Morgunblaðið - 19.10.2003, Qupperneq 34

LISTIR
34 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Sigurrós
Þorgrímsdóttir
Hanna Katrín
Friðriksen
Arnbjörg
Sveinsdóttir
Stjórnmálanámskeið fyrir konur
21. október til 13. nóvember, þriðjudags- og
fimmtudagskvöld, kl. 20.00—22.10
í Valhöll, Háaleitisbraut 1
LÁTTU AÐ ÞÉR KVEÐA!
• Konur og áhrif
• Konur í forystu
• Konur og stjórnmál
• Konur og vald
• Að kveðja sér hljóðs
• Listin að hafa
áhrif á aðra
• Aukinn hlutur kvenna
í stjórnmálum
• Listin að vera
leiðtogi
• Konur og velgengni
• Konur og fjölmiðlar
• Konur og
Sjálfstæðisflokkurinn
• Flokksstarfið
• Íslenska stjórnkerfið
• Fundarstjórnun
Hanna Birna
Kristjánsdóttir
Stefanía
Óskarsdóttir
Sólveig
Pétursdóttir
Ásta
Möller
Ásdís Halla
Bragadóttir
Katrín
Felsted
Gísli
Blöndal
Sigríður Anna
Þórðardóttir
Gréta
IngþórsdóttirDrífa
Hjartardóttir
Guðrún Ebba
Ólafsdóttir
Stjórnmálaskólinn, SUS, Heimdallur og Hvöt.
Innritun: Sími 515 1700/777. Netfang: disa@xd.is www.xd.is
Aðalsafn Borgarbókasafns
Tryggvagötu 15 kl. 15 Sunnudagar
eru barnadagar. Yrsa Sigurðardóttir
les úr nýju verðlaunabókinni Biobörn
og svarar spurningum.
Digraneskirkju Kópavogi kl. 17
Gospelkór Akraness og hljómsveit
flytja m.a. lögin Happy day, Oper-
ator, Down to the river, Moses og
Joy. Kórmeðlimir eru átta og þriggja
manna hljómsveit. Kórinn hefur
aðallega tekið þátt í æðruleysis- og
poppmessum undanfarin ár og einnig
á árshátíðum og öðrum uppákomum.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
SHAKESPEARE skrifar Ríkarð
þriðja um það leyti sem hann er að
ná fullum þroska sem höfundur, bú-
inn að ná vopnum sínum eins og
stjórnmálamennirnir segja gjarnan,
og Ríkarður þriðji er leikrit um
stjórnmál og völd.
Shakespeare er þegar þarna er
komið sögu búinn að ná valdi á ritun
söguleikja, búinn að hita sig upp með
þremur leikritum um Rósastríðin, og
nær sú sería hámarki með Ríkarði.
En fleira bætist í púkkið en tækni-
leg fullkomnun. Shakespeare sækir
líka aftur í helgileiki miðalda, og í þá
merku bók furstann eftir Machia-
velli og skapar með Ríkarði alger-
lega nýja tegund leikpersónu. Illsk-
an er tempruð með skopskyni,
ófélegt útlitið með persónutöfrum og
leikhæfileikum, og gegnum þykkt og
þunnt heldur Ríkarður trúnaðar-
sambandi við vini sína – áhorfendur,
sem geta ekki annað en hrifist með,
fylgt honum inn í martröðina. Því
grimmileg sigurgangan, martröð
andstæðinganna, breytist fyrr en
varir í martröð Ríkarðs. Að lokum
stendur hann einn og áttar sig á að
einn húðarjálkur er dýrmætari en
krúnan sjálf. Og þó. Líklega hatar
hann sjálfan sig nóg til þess að flótti
er ekki rétta lausnin.
Að sumu leyti er Ríkarður alveg
hreint ótrúlega tímabært verk að
sýna. Verk um pólitíska kaldhæðni,
skeytingarleysi um meðölin í blindri
sókn að tilganginum. Leikrit um
ímynd, um vald, sem byggist á end-
anum ekki á neinu öðru en óljósri
ógn. Hvort sem horft er til Wash-
ington eða Borgarness virðast hlið-
stæðurnar sláandi. En þetta eru ekki
þeir þættir verksins sem heilla Rim-
as Tuminas. Stjórnmál, valdabrölt
og hversdagslegar hvatir sem
hreyfiafl atburða eru ekki eitthvað
sem vekur áhuga hans og þeir sem
sækja sýningu Þjóðleikhússins með
þær væntingar munu verða fyrir
vonbrigðum. Þessi í stað fá þeir
hreina og ómengaða martröð. Heim-
ur sýningarinnar er heimur ógna og
skelfinga, rúst sem enginn virðist
megna að byrja að byggja á. Spegl-
arnir eru byrgðir, og tilfinningin er
sú að það sé ekki einungis af spé-
hræðslu Ríkarðs, heldur vegna þess
að í þessum heimi getur enginn
horfst í augu við neitt. Og yfir at-
burðunum gnæfir sá hestur sem á
endanum skiptir öllu máli, þegar allt
er orðið um seinan. Martröðin er
framan af í tóntegund trúðleiksins,
en um leið og Ríkarður hefur náð
markmiði sínu og halla tekur undan
fæti færist drungi yfir þar til sýn-
ingin stöðvast, nánast eins og leik-
fang með útrunna rafhlöðu. Djörf og
áhrifarík leikslok.
Hin trúðska martröð er vitaskuld
ein leið að Ríkarði þriðja, og á sér
fyllilega stoð í textanum. En með því
að einblína á hana tapast vissulega
margt sem er heillandi við verkið.
Ætlun og samspil persónanna fletj-
ast út og valdataflið verður aldrei
spennandi. Þá eru styttingar og
senutilfæringar sýningarhöfunda
með þeim hætti að flókin sagan verð-
ur aldeilis óskýr, auk þess sem út-
smogin uppbygging Shakespeares
fellur saman. Segja má að höfundar
sýningarinnar neiti sér um ansi
margt af þeim meðölum sem þeim
eru rétt til að hafa áhrif á áhorfend-
ur. Útkoman verður einhvers konar
ljóðrænn Bubbi kóngur, og sem slík
þá heldur sýningin, enda leikhúslegt
ímyndunarafl höfunda hennar óum-
deilt.
Ríkarður sjálfur er andstyggilegt
illfygli – annað hvort væri nú – en
Rimas hefur þann áhuga á persón-
unni sem á endanum kveikir samúð.
Sú sýn sem sýningin miðlar af kvöl
Ríkarðs er ekki sótt í leikritið, held-
ur í sköpun leikstjórans og aðalleik-
ara hans.
Hilmir Snær Guðnason er óvið-
jafnanlegur leikari. Hann hefur bæði
það sem kallað er „star quality“,
þann eiginleika að áhorfandinn hefur
alltaf og ævinlega áhuga á því sem
hann segir og löngun til að reyna að
skilja hvað hann er að hugsa, og svo
leikhæfileika til að miðla því sem
hann þarf og vill. Enda verður hinn
dýrslegi, aumkunarverði og við-
bjóðslegi Ríkarður sem hann skapar
að algerri þungamiðju sýningarinn-
ar. Hilmir hefur sjúklegt skopið í
fyrri hlutanum á valdi sínu og nær
síðan í skottið á harmrænunni undir
lokin. Glæsilegt. Þó verð ég að játa
að eftir að hafa séð Hilmi í þessari
róttæku leikgerð á Ríkarði, og í köfl-
óttum uppfærslum Baltasars Kor-
máks á Hamlet og Draumi á Jóns-
messunótt, þá er mig farið að langa
til að sjá hann leika bitastæðan
Shakespeare án þess að eiga það sí-
fellt á hættu að leikstjórakonseptin
drekki túlkun hans.
Kvenhlutverkin hafa mikið vægi í
verkinu og sýningin heldur því vel til
haga. Það er hins vegar gegnum-
gangandi að kveinstafir kvennanna,
sem eðli atburðanna samkvæmt er
þeirra helsta hlutskipti, eru skop-
færðir með ýmsum hætti. Þetta birt-
ist t.a.m. í óhemjuleik Nönnu Krist-
ínar Magnúsdóttur í bónorðs-
atriðinu, sem fyrir vikið verður
næsta áhrifasnautt, og því hvernig
Margrét drottning Steinunnar Ólínu
Þorsteinsdóttur dettur inn í að flytja
texta sinn á ítölsku og ensku. Þessi
uppátæki þóttu mér heldur lítilfjör-
leg fyndni, og tilgangurinn er mér
hulinn. Edda Heiðrún Backman er
Elsabet drottning og afar sterk, ekki
síst í atriðinu þar sem Ríkarður bið-
ur dóttur hennar eftir að hafa látið
myrða syni hennar tvo. Guðrún
Gísladóttir teiknar skýra mynd af
móður Ríkarðs.
Mörg smærri hlutverkanna eru
vel af hendi leyst. Pálmi Gestsson er
það flottur sem Hertoginn af Bokk-
inham að mann langar að sjá meira
af samskiptum hans og Ríkarðs en
þessi sýning hefur að geyma. Her-
toginn af Klarens, bróðir Ríkarðs, er
á hinn bóginn næsta óstyttur og
glæsilega leikinn af Sigurði Skúla-
syni. Þriðji bróðirinn, Játvarður
konungur, er örsmátt hlutverk, en
Jóhann Sigurðarson gerði það eftir-
minnilegt með gróteskri mynd af
dauðvona óbermi. Þá nær Hjalti
Rögnvaldsson að verða eftirminni-
legur sem vandræðalegur Rípajarl.
Rúnar Freyr Gíslason er Rík-
mond, sá sem kemur og sigrar Rík-
arð og verður síðar Hinrik sjöundi.
Meðferðin á hlutverkinu er afar af-
káraleg, Ríkmond er gerður að
hreinni skopfígúru og mig grunar að
Rúnari sé margt betur gefið en trúð-
leikur. Katbæingur Baldurs Trausta
Hreinssonar og Þyrill Randvers
Þorlákssonar voru að sama skapi
meira skrítnir en áhrifaríkir. Valdi-
mar Örn Flygenring er síðan hár-
réttur sem varðmaðurinn Hróbjart-
ur. Þrír ungir leikarar fara með
hlutverk skósveina Ríkarðs, stund-
um eru þeir hundar, stundum trúðar,
stundum jafnvel bara almúgamenn.
Allt þetta leystu þeir Björgvin Franz
Gíslason, Björn Thors og Ívar Örn
Sverrisson prýðilega og voru hlægi-
legir mjög þegar á þurfti að halda.
Leikmynd Vytautasar Narbutas
og búningar hans og Filippíu I. Elís-
dóttur eru flott verk, búningarnir
sannfærandi og leikmyndin fram-
kallar margar sterkar myndir í svið-
setningunni. Lýsing Páls Ragnars-
sonar styður þetta rækilega.Verra á
ég með að fella mig við tónlist Faust-
as Latenas. Bæði finnst mér hún
notuð allt of mikið og á óviðeigandi
stöðum, nokkuð sem hefur löngum
pirrað mig við uppfærslur Lithá-
anna, og svo er ég ekki sáttur við
tónlistina sem slíka. Notkun á tangó-
tónlist er við það að verða klisja í
leikhúsi, og hér er hún einkennilega
óviðeigandi.
Ríkarður þriðji er óhefðbundin
Shakespearesýning. Svo mjög
reyndar að yfirskrift hennar er
„harmrænt gleðispil byggt á leik-
verki Williams Shakespeares“. Sem
slík er hún um margt áhrifarík, mikil
sjónræn og hugmyndaleg veisla eins
og við var að búast. Það er kjánalegt
að tala eins og það sé bannað að fara
slíkar leiðir, þótt sumir freistist til
þess þegar tilraunirnar keyra úr
hófi. En Shakespeare er enginn
greiði gerður af hreintrúarmönnum.
Samt er dálítið leiðinlegt til þess að
vita að eiga þess ekki kost að sjá
„Ríkarð þriðja eftir Shakespeare“ á
íslensku fyrr en kannski eftir tutt-
ugu ár eða svo. Það er nefnilega
skrambi gott leikrit.
Rimas Tuminas hefur sagt að Rík-
arður verði hans síðasta sýning á Ís-
landi. Sjálfur hef ég ekki alltaf hrifist
af sýningum hans hér, þótt ástæðu-
laust sé að efast um að áhrif hans séu
mikil og jákvæð við eflingu djörfung-
ar og listræns hugrekkis í íslensku
leikhúsi. Þegar á heildina er litið
þykir mér kannski mest til þessarar
sýningar koma af þeim sem ég hef
séð, þrátt fyrir þá annmarka sem
hún hefur fyrir minn smekk. Um leið
og honum eru þökkuð störfin langar
mig að ljóstra því upp að allt síðan ég
sá uppfærslu hans á Þremur systr-
um og áttaði mig á að Máfurinn hafði
ekki verið neitt sértilfelli þá hefur
mig dreymt um að sjá hann setja upp
Skugga-Svein. Þar eru nú aldeilis
kóngulóarvefir fyrir róttæka leik-
húshugsun að blása í burtu.
Eitt lag enn, hr. Tuminas.
Grálynt gleðispil LEIKLIST Þjóðleikhúsið
Höfundur: William Shakespeare, þýðing:
Helgi Hálfdanarson, tónlist: Faustas
Latenas, lýsing: Páll Ragnarsson, bún-
ingar: Vytautas Narbutas og Filippía I.
Elísdóttir, leikmynd Vytautas Narbutas,
aðstoðarleikstjóri og túlkur: Ásdís Þór-
hallsdóttir, leikstjórn: Rimas Tuminas.
Leikendur: Arnbjörg Hlíf Valsdóttir, Bald-
ur Trausti Hreinsson, Björgvin Franz
Gíslason, Björn Thors, Brynhildur Guð-
jónsdóttir, Edda Heiðrún Backman, Frið-
rik Friðriksson, Guðrún S. Gísladóttir,
Hilmir Snær Guðnason, Hjalti Rögnvalds-
son, Ívar Örn Sverrisson, Jóhann Sigurð-
arson, Nanna Kristín Magnúsdóttir,
Pálmi Gestsson, Randver Þorláksson,
Rúnar Freyr Gíslason, Sigurður Skúlason,
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir og Valdi-
mar Örn Flygenring, Þjóðleikhúsinu 17.
október.
RÍKARÐUR ÞRIÐJI – harmrænt gleðispil
byggt á leikriti Williams Shakespeares
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Glæsileg túlkun Hilmis Snæs Guðnasonar á titilhlutverkinu.“
Þorgeir Tryggvason