Morgunblaðið - 19.10.2003, Page 14

14 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MARGAR greinar ogbækur hafa komiðút undanfarna mán-uði þar sem fjallaðer um þau áhrif sem
baráttan gegn hryðjuverkum hefur
haft á friðhelgi einkalífsins og rétt-
indi ýmissa minnihlutahópa í Banda-
ríkjunum. Fjölmörg dæmi þess að
mannréttindi hafi verið brotin ein-
göngu vegna trúarskoðana fólks eða
uppruna hafa komið fram í dagsljós-
ið.
Breska dagblaðið The Times birti
í maí síðastliðinn bréf frá lögmann-
inum Tony Willoughby, sem vildi
greina frá þeim hremmingum sem
upplýsingatæknistjóri lögmanns-
stofu hans, breskur múslimi af pak-
istönskum uppruna, hefði lent í þeg-
ar hann fór til Bandaríkjanna í
viðskiptaerindum. Willoughby lýsti
starfsmanni sínum sem herramanni
fram í fingurgóma. „Ef ofstæki er til
í fari hans er það einskorðað við
krikketleik.“ En maðurinn var við
komuna til Los Angeles handtekinn
og færður til yfirheyrslu, grunaður
um að tengjast hryðjuverkum. Að
sögn Willoughby var starfsmanni
hans meinað að nota síma í hálfan
sólarhring eftir handtökuna. Eftir
sextán tíma fékk hann loks mat,
samloku með skinku, en þegar hann
útskýrði að vegna trúar sinnar gæti
hann ekki lagt sér svínakjöt til
munns fékk hann þau svör að hann
skyldi borða það sem honum væri
fært. Eftir langa hríð var manninum
fylgt aftur á flugvöllinn í handjárn-
um og hann sendur úr landi. Far-
tölvu í eigu lögmannsstofunnar, sem
hann hafði meðferðis, var haldið eft-
ir. Tölvan var að lokum send aftur til
Bretlands, en þá var búið að eyða öll-
um gögnum úr henni.
Allt bendir til þess að maðurinn
hafi eingöngu verið handtekinn á
grundvelli trúar sinnar og litarhátt-
ar. En saga hans er ekkert einsdæmi
og raunar hafa frásagnir af enn al-
varlegri mannréttindabrotum í
tengslum við baráttuna gegn hryðju-
verkum komið upp á yfirborðið.
Dæmi eru um að útlendingar eða
innflytjendur hafi verið handteknir
og þeir hafðir í varðhaldi mánuðum
saman án þess að fá að ráðfæra sig
við lögfræðing.
Brot gegn útlendingum ógna
réttindum innlendra borgara
David Cole, prófessor í lögum við
Georgetown-háskóla í Washington,
rekur í bók sinni Enemy Aliens
áhrifin sem öryggisráðstafanir
Bush-stjórnarinnar hafa haft á rétt-
indi innflytjenda og minnihlutahópa í
Bandaríkjunum. Í kjölfar hryðju-
verkanna 11. september 2001 beindi
bandaríska dómsmálaráðuneytið,
undir stjórn Johns Ashcrofts, sjón-
um sínum að ólöglegum innflytjend-
um í landinu, einkum múslimum og
mönnum af arabískum uppruna, og
var fjöldi þeirra hnepptur í varðhald.
Í fyrstu upplýsti dómsmálaráðu-
neytið reglulega um fjölda handtek-
inna og var talan komin upp í 1.182
strax í byrjun nóvember 2001. Eftir
það neituðu stjórnvöld að gefa frek-
ari upplýsingar um handtökur. Að
skipun Ashcrofts voru réttarhöld yf-
ir mörgum sakborninganna lokuð,
en þeim hefur flestum verið gefið að
sök að hafa brotið ákvæði innflytj-
endareglugerða. Að sögn Coles hafa
sakarefnin oft verið lítilvæg, eins og í
tilviki erlends nema sem tilkynnti
ekki til yfirvalda að hann hefði skipt
um námsbraut.
En það eru ekki aðeins ólöglegir
innflytjendur sem hafa orðið fyrir
barðinu á herferð Ashcrofts. Cole
rekur í bók sinni mál bandarísks rík-
isborgara, Joses Padilla, sem hefur
verið í haldi í sautján mánuði án þess
að fá að ræða við lögmann.
Padilla fæddist í Brooklyn í New
York en ólst upp í Chicago, þar sem
hann gekk til liðs við glæpaklíku og
hlaut nokkra refsidóma. Í fangelsinu
snerist hann til íslams. Við heim-
komuna eftir ferð til Pakistans í maí
á síðasta ári var hann tekinn höndum
á O’Hare-flugvelli í Chicago og flutt-
ur til New York, þar sem honum var
stefnt til að bera vitni fyrir rétti sem
rannsakaði hryðjuverkaárásirnar á
tvíburaturnana. Alríkisdómari skip-
aði honum lögmann og ákvað dag
fyrir vitnaleiðslur, en tveimur dög-
um áður en þær áttu að hefjast var
hann hins vegar fluttur í herfangelsi
í Suður-Karólínu, grunaður um
tengsl við al-Qaeda, þar sem honum
er enn haldið sem „fjandsamlegum
stríðsmanni“. Síðan hefur skipaður
lögmaður hans, Donna Newman,
reynt að ná tali af skjólstæðingi sín-
um, en dómsmálaráðuneytið meinar
henni það og ber því við að ef Padilla
ræddi við lögmann gæti það spillt til-
raunum til að afla upplýsinga frá
honum. Mál hans er nú til meðferðar
hjá áfrýjunardómstóli í New York-
ríki.
Stjórnvöld í Washington hafa lagt
málin þannig upp að eftirlit með inn-
flytjendum og erlendum borgurum
hafi verið hert í því skyni að auka ör-
yggi bandarískra ríkisborgara. En
Cole segir að mál Padillas sýni fram
á að ráðstafanir sem gripið er til
gagnvart erlendum borgurum geti
varðað leiðina fyrir aðgerðir gegn
bandarískum þegnum. „Réttindum
okkar allra er stefnt í hættu þegar
stjórnvöld ákveða að fórna rétti er-
lendra ríkisborgara.“
Bjóst ekki við að þetta
gæti gerst í Bandaríkjunum
Eftir 11. september setti banda-
ríska dómsmálaráðuneytið reglu-
Starfsmenn bandarísku strandgæslunnar á hryðjuverkaæfingu við Frelsis-
styttuna í New York í síðasta mánuði. Að mati margra brjóta öryggisráðstaf-
anir Bandaríkjastjórnar í bága við hugsjónina um frelsi og mannréttindi.
Mannréttindabrot í nafni ö
Bandarísk stjórnvöld hafa
sætt vaxandi gagnrýni fyrir
að virða mannréttindi og
friðhelgi einkalífsins að
vettugi í viðleitni þeirra til
að stemma stigu við hryðju-
verkum. Aðalheiður Inga
Þorsteinsdóttir segir frá
umdeildum öryggisráðstöf-
unum og dæmum um
mannréttindabrot.
John Ashcroft
GAGNRÝNI á ráðstafanir Bandaríkjastjórnar í tengslum við stríðið gegn
hryðjuverkum beinist ekki síst að fangabúðunum í Guantanamo-herstöðinni
á Kúbu, þar sem yfir 600 mönnum hefur verið haldið án ákæru, sumum í
nær tvö ár.
Í Guantanamo-búðunum sitja fangar sem teknir voru höndum í Afganistan
og víðar og taldir voru tengjast talibanastjórninni eða al-Qaeda. Fyrstu fang-
arnir voru fluttir þangað í janúar 2002 og varnarmálaráðherrann Donald
Rumsfeld sagði nýlega að þeim yrði haldið þar til stríðinu gegn hryðjuverk-
um væri lokið. Ýmis mannúðarsamtök hafa fordæmt brot á mannréttindum
fanganna og illan aðbúnað þeirra, en þar sem herstöðin er formlega á er-
lendri grundu njóta fangarnir ekki réttinda samkvæmt bandarísku stjórn-
arskránni. Stjórnvöld í Washington skilgreindu fangana auk þess sem „ólög-
lega stríðsmenn“ og hafa á þeim grundvelli neitað þeim um réttindi sem
stríðsföngum eru tryggð með Genfarsáttmálanum. Fangarnir hafa til dæmis
ekki fengið að ráðfæra sig við lögmenn.
Rauði krossinn er einu mannúðarsamtökin sem fengið hafa aðgang að
herstöðinni. Fyrr í þessum mánuði gagnrýndi æðsti fulltrúi samtakanna í
Washington Bandaríkjastjórn harðlega fyrir mannréttindabrot í Guant-
anamo. Sagði hann óviðunandi að föngunum væri haldið þar án ákæru, rétt-
arhalda og aðstoðar lögmanna. Deginum áður hafði hópur fyrrverandi dóm-
ara, sendimanna og lögfræðinga Bandaríkjahers hvatt hæstarétt
Bandaríkjanna til að úrskurða um lögmæti þess að reknar væru slíkar fanga-
búðir utan dóms og laga.
Þá fóru ýmis mannúðar- og þegnréttindasamtök í Bandaríkjunum form-
lega fram á það fyrir skemmstu að upplýst yrði í krafti upplýsingalaga hvort
fangarnir hefðu verið beittir harðræði, en menn sem látnir hafa verið lausir
úr búðunum í Guantanamo og fangabúðum Bandaríkjahers í Afganistan
bera að þeir hafi meðal annars verið neyddir til að taka inn lyf og hindraðir í
að sofa.
Fangarnir í Guantanamo-herstöðinni
Haldið utan dóms og laga
Fangar í herstöðinni í Guantanamo á Kúbu, á mynd sem dreift var af banda-
ríska varnarmálaráðuneytinu í janúar 2002.
AP
Umdeild löggjöf
FLJÓTLEGA í kjölfar hryðju-
verkaárásanna 11. september
2001 samþykkti Bandaríkjaþing
lög sem kennd hafa verið við ætt-
jarðarást („Patriot Act“) og veita
framkvæmdavaldinu víðtækar
heimildir til að fylgjast með borg-
urunum og svipta menn frelsinu, í
því skyni að sporna gegn hryðju-
verkum.
Með lögunum eru heimildir yf-
irvalda til að framkvæma hleranir,
húsleitir og hafa eftirlit með net-
notkun meðal annars rýmkaðar.
Gert er kleift að handtaka er-
lenda ríkisborgara og hneppa þá í
varðhald á grundvelli gruns um
tengsl við hryðjuverkastarfsemi,
vísa þeim úr landi og neita þeim
um inngöngu í landið á ný.
Það ákvæði laganna sem hvað
harðast hefur verið gagnrýnt er
svonefnd „grein 215“, sem veitir
yfirvöldum rétt til að afla ýmissa
persónuupplýsinga, þar á meðal
til að skoða skrár um útlán bóka-
safna, söluyfirlit bókabúða, gögn
um fjármál, skrár símafyrirtækja
og skólaskýrslur, án þess að hin-
um grunaða sé gert viðvart. Al-
ríkislögreglan þarf ekki að sýna
fram á að viðkomandi tengist
með nokkru móti glæpsamlegu
athæfi, einungis að vísa til þess
að rannsóknin tengist baráttu
„gegn alþjóðlegum hryðjuverk-
um eða leynilegri njósna-
starfsemi“.
Setning laganna var harðlega
gagnrýnd, meðal annars af sam-
tökum og stofnunum á borð við
American Civil Liberties Union,
Center for Constitutional Rights
og Cato Institute, sem halda uppi
virkri baráttu gegn þeim.
Fullyrt er að lagasetningin hafi
verið illa undirbúin og að þing-
menn hafi verið undir þrýstingi
um að afgreiða frumvarpið án
þess að hafa haft tækifæri til að
kynna sér efni þess nægilega vel,
en drög að því voru lögð fram að-
eins níu dögum eftir hryðjuverkin
11. september og það var sam-
þykkt af þinginu fimm vikum síð-
ar.
Gagnrýnendur halda því fram
að lögin grafi undan þeim meg-
inreglum um einstaklingsfrelsi og
mannréttindi sem bandarískt
samfélag hafi verið byggt á.
Þannig hafi andstæðingar
Bandaríkjanna í raun náð mark-
miði sínu með óbeinum hætti.
Reuters