunarinnar. Þessi hópur vinnur
nú að framangreindu markmiði í
góðu samstarfi við Umhverf-
isstofnun. Það er mat þeirra sem
hópinn mynda og annarra sem
þekkja til þessara mála að unnt sé að
útrýma villtum mink úr íslenskri
náttúru.
Skora á ráðherra og stjórnvöld
Þó að hér hafi einkum verið vísað
til æðarræktar snýr hættan sem af
villiminknum stafar ekkert síður að
þeim atvinnugreinum er byggjast á
veiði á ám og vötnum og skapa um-
talsverðar tekjur í mörgum byggð-
arlögum. Mikið er því í húfi fyrir at-
vinnustarfsemi víða um land að ekki
sé talað um þann náttúrulega þrifnað
sem myndi hljótast af útrýmingu
þessa aðskotadýrs í lífkeðjunni. Til
þess að svo megi verða þarf að marka
ákveðna opinbera stefnu í málinu og
einnig að stórauka fjárveitingar til
eyðingar minks. Fullvíst má telja að
þeir fjármunir, sem varið yrði til út-
rýmingar villiminksins, myndu skila
sér aftur á lengri tíma í formi tekna
af hlunnindum á borð við lax- og sil-
ungsveiði og æðarrækt. Verði aftur á
mót ekkert að gert eru þessir við-
kvæmu atvinnulegir í verulegri
hættu. Ég vil skora á umhverf-
isráðherra og önnur stjórnvöld að
sýna þessu máli aukinn skilning og
taka höndum saman við þann starfs-
hóp, sem hefur verið myndaður til
þess að takast á við þetta aðkallandi
atvinnu- og náttúruverndarmál.
Höfundur er æðardúnsútflytjandi
og framkvæmdastjóri Xco ehf.
 Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra hefur ákveðið að banna allar rjúpnaveiðar næstu þrjú
árin. Bannið tekur gildi í haust og gildir út árið 2005. Veiðar verða leyfðar aftur árið 2006.
 Talsverð óvissa ríkir um stofnstærð rjúpunnar en líklegt er talið stofninn sé að hausti um 400–
600.000 fuglar.
 Við talningu í vor kom í ljós að stofninn er í sögulegu lágmarki á ýmsum svæðum og fækkun á
Austurlandi, Suðausturlandi, Vesturlandi og Norðvesturlandi nam um 30–70%, skv. tölum frá
Náttúrufræðistofnun.
 Frá því að veiðikortakerfið var tekið upp árið 1995 hafa að meðaltali verið skotnar 148.000
rjúpur á ári. Um 5.000 veiðimenn taka þátt í veiðunum ár hvert en þar af hafa um 500 manns
skotið helming veiddra fugla.
 Með þessum aðgerðum er vonast til að stofninn fari í uppsveiflu næstu ár.
 Áhugaveiðimenn og ýmis samtök hafa gagnrýnt þessa ákvörðun og telja að fyrst hefði mátt
reyna að stytta veiðitímabilið, setja veiðibann á ákveðnum dögum, friða ákveðin svæði eða
setja bann á sölu rjúpu á frjálsum markaði.Morgunblaðið/Sverrir
Rjúpan friðuð í þrjú ár
Í SÍÐUSTU viku var tilkynnt sú
ákvörðun umhverfisráðherra að
banna rjúpnaveiðar með öllu í 3 ár.
Þessi ákvörðun Sivjar og félaga
virtist koma öllum á óvart, þar
með talið þeim sem
hafa það að áhuga-
máli að byggja upp
rjúpnastofninn. Það
er jú altént gott
mál að vilji sé til
þess, enda rjúpan
ein af auðlindunum
sem við fáum að njóta. Það sem
aftur á móti sló mig var einstreng-
ingsleg ákvörðun ráðherra, tekin
algjörlega án tillits til þeirra sem
eiga lífsviðurværi sitt af veiðunum,
s.s. framleiðendur og innflytjendur
veiðibúnaðar, án tillits til veiði-
mannanna og svo þeirra sem hafa
jafnvel fyrir áralangan sið að
borða rjúpu á jólum. Ákvörðun
ráðherra virtist ekki byggð á neinu
nema skýrslu Náttúrufræðistofn-
unar sem þó hefur ekki sýnt fram
á að rjúpnastofninn sé í neins kon-
ar lágmarki. Alls konar kenningar
eru á lofti um það hvers vegna
rjúpan sést ekki og allar virðast
þær viðunandi að einhverju leyti
og góðar til síns brúks. Þess vegna
kemur á óvart þegar úrskurður
sem þessi er upp kveðinn, bann á
að vera síðasta úrræði þegar allt
annað hefur verið reynt til þraut-
ar. Ekkert annað hefur þó verið
reynt, bann á sérstökum svæðum,
stytta veiðitímann o.s.frv. Bannið
var fyrsta úrræði Sivjar, dálítið úr
takti þykir mér.
Að mínu mati virðast menn of
uppteknir af því að láta sorglegan
endi geirfuglsins ekki láta koma
fyrir aftur. Það er gott og blessað,
en mikið vatn hefur þó runnið til
sjávar síðan þá og öll tækni og
skilyrði gert aðgengi að rjúpunni
miklu betra til eftirlits og mælinga
og hefði verið hægt að leggja
áherslu á það án þess að bann
hefði þurft að koma til.
Sem fyrr sagði kemur þetta illa
niður á framleiðendum og innflytj-
endum á búnaði til rjúpnaveiða og
mörgum þykir ljóst að einhver
gjaldþrot og fjárhagsörðugleikar
þessara aðila eigi eftir að líta
dagsins ljós. Allir með viti vita að
gjaldþrot koma eingöngu niður á
skattgreiðendum og í mörgum til-
fellum fjárhagsörðugleikar aðrir
líka. Ljóst er að aðrar leiðir eru
betur til þess fallnar að prófa fyrst
og ef að þær hefðu ekki dugað til
hefði mátt setja á bann. Að
minnsta kosti hefðu þær leiðir
skapað meira svigrúm og aðlögun
bæði fyrir veiðimenn svo og þá
sem hafa lifibrauð sitt á fram-
leiðslu og innflutningi útbúnaðar
til rjúpnaveiða.
Enn og aftur virðist Siv hafa
hlaupið á sig með einstrengings-
lega skoðun og takmarkaða trú á
málflutningi og rannsóknum þeirra
sem ekki hafa þar til gert háskóla-
próf. Með ruddalegri aðferð kippti
hún stoðunum undan nokkrum vel
reknum smáfyrirtækjum og ein-
staklingum sem hafa lifibrauð á
sérhæfðri þjónustu. Í guðanna
bænum, Siv, skoðaðu málið frá
fleiri hliðum.
Hvers vegna
bann, Siv?
Eftir Gísla Kr. Björnsson
Höfundur er sölufulltrúi.
UMHVERFISVARGAR af gerðinni homo sapiens
knýja sífellt fram fleiri friðanir í nafni „vísinda“ –
eins og nú með rjúpuna. Má spyrja hvort svona frels-
isskerðing með reglugerð samrýmist stjórnarskrá?
Það er sífellt gengið lengra og lengra
í frelsisskerðingu. Virðing umhverf-
isvarga fyrir frelsi borgaranna er
hverfandi. Það er alveg að hafast að
friða hvali endanlega. Að „taka tillit
til umhverfissjónarmiða“ virðist eins
og að rétta andskotanum litlaputta.
Hvalir eru á góðri leið með að éta
nýtanlega fiskistofna út á gaddinn! Stór hvalur skil-
ar árlega um tvö hundruð tonnum á ári af umhverf-
isvænum kúk í hafið – og þar er ekkert leyfi! Það er
bara homo sapiens sem þarf leyfi til að sturta kúk í
hafið. Helmingi fleiri tugmilljónir tonna af umhverf-
isvænum hvalakúk væri umhverfisvænn árangur!
Kanski tekst með þessu að framkalla umhverfisvæna
skítalykt af hafinu fyrir rest – það skiptir varla máli
– því það á hvort sem er að friða alla fiska.
Heiðagæsum fjölgar mikið og eiga þær verulegan
þátt í að aféta rjúpuna – á umhverfisvænan hátt. Þá
er gráupplagt að kenna homo sapiens um – og
sleppa því að ræða hvað rebbi og minkur taka með
fjölgun sinni – og alls ekki ræða fækkun slíkra
varga þar sem þeir eru í uppáhaldi hjá sumum um-
hverfisvörgum! Þegar hætt var að hafa sorphauga á
höfuðborgarsvæðinu, fækkaði hrafni þar. Krummi
færði sig út í sveit – þar væri frekar matarvon! Þá
var krummi settur á válista!
Markaðssetningin á friðun sem flestra fiskistofna
– svo þeir geti úrkynjast hægt og bítandi niður í
litla, krypplaða, horaða vesalinga – gengur sam-
kvæmt áætlun. Platið um „ofveiði“ selst vel – enda
umhverfisvænt plat. Toppurinn er við Labrador –
þar sem blásaklausum fiskimönnum er svo kennt um
klúður fræðinganna.
Venjulegur Íslendingur getur ekki keppt um rán-
dýr laxveiðileyfi á besta tíma – enda ekkert vit í að
selja landanum veiðileyfi – hann væri vís til að éta
aflann! Toppurinn er þegar það tekst að kvelja lax í
klukkutíma á stöng – og sleppa honum svo hálf-
meðvitundarlausum – á umhverfisvænan hátt! Um-
hverfisvargar mæla með svona þjálfun á laxi. Laxinn
getur líka vel við unað – fá gratís eróbikk – sem ef-
laust styrkir taugakerfi laxfiska. Minkurinn fær þá
meira að éta þegar meiru er sleppt. Það er fallegt
að vera góður við minkinn svo honum fjölgi enn
meir – svo hann hafi undan að torga öllum slepping-
unum.
Aðalatriði málsins er að umhverfisvargar geti vað-
ið uppi átölulaust! Friðað sem flest – svo veiðibrjál-
æðingar af gerðinni homo sapiens læri að halda sig
á mottunni – eftir reglugerðum umhverfisvarga – í
evró-standard! Hafa bara eldiskvikindi í jólamatinn –
útbólginn sterakalkún – eða stökkbreyttan horm-
ónagrís. Lyfjadældur eldislax er fínn í forrétt. Vilji
menn ekki svona jólamat geta þeir bara étið það sem
úti frýs – eða farið í jólaköttinn!
Umhverfisvargurinn
Eftir Kristin Pétursson
Höfundur er fiskverkandi á Bakkafirði.
SJÁLFSAGT hafa margir veiðimenn orðið nokkuð
undrandi og jafnvel sorgmæddir yfir þeim fréttum sem
bárust fimmtudaginn 24. júlí síðastliðinn þegar um-
hverfisráðherra ákvað að fenginni tillögu Nátt-
úrufræðistofnunar að notfæra sér ekki
undanþágu frá friðun rjúpunnar og
leyfa veiðar. Þessi undanþága gilti um
hið hefðubundna veiðitímabil frá
miðjum október og fram til jóla og mun
rjúpan njóta almennrar friðunar næstu
þrjú árin ef svo fer sem horfir. Þessi
niðurstaða lætur mjög undarlega í eyr-
um vægast sagt og er mun harkalegri
og yfirgripsmeiri en menn áttu von á. Ýmsar hug-
myndir höfðu verið viðraðar hvernig unnt væri að
draga úr veiðum og hvernig sporna mætti gegn hinni
meintu lægð rjúpnastofnsins.
Á háskólaárum mínum fór ég fyrst til rjúpna og hef
gert af og til síðan og farið eina, tvær eða jafnvel þrjár
eins dag veiðiferðir á ári. Veiðin hefur og verið eftir
því en það hefur ekki komið að sök þar sem venjulega
hefur verið látið staðar numið þegar búið var að fá í
jólamatinn á bilinu sex til tíu fugla. Ég held að svo sé
ástatt um megin þorra rjúpnaveiðimanna og nefndi
umhverfisráðherra í sjónvarpsviðtali að talið væri að
um 10 hundraðshlutar veiðimanna veiddu um helming
allra rjúpna. Ég hef þá reglu að veiða til matar og ögn
til gjafa ef svo ber undir en lít hornauga það athæfi að
stunda skotveiðar sér til framfæris og í hálfgerðu at-
vinnuskyni. Nefnt er að fjöldi skotveiðimanna hafi auk-
ist verulega á undanförnum árum og því þurfi að grípa
til aðgerða. Það er alrangt. Það eru „magnveiðimenn-
irnir“ sem þarf að koma böndum á og halda í skefjum.
Margar leiðir eru færar. Ég fagnaði sölubanni á rjúpu í
verslunum fyrir jólin síðustu og harma ákvörðun Al-
þingis að staðfesta ekki bannið. Þar með væri lagður
steinn í götu þeirra sem stundað hafa rjúpnaveiðar í at-
vinnuskyni og er það vel. Enda óvíst að sú sölumennska
hafi öll verið samkvæmt stöngustu reglum um reikn-
inga og virðisaukaskatt. En það er önnur saga.
Hvers eigum við litlu karlarnir að gjalda þegar búið
að banna okkur að fanga fáeina fugla í jólamatinn? Það
eru margar aðrar leiðir færar og nefndi formaður
Skotvís í sjónvarpsviðtali að banna mætti veiðar á
sunnudögum. Hví ekki um helgar og stytta veiði-
tímabilið að auki? Friða stærri svæði og halda áfram
að banna söluna? En hvað geta þeir skotveiðimenn gert
sem eru nú þegar tilbúnir að smyrja nestið fyrir næstu
rjúpnaveiðiferð? Þeir veiða gæs í lok ágúst og fram á
vetur og gefa svo veiðina skilmerkilega upp á næstu
veiðiskýrslu. Þá kann að fara svo að það fækki í grá-
gæsastofninum og þær veiðar verið bannaðar innan
tíðar. En dokum við. Gefa veiðina upp? Getur verið að
það skipti máli? Síðan veiðikortakerfið var tekið upp
held ég að menn geti ekki neitað því að miklu betri
upplýsingar eru til um fjölda veiddra fugla. Hvernig
var þetta fyrir tíma veiðikortanna? Vissu menn þá með
jafn mikilli nákvæmni hversu mikið var veitt? Kannski
er ekki sanngjarnt að nefna svona dæmi en það má hér
fyrir málstaðinn. Getur verið að reiknuð stofnstærð
samkvæmt karratalningum víða um land á und-
anförnum árum að frádregnum mun betri og áreið-
anlegri upplýsingum frá veiðimönnum um fjölda
veiddra fugla sé að gera rjúpnastofninn að engu? Í
grein Ólafs K. Nielsen frá 1999 í Fjölriti Nátt-
úrufræðistofnunar (39) segir að rjúpnastofninn sé í
góðu meðallagi og vaxandi árið 1998 og því hlýtur
stofninn að hafa hrunið árið 2000–2001 því veiði var
slök árin á eftir. Taka verður fram að hér er einungis
um getgátur að ræða sem mér finnast athugunarverð-
ar. Ég er mjög hlynntur veiðikortum, ströngum
reglum og skýrslugerð og hef ekki skorast undan að
taka þátt í því af fullum heilindum en tel að bann við
rjúpnaveiðum geti haft mjög skaðleg áhrif á veiði-
kortakerfið.
Ég tel að hér sé Náttúrufræðistofnun komin á vara-
sama braut. Hvers vegna hefur þorskstofninn ekki rétt
úr kútnum þrátt fyrir umfangsmiklar friðunaraðgerðir
sem kallaðar eru kvótakerfi? Samt veiðist alltaf ein-
hver slæðingur af þorski og stundum mikið. Ef litið er
til náttúrunnar þá má má segja án þess að hallað sé á
neinn að talningar og stofnstærðarmat algengra villtra
dýra í náttúrunni geta aldrei orðið annað en mjög vel
ígrunduð vísindaleg ágiskun og stofnstærðin verður
ekki metin upp á eitt dýr til eða frá. Ef stofnstærð og
náttúruleg afföll eru breytur en veiðar eru þekktar
með talverðri nákvæmni er þá ekki verið að eiga við
það eina sem er þekkt, þótt aðrar stærðir séu lítt
þekktar, og leggja til grundvallar friðun? Það finnast
mér ekki góð rök þar sem í aðra röndina er verið að
refsa veiðimönnum fyrir skilmerkilega uppgefna veiði.
Í lokin er rétt að spyrja sig að því hvað gerist ef svo
óhönduglega vill til að rjúpnastofninn verður í lægð að
friðunartímanum liðnum árið 2006. Þá gæti farið svo
að Náttúrufræðistofnun sæi enga aðra leið en að banna
rjúpnaveiðar alfarið og um ókomin ár. Þá er bara að
skipta yfir í verksmiðjuframleiddan hamborgarhrygg
og halda gleðileg jól.
Rjúpan við staurinn
Eftir Sigurð S. Jónsson
Höfundur er náttúrufræðingur og veiðimaður.
fyrir slys, heldur einnig að koma í
veg fyrir óþarfa mengun og há-
vaða.
Gæta þarf því að svonefndum
grenndarsjónarmiðum. Í næsta ná-
grenni er Leirvogurinn sem er
mjög mikilvægt náttúruvernd-
arsvæði einkum vegna afar fjöl-
breytts fuglalífs. Mengunarhætta
af þessari starfsemi skotmanna,
einkum hávaði og spilling jarðvegs
af völdum blýs, verður að teljast
mjög umtalsverð.
Blýið varasamt
Víða má ganga fram á leifar blý-
skota og leirdúfna út um allt. Sér-
staklega er blýið varasamt í um-
hverfi okkar. Á sunnanverðri
Mosfellsheiðinni hafa t.d. einhverjir
skotveiðimenn verið að stunda æf-
ingar að öllum líkindum í leyfisleysi
en leirdúfubrot og skotleifar eru
þar út um allt á vissu svæði. Vel
kann að vera, að Reykvíkingum
hafi yfirsést þessi sjónarmið og þá
er okkar Mosfellinga að benda á
hugsanleg mistök.
Með umhverfisvernd
að leiðarljósi
Með þeirri ósk og von að þetta
mál verði tekið til umfjöllunar í
bæjarstjórn Mosfellsbæjar án tafar
þrátt fyrir að málefni þetta varði
fyrst og fremst stjórsýsluákvörðun
annars sveitarfélags. Óskandi er,
að öll stjórnvöld leggi áherslu á að
vanda sem best undirbúning að
skynsamlegri ákvörðun sem á eftir
að hafa gríðarleg áhrif á umhverfið
og sambúð okkar við náttúruna.
Höfundur er bókasafnsfræðingur
og leiðsögumaður.