Morgunblaðið - 07.09.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 7. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
7. september 1993: „Það má
færa sterk rök fyrir því, að
á þeim tíma sem liðinn er
frá því Eistlendingar lýstu
yfir sjálfstæði árið 1991,
hafi þeir náð meiri árangri
við að byggja upp lýðræð-
islegt þjóðfélag og markaðs-
kerfi en nokkurt annað lýð-
veldi Sovétríkjanna
fyrrverandi.
Ólíkt því sem gerst hefur
í Lettlandi og Litháen hafa
flokkar, sem eiga rætur sín-
ar að rekja til gamla sov-
éska kommúnistaflokksins,
ekki fengið teljandi fylgi í
kosningum í Eistlandi. Þess
í stað kusu Eistlendingar til
valda frjálslynda ríkisstjórn
í október í fyrra, sem gert
hefur gangskör að því að
umbylta efnahagskerfi
landsins og koma því í vest-
rænt horf.“
. . . . . . . . . .
7. september 1983:
„Menntakerfi okkar er kom-
ið í mikinn vanda. Það virð-
ist ekki hafa ráðið nema að
takmörkuðu leyti við þær
breytingar, sem hófust fyrir
einum og hálfum áratug og í
upphafi stefndu að því að
opna fleiri ungmennum leið
til langskólanáms. Háskól-
inn er að drukkna í því flóði
nýstúdenta, sem sækja um
inngöngu ár hvert. Fram-
haldsskólarnir ráða ekki við
að halda uppi þeim kennslu-
gæðum, sem gera fólki
kleift að stunda háskólanám
með árangri. Hlutfall
þeirra, sem falla á fyrsta ári
í háskóla, er ótrúlega hátt.
Þess eru nú dæmi, að er-
lendir háskólar neiti að taka
íslenzkt stúdentspróf gilt.“
. . . . . . . . . .
7. september 1973: „Eins og
kunnugt er, vöktu umræð-
urnar um landhelgisdeilu
okkar og Breta mikla at-
hygli á NATO-fundinum í
Kaupmannahöfn, og fréttir
af ofbeldisverkum Breta
bárust þá um víða veröld.
Þar höfðum við vettvang til
að koma sjónarmiðum okkar
á framfæri, og áreiðanlegt
er, að fregnir af umræðun-
um hafa mjög orkað á al-
menningsálit víðsvegar.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÍFLEGT LEIKHÚSLÍF
Margir bíða þess með eftir-væntingu á hverju haustiað leikhúsin kynni verkefni
vetrarins, enda um að ræða mik-
ilvægan þátt í menningarlífi lands-
manna. Það vekur nokkra athygli
hversu mörg íslensk leikrit á að
setja á fjalirnar á þessu leikári, en
eins og fram kemur í umfjöllun í
sunnudagsblaði Morgunblaðsins í
dag er ljóst að um rúmlega tuttugu
verk er að ræða, þó ekki sé öllum
kynningum á verkefnum lokið.
Þjóðleikhúsið er atkvæðamest í
frumflutningi á íslenskum leikverk-
um í vetur, en ráðgert er að setja
átta ný íslensk verk upp á leikárinu
sem er að hefjast. Eins og fram
kemur í umfjöllun blaðsins hafa
ekki verið jafnmörg íslensk verk í
vinnslu í Þjóðleikhúsinu um árabil,
og til samanburðar má geta þess að
í fyrra voru þau fimm, en einungis
tvö árið þar á undan. Þó þetta sé
vissulega afar jákvæð þróun, ætti
hún ekki að sæta jafnmiklum tíð-
indum og raun ber vitni, því líta má
á það sem eitt mikilvægasta hlut-
verk Þjóðleikhússins að ýta undir
og styðja við íslenska leikritun.
Líklega hafa engir aðrir aðilar á
þessum markaði það bolmagn sem
Þjóðleikhúsið hefur til að rækta
innlendar leikbókmenntir og því
ekki nema eðlilegt að þær kröfur
sem gerðar eru til þess á sviði
frumsköpunar séu meiri en þær
sem gerðar eru til annarra.
Á vegum Borgarleikhússins verða
frumflutt þrjú íslensk verk, en
Borgarleikhúsið verður þar að auki
í samstarfi við utanaðkomandi aðila
um eitt íslenskt leikverk til við-
bótar, auk verkefna sem eru blanda
af íslenskri frumsköpun og er-
lendri.
Þeir viðmælendur Morgunblaðs-
ins sem tjá sig um leikhúslífið í
blaðinu í dag eru nánast allir sam-
mála um það að þessi gróska í ís-
lenskum leikbókmenntum hljóti að
teljast óvenjuleg, en um leið
ánægjuleg. María Kristjánsdóttir,
leikstjóri og leikhúsfræðingur, seg-
ir stöðu íslensks leikhúss og leik-
húsfólks hafa verið fremur veika
síðastliðinn áratug, en bendir jafn-
framt á að samt sem áður hafi
vissulega verið gerðar tilraunir til
að hvetja og styðja fólk til að skrifa
leikrit og nefnir Hafnarfjarðarleik-
húsið og Borgarleikhúsið sérstak-
lega. Síðan segir María: „En átta
verk á einum vetri hjá Þjóðleikhús-
inu! […] Þá læðist fram á varirnar
bros. Því leikhúsið hefur á und-
anförnum árum einmitt verið gagn-
rýnt harkalega fyrir að vanrækja
íslenska höfunda og samtalið við
þjóðina. En það ber auðvitað að
þakka þegar íslenskir valdamenn
hlusta á og bregðast við gagnrýni
með sveiflu. Samt spyr ég: Hvar
eru allar íslensku konurnar?“
Það verður ekki framhjá því litið
að þessi spurning Maríu Kristjáns-
dóttur er réttmæt, því einungis ein
kona er meðal hinna átta íslensku
höfunda sem eiga verk í Þjóðleik-
húsinu í vetur og engin kona er
meðal þeirra höfunda er vinna verk
fyrir Borgarleikhúsið, þó konur
komi við söguna sem höfundar í
samstarfsverkefnum Borgarleik-
hússins við aðra aðila. Þegar við
bætist sú staðreynd að leikkonur
eiga undir högg að sækja í hefð-
bundnu leikhúsi miðað við karlkyns
leikara, m.a. vegna skorts á bita-
stæðum hlutverkum í heimsbók-
menntunum, og að kvenkyns leik-
stjórar hafa ekki notið sín sem
skyldi í íslenskum leikhúsheimi,
verður rýr hlutur kvenna í skapandi
lykilstöðum í leikhúsinu á þessu
leikári enn meira áberandi.
Þó þeir tímar séu vonandi löngu
liðnir að gera þurfi kröfu um kynja-
kvóta í íslensku menningarlífi er
það ójafnvægi sem þarna blasir við
óneitanlega umhugsunarvert.
Menningarlífið, ekki síst það menn-
ingarlíf sem greitt er fyrir af op-
inberu fé, þarf helst að endurspegla
allt samfélagið í umfjöllun sinni;
reynsluheim og starfskrafta kvenna
engu síður en karla. Nema auðvitað
að sú spegilmynd sem við blasir í
leikhúsunum sé ekki fjarri þeim
veruleika sem við konum blasir víð-
ar í íslensku þjóðlífi, þrátt fyrir alla
jafnréttisumræðu síðust ára.
Þ
að er erfitt að hugsa sér grýtt-
ari veg en leiðina til friðar
milli Ísraela og Palestínu-
manna. Í hvert skipti, sem
birtist vonarglæta, kemur
bakslag. Ekki er fyrr stigið
fram, en tekið er skref aftur-
ábak. Þegar annar aðilinn
lætur til skarar skríða svarar hinn. Í kjölfar
hryðjuverka fylgja hernaðaraðgerðir og hernað-
araðgerðum er svarað með hryðjuverkum í enda-
lausum vítahring. Fáir sjá fyrir sér að Ariel Shar-
on, forsætisráðherra Ísraels, og Yasser Arafat,
leiðtogi Palestínumanna, finni leið til að brjótast út
úr þessum vítahring. Til þess hafi þeir of lengi eld-
að saman grátt silfur. Milli þeirra muni aldrei ríkja
traust og því geti ekki skapast forsendur til friðar.
Hvort sem slíkur málflutningur á við rök að styðj-
ast eða er átylla til að ganga ekki til samninga og
einangra Arafat hafa Ísraelar sagt að nýr maður
þurfi að taka við forustu Palestínumanna og
Bandaríkjamenn hafa tekið undir það. Svarið við
þessari kröfu var Mahmoud Abbas, sem er fyrsti
maðurinn til að gegna embætti forsætisráðherra
Palestínumanna og lagði í dag, laugardag, fram af-
sögn sína. Abbas, sem einnig gengur undir nafn-
inu Abu Mazen, hefur ekki átt auðvelt uppdráttar
frá því hann tók við í apríl, en það að hann tæki við
völdum var ein forsenda þess að hefjast handa við
að framfylgja hinum svokallaða vegvísi til friðar,
sem gerir ráð fyrir því að innan ákveðins tíma
verði búið að koma á fót sjálfstæðu ríki Palestínu.
Frá upphafi hefur Abbas þurft að glíma við það
að reynt hefur verið að grafa undan honum úr
tveimur áttum. Annars vegar hafa Ísraelar ekki
fylgt vegvísinum, sem hefur gert Abbasi erfitt að
fara fram á að Palestínumenn leggi niður vopn og
fylgi vegvísinum í góðri trú. Hins vegar hefur Ara-
fat ekki verið á þeim buxunum að leggja niður völd
möglunarlaust og virðist hann tilbúinn að nýta sér
hvern veikleika Abbasar til þess að efla stöðu sína.
Undanfarna daga hefur Abbas barist fyrir póli-
tískri framtíð sinni og að morgni laugardagsins
var svo komið að hann sendi afsagnarbréf til Ara-
fats. Brotthvarf Abbasar yrði reiðarslag fyrir frið-
arumleitanir, en hins vegar er ekki ljóst þegar
þetta er skrifað hvort Arafat muni samþykkja af-
sögnina eða reyna að telja Abbas á að sitja áfram.
Haft var eftir Hanan Ashrawi, þingmanni á palest-
ínska þinginu, að hún hefði hitt Arafat eftir að
hann fékk bréfið í hendur og hann hefði ekki viljað
taka ákvörðun fyrr en hann hefði rætt við Abbas.
Ekki er víst hvernig Abbas tæki slíkri málaleitan
Arafats, en hins vegar var ljóst að hann átti yfir
höfði sér að palestínska þingið gengi til atkvæða
um traustsyfirlýsingu um hann eftir helgina. Þá
lýsti Sharon þegar yfir því að Ísraelar myndu ekki
sætta sig við að Arafat eða bandamaður hans tæki
við völdum hjá Palestínumönnum.
Ofbeldinu
linnir ekki
Til marks um það að
ofbeldinu linnir ekki er
að á föstudag gerðu
Ísraelar árás í Nablus,
drápu Mohammed Hanbali, sprengjusérfræðing
úr röðum Hamas, og jöfnuðu við jörðu sjö hæða
íbúðabyggingu, sem hann bjó í. Um leið voru hí-
býli tuga Palestínumanna eyðilögð og komu þegar
fram ásakanir um að Ísraelsher hefði ekki aðeins
verið að láta til skarar skríða gegn Hanbali, sem
sagður er hafa átt þátt í sprengjutilræðum og
skotárásum, sem hafa valdið bana minnst 36 Ísr-
aela og sært mörg hundruð, heldur hefði refsi-
vöndur hans einnig beinst gegn saklausum borg-
urum.
Aðgerð Ísraelanna er lýst í fréttaskeyti frá AP:
„Aðgerð Ísraelanna hófst um klukkan 9.30 um
kvöldið (18.30 gmt á fimmdag). Hermenn um-
kringdu bygginguna, skipuðu íbúunum að fara út
og fóru með þá í barnaskóla skammt frá, að sögn
Jamals Kordi, 38 ára gamals húsamálara, sem var
einn af íbúum hússins. Mennirnir voru handjárn-
aðir og spurðir um ókunnuga í byggingunni.
Kordi sagði að eftir miðnætti hefðu hann og þrír
aðrir verið færðir inn í bygginguna sem svokall-
aðir „mannlegir skildir“, og látnir leiða þegar her-
mennirnir leituðu í hverri íbúðinni á fætur annarri
í fylgd hunda. Hæstiréttur Ísraels hefur bannað
þessa aðferð, en herinn svaraði ekki spurningum
um málið.
Eftir nokkurn tíma sagðist Kordi hafa heyrt
sprengingu á einni af efri hæðunum og að lokum
hefði hann og hinir mennirnir þrír verið færðir aft-
ur í skólann.
Að sögn ísraelska hersins lá Hanbali í leyni
vopnaður AK-47 riffli ofan á lyftu sem var milli
neðri hæða hússins og veitti hermönnum fyrirsát
þegar þeir opnuðu lyftudyr fyrir ofan hann á
fimmtu hæð. Ísraelskur hermaður, Raanan Kum-
imi, lét lífið og í kjölfarið skutu hermennirnir
Hanbali til bana.
Meðan á bardaganum stóð vörpuðu vígamenn
handsprengjum að hermönnunum, að sögn Shar-
ons Feingold, talsmanns hersins, og særðust fjórir
hermenn, einn alvarlega. Herinn skaut sprengju-
skeytum að byggingunni.
Byggingin var sprengd í loft upp um sex
klukkustundum eftir að bardaganum lauk vegna
þess að herinn taldi að vopnaðir Palestínumenn
væru enn í felum á efri hæðum hússins, að sögn
Feingold.
Kordi bar hins vegar að nokkrum íbúum hefði
verið leyft að fara aftur inn í húsið um miðjan
morguninn til að sækja eitthvað af eignum sínum.
Sagði Kordi að það virtist ólíklegt að hermenn
hefðu leyft íbúunum að fara aftur inn í byggingn-
una ef þeir óttuðust að þar væru enn vígamenn:
„Það var engin ástæða [til að eyðileggja húsið],“
sagði hann. „Þetta var bara hefnd.““
Óvíst er hvað gerist næst en aðgerðum Ísraela
hefur iðulega verið svarað með tilræðum og nægir
í þeim efnum að minna á að 22 létu lífið í sjálfs-
morðsárás í strætisvagni í Jerúsalem í liðnum
mánuði.
Palestínskir embættismenn sökuðu Ísraela á
föstudag um að vera að reyna að eyðileggja veg-
vísinn. „Ísraelsstjórn stendur í allsherjarstríði,
sem að lokum mun leiða til þess að palestínsk
stjórnvöld leysast upp um leið og friðarferlið og
við tekur á nýjan leik algert hernám Ísraela á
Vesturbakkanum og Gaza-svæðinu,“ sagði Saeb
Erekat, helsti samningamaður Palestínumanna.
Þessar aðgerðir Ísraela gerðu Abbasi lífið ekki
auðveldara. Ahmed Qureia, forseti palestínska
þingsins sagði á föstudag að hann hefði ákveðið að
gengið yrði til atkvæða um traustsyfirlýsingu við
Abbas í næstu viku. Gert var ráð fyrir því að Abb-
as ræddi við þingmenn í dag, laugardag, fyrir lukt-
um dyrum og þar yrði meðal annars farið yfir
vandamálin, sem upp hafa komið í samskiptum
hans við Arafat, en óvíst var hvort af þeim fundi
yrði eftir að Abbas lagði fram afsögn sína. Arafat
hefur ekki viljað láta af hendi völd yfir öryggis-
sveitum þrátt fyrir kröfu Bandaríkjamanna um að
hann gerði það. Abbas hafði farið fram á það á
fimmudag að palestínska þingið gengi til atkvæða
um stuðning við málstað sinn, en leysti ella upp
stjórn sína. Forseti þingsins var í fyrstu tregur til
að verða við þessari ósk, en lýsti síðan yfir því í
gær, föstudag, að gengið yrði til atkvæða um
traustsyfirlýsingu.
Erfitt verk og
óframkvæm-
anlegt?
Abbas gaf um leið til
kynna að hann myndi
ekki hvika frá þeirri
stefnu sinni að koma á
miðstýringu öryggis-
sveitanna og binda
enda á ofbeldisverk af hálfu Palestínumanna. „Við
munum ekki leyfa neinum að selja fólki ómögu-
legar tálsýnir,“ sagði Abbas á þinginu og bætti við
að hann vildi binda enda á allar aðgerðir, sem ein-
angra „okkar réttláta málstað“ og veita „Ísr-
aelsher skálkaskjól“. Abbas krafðist reyndar ekki
traustsyfirlýsingar, en með því að leita eftir stuðn-
ingi þingsins hugðist hann fá nýtt veganesti til að
taka upp þráðinn að nýju í friðarviðræðunum. „Ég
krefst þess ekki að vera áfram,“ sagði Abbas. „Og
ég mun ekki leggja neitt á mig til að halda þessu
embætti. Þetta er erfitt verk og margir segja að
það sé óframkvæmanlegt.“ Hann skoraði á þingið
að hætta pólitískum leikjum og veita sér annað
hvort eða svipta valdi og stuðningi. 18 þingmenn af
88 lögðu þegar fram tillögu um að ganga til at-
kvæða um traustsyfirlýsingu.
Það var orðið ljóst að Abbas hafði ekki mörg spil
á hendi í þessum slag. Friðarferlið er í rúst og
hann stóð illa að vígi í valdabaráttunni við Arafat.
Þegar Abbas kom í þingið á fimmtudag spruttu
fram sjö grímuklæddir menn, drógu fram
sprautubrúsa með málningu og letruðu „Niður
með stjórn Abus Mazens“ á vegg. Um leið tók ann-
ar hópur ungra manna sér stöðu á tröppum þings-
ins og hrópaði slagorð gegn Abbasi og
Muahmmad Dahlan, öryggismálaráðherra Palest-
ínumanna og náins samherja forsætisráðherrans.
„Abbas og Dahlan, blóð píslarvottanna er ekki til
sölu,“ hrópuðu þeir og brutu niður hurð áður en
öryggisverðir fylgdu þeim í burtu. talið var víst að
mennirnir hefðu verið sendir á vettvang af leiðtog-
um Fatah, hreyfingar Yassers Arafats, í því skyni
að nota tækifærið á meðan fréttamenn væru á
staðnum með sjónvarpsvélar. Haft var eftir stuðn-
ingsmanni Abbasar að þetta hefði verið sett á svið
fyrir arabaheiminn til þess að láta forsætisráð-
herrann virðast vera veikan fyrir og óvinsælan.
Arafat og Abbas eru gamlir samherjar og nær
samstarf þeirra marga áratugi aftur. Abbas er
einn af fáum samherjum Arafats, sem alla tíð hef-
ur verið honum hollur og aldrei tók þátt í ráða-
bruggi gegn honum, þótt hann fylgdi honum held-
ur ekki í blindni. Abbas átti þátt í að stofna Fatah