Morgunblaðið - 15.11.2003, Blaðsíða 54

MINNINGAR
54 LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SÍLDVEIÐAR við Ísland hafa
gengið illa undanfarin ár. Samtímis
hefur vafasöm notkun á flottrolli við
veiðarnar stórlega
aukist. Erlendar
rannsóknir hafa fyr-
ir löngu sýnt með
óyggjandi hætti að
flottrollsveiðar á síld
geta verið mjög
skaðlegar. Margt
bendir til að síld sem lendir í veið-
arfærinu sé dauðadæmd. Hún sær-
ist við snertingu við netið og ör-
magnast við að flýja undan trollinu.
Þrátt fyrir stöðugt minnkandi síld-
veiði hafa íslensk stjórnvöld ekkert
gert af viti til að rannsaka síldveiðar
með flotvörpu við Ísland. Vitnað er
til heimildarskrár í lok greinar með
númerum í texta.
Það er vart einleikið hve illa geng-
ur að veiða kvóta íslensku sum-
argotssíldarinnar. Nýjasta ástands-
skýrsla Hafrannsóknastofnunar
greinir frá gangi síldveiðanna á fisk-
veiðiárinu 2002/2003. Alls var út-
hlutað 105.000 tonna kvóta. Með
kvótatilfærslum frá fyrra fisk-
veiðiári voru alls130.000 tonn til ráð-
stöfunar á veiðiárinu 2002/2003.
Eftir mikinn barning sem stóð yfir
með lengri og styttri hléum víða við
landið frá hausti í fyrra til sumars í
ár veiddust aðeins 94.000 tonn. Um
fjórðungur síldarkvótans veiddist
ekki. Ekki var það hótinu skárra ár-
ið á undan. Fiskveiðiárið 2001/2002
mistókst að veiða þriðjung síld-
arkvótans. Opinberar tölur segja að
þá voru alls 48.000 tonn af 143.000
tonna heildarkvóta skilin eftir.
Arfaslakur árangur
Þessi slaki árangur á síldveiðum
við Ísland hlýtur að skjóta skökku
við og gefa tilefni til mikilla og nag-
andi efasemda. Bæði varðandi rétt-
mæti stofnstærðarmælinga Haf-
rannsóknastofnunar og þær aðferðir
sem notaðar eru við síldveiðarnar.
Íslenski sumargotssíldarstofninn
hrundi í lok sjöunda áratugarins. Eft-
ir nær tuttugu ár með mjög varfær-
inni veiðistjórnun, þar sem eingöngu
var beitt reknetum og nót við veið-
arnar, tókst loks að ná því stigi í upp-
byggingu stofnsins að hann gaf um
100.000 tonna veiði árlega árið 19881.
Ekki er annað að sjá en að veiðar og
kvóti handist vel í hendur á árabilinu
frá 1984 til fiskveiðiársins 1997/1998.
Þá er kvótinn samkvæmt skýrslu
Hafró skyndilega langt í frá því að
nást. Þannig hefur það verið nær allar
götur síðan og sérlega slakt síðastliðin
tvö fiskveiðiár. Miðað við gang síld-
veiða nú í haust þarf mikil breyting til
batnaðar að verða í aflabrögðum ef
síldarkvóti þessa árs á að nást.
Þversagnakenndar veiðar
Vandræðagangurinn við síldveið-
arnar einkennist af þversögnum.
Hafró segir okkur að stofninn sé í
góðu ástandi. Árleg stærð hrygning-
arstofnsins hefur verið áætluð á
bilinu um 300 til 550.000 tonn allar
götur síðan árið 1983. Nú á stofninn
að vera í hámarki. Samt hefur
kannski aldrei gengið jafn illa að
veiða þessa síld.
Við vitum að síldveiðiflotinn hefur
aldrei í sögunni verið jafn öflugur.
Þar hefur orðið bylting á fáum árum
sem enn sér ekki fyrir endann á.
Keypt hafa verið risastór frystiskip
sem stjórnað er af skipstjórum með
mjög mikla reynslu af síldveiðum.
Um borð eru fullkomustu fisk-
veiðileitartæki sögunnar og stærstu
veiðarfæri sem sést hafa við Ísland.
Þrátt fyrir það erum við nú ár eftir
ár langt frá því að ná síldarkvót-
anum sem áður náðist léttilega með
nótaskipum sem hvergi voru sam-
bærileg við flota nútímans. Hvatann
til veiða hefur ekki skort. Verð á síld
hefur verið gott mörg undanfarin
misseri. Enda hafa áhafnir og út-
gerðir fjölmargra síldveiðiskipa lagt
mikla vinnu í veiðarnar. Menn hafa
samt sjaldan haft árangur sem erfiði
í samræmi við áætlaða stofnstærð
síldarinnar og gríðarlega veiðigetu
flotans.
Áleitnar spurningar
Það hlýtur því að vera eðlilegt að
staldra við og spyrja hvað valdi?
Hefur Hafró stórlega ofmetið ástand
síldarstofnsins mörg undanfarin ár?
Geta afföll úr stofninum vegna veiða
hafa verið miklu hærri en fiskifræð-
ingar hafa reiknað með? Þar með
hafi efnilegir síldarárgangar hvergi
komið jafn vel fram í veiði og vonir
gáfu til. Við vitum að síldveiðar með
risastórum flotvörpum hafa aukist
gríðarlega á undanförum árum. Á
haust- og vetrarvertíð síldar í fyrra
veiddust um 35% í nót en 65% í flot-
vörpu1. Þetta var annað árið í röð
þar sem meirihluti aflans fékkst í
flotvörpu. Allir vita að flotvörpuveið-
ar á síld voru óþekktar fyrir aðeins
örfáum árum.
Áhyggjur skipstjóra
Margir skipstjórar hafa látið op-
inberlega í ljós miklar áhyggjur af
því að miklar og stórauknar flot-
vörpuveiðar2 hefðu neikvæð áhrif á
bæði síld og loðnu3. Bæði að veið-
arfærið splundraði torfum og hefði
þannig truflandi áhrif á fiskinn, en
einnig að smá loðna og kannski eink-
um síld þyldi illa að smjúga út gegn-
um netmöskva veiðarfærisins og
dræpist jafnvel í stórum stíl af þess-
um völdum.
Ég deili þessum áhyggjum og hef
lengi furðað mig á því hvort stjórn-
völd með sjávarútvegsráðuneytið í
fararbroddi skuli ekki hafa látið
kanna hugsanlega skaðsemi sem
hugsanlega hlýst af notkun flot-
varpna við uppsjávarveiðar í ís-
lenskri landhelgi.
Nýverið sendi ég fyrirspurn um
þetta í Alþingi til sjávarútvegs-
ráðherra. Svar við henni er skýrt og
það er að finna á vef Alþingis4. Þetta
hefur ekki verið gert hvað varðar
tjón á loðnu og síld. Það eina sem
menn hafa gert er að telja fiska í
meðafla kolmunnaskipa.
Þetta er alveg með ólíkindum.
Bæði í ljósi ítrekaðra varnaðarorða
skipstjóra, en líka í ljósi þess að er-
lendis liggja fyrir margar rann-
sóknir sem ótvírætt sýna að flott-
rollsveiðar á síld eru stórvarasamar.
Það hefur lengi verið vitað að síld
þolir ekki hnask af völdum veið-
arfæra. Þetta vita allir sem hafa
fylgst með veiðarfærarannsóknum.
Ég skrifaði um slíkar rannsóknir
Norðmanna á síðum Fiskifrétta á
námsárum mínum í Noregi fyrir
réttum tíu árum.
Vísindin hafa kannað málið
Erlendis hafa um margra ára
skeið verið framkvæmdar nokkuð ít-
arlegar rannsóknir á afföllum síldar
vegna möskvasmugs. Niðurstöður
voru birtar á alþjóða ráðstefnum og í
viðurkenndum vísindatímaritum til
að mynda þegar árið 1996. Það er of
langt mál að tíunda þessar rann-
sóknir í dagblaðsgrein. Vísast því
bæði til rannsóknaraðferða og nið-
urstaðna í erlendum vísindagreinum
sem tilnefndar eru í heimildaskrá 5,
6. Niðurstöðurnar eru óyggjandi og
hefðu hreinlega átt að skylda íslensk
stjórnvöld til mikillar varkárni í að
leyfa notkun flottrolls við veiðar á
síld og jafnvel loðnu. Í stuttu máli
gefa þær tilefni til að ætla að mjög
mikil hætta er á að nær öll síld sem
sleppur úr flottrolli er dauð innan 14
daga. Bæði vegna hreisturskemmda
þegar hún rekst á netið og smýgur
möskva, en líka vegna þess að síldin
örmagnast við að reyna að synda
undan trollinu.
Þær rannsóknir sem hér er vísað
til voru framkvæmdar í Eystrasalti
þar sem bæði náttúrulegar að-
stæður, hönnun og möskvastærð
trolla eru mikilvægir þættir sem frá-
brugðnir eru íslenskum aðstæðum.
Það breytir því þó ekki að þekktar
rannsóknarniðurstöður í greinum
sem eru til á bókasafni Hafrann-
sóknastofnunar og sjávarútvegs-
ráðuneytis eru svo afgerandi, að
beita hefði átt ítrustu varúð hér við
land áður en ákveðið var án rann-
sókna að leyfa flotvörpuveiðar á jafn
verðmætum fiskistofni og íslensku
sumargotssíldinni. Hið sama má
segja um loðnuveiðar með flotvörpu.
Hausnum stungið í sandinn
Stjórnvöld hafa gersamlega skellt
skollaeyrum við varnaðarorðum
reyndra og virtra skipstjóra gegn
flotvörpuveiðum á síld og loðnu. Þau
hafa heldur ekki tekið mark á er-
lendum vísindarannsóknum þegar
notkun flottrolls við uppsjávarveiðar
er annars vegar. Þetta eru sömu
stjórnvöld og fara fremst í flokki
þegar fulltrúar þjóða rembast við að
monta sig af ábyrgri fiskveiðistjórn-
un á alþjóða vettvangi.
Það er reyndar ótrúlegt hve illa ís-
lensk stjórnvöld sinna veið-
arfærarannsóknum. Í skriflegu svari
sjávarútvegsráðherra til mín við ný-
legri fyrirspurn minni um slíkar
rannsóknir kemur fram að einungis
örfáum prósentum af árlegum
rekstri Hafrannsóknastofnunar síð-
ustu tíu árin hefur verið varið til
þeirra. Síðan árið 1993 hefur fjár-
hæðin rokkað á milli 6 og 42 milljóna
króna og nemur aðeins 0,7 til 3,0% af
árlegum útgjöldum stofnunarinnar.
Augljóst er að íslensk stjórnvöld
hafa einungis varið hreinni skipti-
mynt í þennan mikilvæga málaflokk
sem er algert lykilatriði í fisk-
veiðistjórnun. Hér hafa menn eins
og iðulega þegar íslenskar fiskirann-
sóknir eru annars vegar verið að
hirða upp fáeina aura en kastað
mörgum krónum í staðinn.
Nokkur lokaorð
Fyrir nokkrum árum varð ég sem
fréttamaður vitni að því um borð í
hafrannsóknaskipinu „Árna Frið-
rikssyni“ að gerðar voru tilraunir til
að kvikmynda hvað gerðist í flott-
rollinu þegar síld var veidd. Það náð-
ust merkilegar myndir sem voru á
margan hátt víti til varnaðar þar
sem augljóst var að mikið af síld
missti hreistur í fremri hluta trolls-
ins. Ég bjó til frétt um þessar mynd-
ir sem sýnd var í fréttum Ríkissjón-
varpsins. Sú frétt hefur af
einhverjum orsökum ekki fundist í
safni sjónvarpsins þrátt fyrir leit. Þá
þegar hefðu menn átt að gá að sér,
en það var ekki gert.
Af ofangreindu má leiða miklar
líkur að því að það eigi eftir að koma
á daginn að þrotlausri uppbyggingu
íslenska síldarstofnsins fyrr á árum
hafi verið klúðrað og stofninum síð-
an rústað af því að stjórnvöld hafa
látið hjá líða að taka mark á yf-
irþyrmandi vísbendinum um að
flottroll sé mjög skaðlegt undir viss-
um kringumstæðum við síldveiðar
og þá einkum þar sem mikið er um
smásíld á veiðislóðinni.
Að síldveiðar með flotvörpu skuli
ekki hafa verið rannsakaðar er
hreinlega ófyrirgefanlegt. Bæði m.a.
með tilliti til kjörhæfni vörpu, atferl-
is síldar og lífslíkna eftir að hún
lendir í veiðarfærinu. Einnig ætti
fyrir löngu að vera búið að rannsaka
flottrollsveiðar á loðnu og kolmunna.
Bæði skipakostur og verkkunnátta
er fyrir hendi.
Hér verður sjávarútvegsráðherra
að bera ábyrgðina eins og á svo
mörgu öðru klúðri í tengslum við
fiskveiðistjórnun undanfarinna ára.
Heimildir:
1. Anon., 2003. Nytjastofnar sjávar 2002/
2003. Aflahorfur fiskveiðiárið 2002/2003. Haf-
rannsóknastofnun, Reykjavík. 168 bls.
2. Anon., 2003. „Afli í nót hefur dregist
saman um tæp 7% frá því á fiskveiðiárinu
1998/1999.“ Frétt á sjávarútvegsfréttasíðunni
www.skip.is, 8. október 2003.
3. Anon., 2003. „Síldveiðar í úlfakreppu“.
Frétt á sjávarútvegsfréttasíðunni
www.skip.is, 13. nóvember 2002.
4. Alþingi, 2003. „Svar sjávarútvegs-
ráðherra við fyrirspurn Magnúsar Þórs Haf-
steinssonar um veiðarfærarannsóknir.“ Þskj.
280 – 181. mál. 130. löggjafarþing 2003-2004.
5. Suuronen, P., Perez-Comas, J. A., Leht-
onen, E. og Tchernij, V., 1996. Size related
mortality of herring (Clupea harengus L.)
escaping through a rigid sorting grid and
trawling codend meshes. ICES Journal of
Marine Science, 53: 691-700.
6. Suuronen, P., Erickson, D. L. og Orren-
salo, A., 1996. Mortality of herring escaping
from pelagic trawl codends. Fisheries Rese-
arch 25 (1996) 305-321.
Síldveiðiskömm
sjávarútvegsráðherra
Eftir Magnús Þór Hafsteinsson
Höfundur er fiskifræðingur
og alþingismaður Frjálslynda
flokksins.
SKOÐUN
Mig langar að minn-
ast með nokkrum orð-
um Hjörnýjar Tómas-
dóttur, sem andaðist 3.
nóvember síðastliðinn
og verður jarðsett í
dag. Ég minnist hennar sem tengda-
móður Jóhanns sonar míns, hún var
honum afskaplega hlýleg, góð og vel-
viljuð, en þannig voru þau bæði hjón-
in. Hjörný og Helgi maðurinn henn-
ar voru svo samhent að ánæjulegt að
vera með þeim og sjá hvað þau voru
tillitssöm hvort við annað. Ég sé þau
fyrir mér hjóla saman á leið í kál-
garðinn til að hlúa að grænmetinu
sínu, en það var þeirra venja að fara
þangað hjólandi. Við vorum ná-
grannar í mörg ár, þau á Grenimel
en ég og fjölskylda mín á Hagamel,
þess vegna mættumst við og hitt-
umst oft, það var góður tími. Ég
hreifst af atorku og lífsgleði Hjör-
HJÖRNÝ
TÓMASDÓTTIR
✝ Hjörný Tómas-dóttir fæddist í
Reykjavík 3. janúar
1916. Hún lést á
Droplaugarstöðum
3. nóvember síðast-
liðinn og var útför
hennar gerð frá
Fossvogskirkju 14.
nóvember.
nýjar, hún var alltaf
svo hress, glaðleg og
full af lífsorku, þar að
auki svo fallega klædd
að eftir var tekið. Þeg-
ar Hjörný missti Helga
manninn sinn fór lífs-
gleði hennar og þróttur
dvínandi og heilsunni
hrakaði því missir
hennar svo var mikill.
Eftir að heilsa Hjör-
nýjar var orðin slæm
dvaldi hún hjá Önnu
dóttur sinni og Jóhanni
í Ameríku í nokkra
mánuði. Á þessum tíma
komum við hjónin einnig í heimsókn
til þeirra og vorum samtíma Hjör-
nýju þar í nokkrar vikur. Það var
okkur mikil ánægja að sjá hvað
Hjörný naut mikið vel dvalarinnar
hjá Önnu og fjölskyldu þarna og
hvað Anna sýndi mömmu sinni mikla
ástúð og umhyggju og hve þær nutu
samverunnar báðar og fjölskyldan
öll. Þessi minning er alltaf falleg í
huga okkar hjóna.
Við hjónin og fjölskylda, vottum
börnum Hjörnýjar og fjölskyldum
þeirra samúð við fráfall hennar. Fari
hún í friði, guð blessi hana og ykkur
öll.
Erna Hannesdóttir.
Sæll frændi.
Þannig heilsaðir þú
alltaf þegar ég heyrði í
þér í síma. Mér þótti
stafa hlýju og væntum-
þykju af þessu ávarpi
þínu. Er eiginlega viss um að þannig
var það líka ætlað af þinni hálfu.
Jæja Valdi, aldrei fór það svo að
við skrifuðumst á í lífinu þótt þú vær-
ir langdvölum erlendis. Eflaust þyk-
ir einhverjum full seint að skrifa þér
núna en mig langar til þess. Ég er
enn að svekkja mig á því að hafa ekki
hitt á þig á mánudag í síðustu viku.
Ekki óraði mig fyrir að sjúkrahús-
dvölinni lyki svo fljótt með þeim
hætti sem raun varð á. En þetta
kennir manni kannski eitthvað.
Það er ekki beint hægt að segja að
þú hafir kosið hinn gullna meðalveg í
lífinu. Þú varst afbragðs kostum bú-
inn sem ungur maður; greindur,
mælskur, fyndinn. Gleðipinni út í
ystu æsar. Kannski um of. Mis-
steigst þig á lokasprettinum í Versló.
Draumurinn um glæsta framtíð virt-
ist hrynja á einni nóttu. Þú sagðir
mér eitt sinn að áfallið hefði verið
þér, tvítugum piltinum, óyfirstígan-
legt. Sárin greru seint, kannski aldr-
ei. Eftir snöggan og óvæntan endi
skólagöngunnar stakkstu þér á kaf í
lífsins ólgusjó. Stundaðir lengi vel
sjómennsku og þénaðir vel en sól-
undaðir jafnharðan hýrunni í slag-
togi með þeim sem til voru í tuskið
ÞORVALDUR
SIGURÐSSON
✝ Þorvaldur Sig-urðsson fæddist
á Akranesi 24. apríl
1933. Hann lést á
Sjúkrahúsi Akraness
7. nóvember síðast-
liðinn og var útför
hans gerð frá Akra-
neskirkju 14. nóvem-
ber.
hverju sinni. Það voru
ekki alltaf neinir eðal-
rónar. Hýran dugði
sjaldnast og afleiðing-
arnar eftir því. Nætur-
staðurinn var stundum
öfugum megin rimla-
.Þegar þannig stóð á
man ég að andrúms-
loftið á Deildartúninu
var sveipað samblandi
af sorg og drunga. Og
andvökunætur fylgdu í
kjölfarið.
Þú fyrirgefur mér
frændi þótt ég sé í
rauninni bæði sár og
reiður þér fyrir að nýta ekki hæfi-
leikana þína betur á meðan færi
gafst á. En sjálfur á ég ekkert nema
góðar minningar um þig. Og ég hygg
að þannig sé því farið um flesta. Þú
varst sjálfur þinn versti óvinur.
Hvað sem á gekk týndirðu aldrei
kímnigáfunni og varst óborganlegur
sögumaður. Bestar voru þau þó
sönnu svaðil- og hrekkjasögurnar af
þér sjálfum. Ótrúlegar ýkjusögur
Baróns Münchausen blikna í þeim
samanburði.
Skrautlegt líferni lengi vel setti að
vonum mark sitt á þig. Það kom því
kannski ekki á óvart að heilsan tók
að bila síðustu árin. Og hefðirðu ekki
kynnst henni Guðrúnu þinni er ég
viss um að þú hefðir farið þér að voða
fyrir löngu. Hún vakti yfir þér eins
og ungabarni á þínum erfiðustu dög-
um og var þín stoð og stytta þess á
milli. Þú átt henni ekki lítið að þakka,
skal ég segja þér.
Það er með hlýju sem ég kveð þig
frændi sæll. Kannski gefst okkur
annað og betra tækifæri til að ræða
saman síðar. Það er svo margt sem
ég átti eftir að fá svör við hjá þér. Ég
þakka þér fyrir allt og allt.
Sigurður Sveinn.
MORGUNBLAÐIÐ birtir afmælis- og minningargreinar endurgjalds-
laust alla daga vikunnar. Greinunum má skila í tölvupósti (netfangið er
minning@mbl.is - svar er sent sjálfvirkt um leið og grein hefur borist)
eða á disklingi og þarf útprentun þá að fylgja. Nauðsynlegt er að til-
greina símanúmer höfundar og/eða sendanda (vinnusíma og heima-
síma).
Birting afmælis- og
minningargreina