Morgunblaðið - 24.02.2004, Blaðsíða 16

ERLENT
16 ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Margir sem búa utan Bandaríkj-
anna álíta Bush kjána, margir
álíta hann jafnvel hættulegan
kjána. Þú ert þessu ekki fylli-
lega sammála, eða hvað?
Það er hætta á því að menn van-
meti mikilvægi þeirrar hug-
myndafræðilegu heimsmyndar sem
George Bush hefur, auk sannfær-
ingar fyrir því hvernig Bandaríkin
eigi að ganga fram í alþjóðamálum.
Algengt er að menn álíti sem
svo að George Bush viti einfald-
lega ekki neitt, að hann láti stjórn-
ast af „nýju íhaldsmönnunum“ [e.
neoconservatives] í stjórn hans,
hann sé í reynd leiksoppur þeirra.
Staðreyndin er hins vegar sú, og
þessu höldum við fram í bók okkar
[America Unbound: The Bush Re-
volution in Foreign Policy], að
hann er miklu heldur leik-
brúðumeistarinn, að hann hafði af-
ar skýra hugmynd um hvað þyrfti
að gera þegar hann komst til valda
og hvernig Bandaríkin ættu að
hegða sér á alþjóðavettvangi. Að
hann hefur síðan hagað sér í sam-
ræmi við þessar hugmyndir, bæði
fyrir hryðjuverkaárásirnar á
Bandaríkin 11. september 2001 og eftir þær; hug-
myndir þessar fela í sér þá skoðun að veröldin sé
hættulegur staður, að þjóðríki ráði því hvað gerist í
heiminum og að valdamesta ríkið ráði þar af leiðandi
mestu. Þessi heimssýn hefur verið til grundvallar ut-
anríkisstefnu hans. Hún er ekki kjánaleg þó að hún
kunni að vera röng og hættuleg.
George W. Bush ætlaði aldrei að einbeita sér að
uppbyggingu annarra þjóða [e. nation-building].
Hversu kaldhæðnisleg er sú staða sem hann og
Bandaríkin eru nú í?
Hann er enn ekki „þjóðaruppbyggingarmaður“, ég
held einmitt að það sé einn vandi bandarískrar utan-
ríkisstefnu. Þetta kemur berlega í ljós ef þú horfir til
Afganistans, þar sem aðkoma Bandaríkjahers ein-
skorðast við aðgerðir gegn al-Qaeda og dreggjum
talibanahreyfingarinnar, þar sem mikill hluti lands-
ins er enn undir áhrifum stríðsherra sem margir
hverjir eru ennþá á launum hjá bandarískum skatt-
borgurum. Bush er ekki að byggja upp þjóð, hann
hefur gert afar fátt af því sem þarf að gera til að
koma á stöðugleika í Afganistan, hvað þá tryggja
einingu þjóðarinnar eða koma á lýðræði í landinu.
Hið sama á við um Írak. Ef hann hefði raunveru-
legan áhuga á „þjóðaruppbyggingu“ myndi hann
leggja mun meira fram en hann er tilbúinn til að
gera. Umræðan í Washington snýst hins vegar öll
um það núna hvernig við getum komið okkur á brott
frá Írak án þess að allt fari þar til fjandans. George
Bush talar eins og sá sem trúir á „þjóðaruppbygg-
ingu“, hann ræðir um lýðræðisvæðingu og umbreyt-
ingar í Mið-Austurlöndum en hann
gerir ekki það sem þarf að gera til
að mjaka málum í þá átt sem hann
ræðir um.
Það má vel færa rök fyrir því að
einmitt núna séu uppi merki um
að allt sé að fara til fjandans í
Írak. Er örvænting tekin að
grípa um sig í Washington?
Það er rétt að þessi hætta er
fyrir hendi. En það er engin ör-
vænting hlaupin í menn. Menn
hafa þó áhyggjur af því að upphaf-
legar áætlanir og síðan hinar end-
urskoðuðu áætlanir skili ekki til-
ætluðum árangri. Menn trúa því
núna að ef hægt verði að fela Sam-
einuðu þjóðunum lykilhlutverk þá
geti þetta kannski gengið upp. Það
er ljóst að bandaríska leyniþjón-
ustan, CIA, hefur lengi haft
áhyggjur af því, og þær áhyggjur
aukast dag frá degi, að borg-
arastríð sé yfirvofandi. Og að
Bandaríkin séu föst mitt í miðju
þess hvirfilbyls.
Ef þú spyrð áhrifamenn hvernig
þeir sjái framtíð Íraks fyrir sér og
hvernig þeir telji að standa beri að
málum þá verður fátt um svör. Og
það er áhyggjuefni.
Þú hefur bent á að Bush krefjist þess jafnan að
menn sýni honum algera hollustu. Að því er varð-
ar Íraksmálin þá er ljóst að Þýskaland og Frakk-
land stóðust ekki „Bush-hollustuprófið“, sem þú
hefur nefnt svo, en það gerði hins vegar Ísland.
Skiptir slíkt máli í viðræðum um varnarstöðina í
Keflavík?
Nei, ekki þegar til kastanna kemur. Ég þekki ekki
stöðuna í þessum viðræðum en afar fá ríki geta sagt
að þau hafi grætt á því að hafa stutt Bandaríkin, að
öðru leyti en því að mönnum hafi verið boðið í heim-
sókn í forsetabústaðinn í Camp David eða, ef menn
eru í mjög miklum metum, á búgarð forsetans í
Crawford, Texas. Ég held því ekki að það muni
skipta miklu máli þegar til kastanna kemur.
„Bush-hollustuprófið“ víkur ekki að stjórnarstefnu
heldur persónulegum samskiptum við Bush og ég
get ekki séð að bein tengsl séu þar á milli.
En hefðu Íslendingar goldið fyrir það ef þeir hefðu
ekki stutt Bandaríkin í Íraksmálinu?
Ég er ekki heldur viss um að svo sé. Hugsanlega
hefði verið annar blær á samskiptunum en það hefði
engu breytt neinu um endanlega niðurstöðu, þið
mynduð ekki græða neitt áþreifanlegt. Hugsanlega
hefði viðmót Bandaríkjastjórnar gagnvart ykkur ver-
ið kuldalegra en efnislega yrði niðurstaðan sú sama.
Spurt og svarað | Ivo H. Daalder
George W. Bush er
byltingarmaður
Ivo H. Daalder er kunnur álitsgjafi í Bandaríkjunum, fræðimaður við
Brookings-stofnunina í Washington en stýrði áður Evrópudeild þjóð-
aröryggisráðsins bandaríska. Hann hefur nýverið sent frá sér bók, sem
samin var í samvinnu við James M. Lindsay, um þá byltingu sem orðið
hefur á utanríkisstefnu Bandaríkjanna í forsetatíð George W. Bush.
Ivo H. Daalder
’ Umræðan íWashington snýst
einmitt öll um það
núna hvernig við
getum komið okkur
á brott frá Írak án
þess að allt fari þar
til fjandans. ‘
Davíð Logi Sigurðsson david@mbl.is
AÐ MINNSTA kosti þrettán manns
féllu í sjálfsmorðsárás á lögreglustöð í
Kirkuk í norðurhluta Íraks í gær.
Árásin var gerð skömmu áður en
Donald Rumsfeld, varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, hóf viðræður
við bandaríska ráðamenn í landinu um
hvernig standa bæri að því að fela
Írökum stjórn eigin mála.
Tveir menn óku bifreið af Oldsmob-
ile-gerð upp að lögreglustöðinni í
Kirkuk í gærmorgun og sprengdu
hann í loft upp. Talið er að 50 kíló af
sprengiefni hafi verið í bifreiðinni.
Árásin var gerð þegar um 400 lög-
reglumenn höfðu vaktaskipti. Að sögn
fréttavefjar BBC í gærkvöldi féllu
þrettán manns, að árásarmönnunum
meðtöldum.
Donald Rumsfeld gagnrýnir
Sýrlendinga og Írana
Donald Rumsfeld kom til Íraks í
gær og átti fund með Paul Bremer
landsstjóra og öðrum háttsettum
bandarískum embættismönnum í
landinu. Ræddu þeir valdaskipti í
landinu en Bandaríkjamenn hafa lýst
yfir því að stjórn Íraks verði færð í
hendur heimamanna fyrir 1. júlí nk.
Rumsfeld hitti og Íraka sem verið
er að þjálfa til löggæslustarfa og
sagði við það tækifæri að heimamenn
væru mun hæfari en hernámsliðið til
að bera kennsl á þá sem ógnuðu ör-
yggi í landinu.
Ráðherrann var einnig upplýstur
um fyrirliggjandi áætlanir sem meðal
annars kveða á um að bandarískum
hermönnum í Bagdad verði fækkað
og Írakar taki við störfum þeirra.
Rumsfeld ítrekaði fullyrðingar
bandarískra ráðamanna þess efnis að
Sýrlendingar og Íranir hefðu hleypt
vígamönnum um landamæri sín og
inn í Írak. „Sýrlendingar og Íranir
hafa ekki verið írösku þjóðinni hjálp-
legir,“ sagði Rumsfeld og bætti við að
hryðjuverkamenn frá ríkjunum
tveimur hefðu látið til sín taka í Írak.
Reuters
Flak Oldsmobile-bifeiðarinnar sem hryðjuverkamenn sprengdu í loft upp í
mannskæðri árás á lögreglustöð í borginni Kirkuk í Norður-Írak í gær.
Þrettán falla
í árás í Írak
Bagdad. AFP.
FRUMKVÖÐULL þess að ríki Evrópusam-
bandsins (ESB) tóku upp enn nánari sam-
vinnu og komu á innri markaði á níunda ára-
tugnum og síðar evrunni, Frakkinn Jacques
Delors, virðist nú óttast um framtíð sam-
bandsins og segir það vera statt á „hættu-
legum tímamótum“ en tíu ný ríki verða tekin
inn í sambandið í vor. Delors var forseti
framkvæmdastjórnar sambandsins 1985–
1995 og er oft nefndur í sömu andrá og hinir
svonefndu „feður“ Evrópusamstarfsins fyrir
hálfri öld, Jean Monnet og Robert Schuman.
Í fasta pistlinum Karlamagnús í breska
tímaritinu The Economist nýverið er sagt frá
viðtali sem nýlega var tekið við Delors í til-
efni af útkomu æviminninga hans en Delors
er nú orðinn 78 ára gamall. Hann er þó sagð-
ur vera í fullu fjöri og hefur ákveðnar skoð-
anir á því hver séu forgangsverkefnin. Hann
segir að finna verði raunhæfar leiðir til þess
að fá samband með a.m.k. 27 aðildarríkjum
til að virka, ella muni „stóru ríkin þrjú –
kannski fjögur eða fimm á næstunni – hirða
spilin sín af borðinu og ákveða fremur að
spila saman í næði án hinna. Og það myndi
merkja að draumsýn feðra Evrópu væri fyrir
bí“. Færi svo væri Evrópusambandið í reynd
búið að vera, að áliti Delors sem telur að slík
þróun sé alls ekki útilokuð. Hann er spurður
hvort hann telji líkurnar á því að þetta gerist
vera 50% og svarar einfaldlega „Já“. Eina
leiðin til að komast hjá hættunni sé að leyfa
litlum ríkjahópum í sambandinu að auka
samstarfið á eigin forsendum, ef þau kjósi
það. Tímaritið segir að vissulega sé Delors
þekktur fyrir að vera skapmikill, hann hafi til
dæmis oft beitt þeirri aðferð að hóta afsögn.
En á hinn bóginn deili nú margir áhyggjum
Delors af stækkuninni sem kemur til fram-
kvæmda í vor, þótt þeir hafi ekki tekið jafn
sterkt til orða. Viðvörun hans endurspegli
ekki síst áhyggjur Frakka. Hin pólitíska yf-
irstétt Frakklands hafi orðið vön því að hafa
yfirhöndina í Evrópusamstarfinu, ekki síst í
valdatíð Delors og hún óttist að glata áhrifum
sínum. Þessi ótti hafi síðan smitað franskan
almenning en andstaða við stækkunina
mælist meiri í skoðanakönnunum í Frakk-
landi en hinum aðildarríkjunum 14.
Sjálfur virðist Delors vera tvíbentur. Hann
segist annars vegar vera ósáttur við að hrifn-
ingin vegna stækkunarinnar skuli vera svo
lítil en samtímis harmar hann að leiðtogar
ESB skyldu ekki samþykkja hugmyndir hans
um að stofnað yrði ríkjabandalag fyrir alla
álfuna sem hann segir að hefði gefið nýju
ríkjunum í Mið- og Austur-Evrópu tækifæri
til umfangsmikils samstarfs við ESB en hefði
frestað fullri aðild um mörg ár. Segist hann
hafa verið afar nálægt því árið 1992 í samtali
við Francois Mitterrand, þáverandi Frakk-
landsforseta, að fá hann til að styðja tillöguna
en ekki hafi orðið af því.
Forseti framkvæmdastjórnar ESB, Rom-
ano Prodi, hættir í sumar og hafa margir ver-
ið nefndir sem hugsanlegir eftirmenn. „Nú
þegar ESB á fullt í fangi með að takast á við
og melta þær breytingar sem komust á kopp-
inn í tíð Delors má leiða rök að því að engin
þörf sé fyrir enn einn kraftmikinn persónu-
leika með metnaðarfullar hugmyndir í Evr-
ópumálunum,“ segir Karlamagnús.
Delors óttast nú um framtíð ESB
JÓHAN Dahl hefur verið vikið úr
embætti sjávarútvegsráðherra Fær-
eyja, aðeins 20 dögum eftir að ný
stjórn tók þar við völdunum. Jóhann-
es Eidesgaard, lögmaður Færeyja,
greindi frá þessu í gær. Var þetta
ákveðið vegna ásakana í færeyskum
blöðum um vafasamt viðskiptasið-
ferði ráðherrans.
Í blöðunum hefur komið fram að
færeyskir skattgreiðendur hafa tap-
að andvirði tuga milljóna íslenskra
króna vegna óarðbærs fyrirtækis
sem Dahl rak á Suðurey á níunda
áratugnum. Lánin voru veitt gegn
opinberri ábyrgð og Dahl gat ekki
endurgreitt þau.
Þá skýrði blaðið Fregnir frá því að
ekkja fyrrverandi viðskiptafélaga
Dahls og dóttir hennar hefðu í mörg
ár greitt niður skuld sem þeir höfðu
stofnað til. Dahl hefði sagt henni að
hann væri ekki borgunarmaður fyrir
láninu og látið mæðgurnar um að
endurgreiða það.
Dahl er í Sambandsflokknum.
Ákveðið var að víkja honum frá eftir
að flokksbræður hans í bæjarstjórn
Þórshafnar lögðust gegn honum og
sögðu hann hafa skaðað landstjórn-
ina. „Landstjórnin þarf að fá vinnu-
frið og þetta er mjög óheppileg byrj-
un á stjórnarsamstarfinu,“ sagði
Eidesgaard.
Færeyskum ráð-
herra vikið frá
Þórshöfn. Morgunblaðið.