Morgunblaðið - 24.02.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
B
ókabíllinn sem maður
sér öðru hverju sil-
ast virðulega um
götur Reykjavíkur
mun vera gamall
strætisvagn sem hefur fengið
nýtt hlutverk og ekki síður göf-
ugt. En einhvern tíma hefur sú
hugsun vafalaust þótt skrítin að
setja hjól undir bókasafn.
Samt er þetta gömul hug-
mynd, farandkennarar notuðu að
vísu framan af aðra fararskjóta
en gegndu lykilhlutverki í strjál-
byggðu landi áratugum saman.
Ljósmæður og héraðslæknar
þurftu og þurfa enn í mörgum
tilfellum að ferðast með þjónustu
sína. En gerum við nóg af því að
færa notendum þjónustuna í stað
þess að láta þá elta hana uppi?
Blóðbankinn er löngu búinn að
uppgötva
hjólið. En
vanafestan
ræður því að
mörgum
finnst að
byggð sem
ekki ræður yfir naglföstu banka-
útibúi sé varla svipur hjá sjón.
Erfitt er samt að sjá rökin fyrir
því að starfsemin þurfi að vera
til staðar alla virka daga, fæst
þurfum við til dæmis að fara í
banka daglega. Væri ekki ráð, nú
þegar bankarnir eru sammála
um að fækka þurfi útibúum
vegna þess að einingarnar bera
sig ekki, að setja hjól undir þau?
Bankabíll er ekki fjarstæðu-
kenndari en bókabíll og myndi
kosta langtum minna í rekstri en
hefðbundið útibú.
Að sjálfsögðu viljum við frekar
að allt sé innan seilingar og alltaf
á staðnum, það er þægilegra. Ég
nota fjarstýringu á sjónvarpið til
að þurfa ekki að standa upp. En
draga þarf raunsæ mörk. Ekki
geta verið leikhús og háskóli í
hverju plássi, sumir hlutir eru
einfaldlega þess eðlis að allir við-
urkenna að of dýrt og óhag-
kvæmt sé fyrir samfélagið að
láta alla njóta náins sambýlis við
þá. Menn verða að velja og
hafna.
Við höldum okkur við það sem
við þekkjum og aðrir gera án
þess að niðurstaðan sé alltaf
skynsamleg. Svona hefur þetta
alltaf verið, ekki satt? Þá hlýtur
það að vera rétta leiðin. Eitt af
því sem hlýtur að orka tvímælis í
ríkisrekstrinum er sendiráða-
væðingin mikla. Auðvitað er
gaman að þeirri áráttu okkar að
neita helst að viðurkenna að við
séum smáþjóð en hún má ekki
taka af okkur öll ráð. Getur verið
að Íslendingar séu ef til vill of fá-
ir til að halda uppi utanríkisþjón-
ustu sem hafi til viðmiðunar um-
svif margfalt fjölmennari þjóða?
Einhvers staðar verður að setja
mörkin og okkur er orðið ljóst að
það mun ekki gerast í ráðuneyt-
unum sjálfum. Þar ríkir ekki
kostnaðarvitundin, sem alltaf er
verið að leggja áherslu á í ræð-
um leiðtoganna. Í staðinn er
haldið áfram að tala um sendiráð
eins og þau séu sjálfur grund-
völlurinn að velmegun þjóð-
arinnar og ímynd hennar út á
við.
Þorri starfsmanna í sendiráð-
unum er ágætis fagfólk sem vill
vel en þörfin fyrir þessar tákn-
rænu stofnanir er vægast sagt
afstæð og sennilega gætum við
auðveldlega komist af með tvö til
þrjú. Sendiráðsmaður sem tæki
upp á því að efast sjálfur um
nauðsyn útþenslunnar fengi þó
líklega svipaða útreið og prestar
sem klæmast í stólnum, þeir
missa hempuna. Að sjálfsögðu er
skiljanlegt að fólk sem hefur
lært erlendar tungur og fleira
sem að gagni kemur í alþjóða-
samskiptum vilji fá að nýta
kunnáttuna einhvers staðar og fá
fasta vinnu. Svo er líka gaman að
búa í útlöndum, allavega sumum
þeirra. Málið er bara að við
skattgreiðendur þurfum að borga
fólkinu kaup og utanríkisþjón-
ustan kostar okkur nokkra millj-
arða á ári.
Rökin að þjóð sem ekki reki
sjálfstæð sendiráð um allan heim
hljóti að verða algert olnboga-
barn í alþjóðasamskiptum halda
ekki vatni. Víða eru stærri þjóðir
en við, þ. á m. Danir, farnar að
skera niður fjárveitingar til þess-
ara hluta, þrátt fyrir kvalaóp
sendiráðsmanna. Danskir ráða-
menn eru farnir að sjá að sjálf-
stæði þjóðar felst ekki eingöngu í
ytri táknum og því að slá um sig.
Varla dettur nokkrum í hug að
við eigum að hafa sendiráð hjá
öllum aðildarríkjum Sameinuðu
þjóðanna, sem eru um 190. Þess
vegna hlýtur að vera eðlilegt að
setja spurningamerki við þessa
stanslausu fjölgun íslenskra
sendiráða.
Við gætum vafalaust samið við
öflugri vinaþjóðir um að fá að
nota svolítið horn í þeirra sendi-
ráðum fyrir lágt gjald þegar við
þurfum að láta okkar fólk sinna
þar erindi. Mörgu öðru og beisk-
ara höfum við þurft að kyngja
vegna mannfæðarinnar.
Sendiráð í nútímaskilningi eiga
sér nokkurra alda sögu og gerðu
lengi mikið gagn, þar gátu ráða-
menn aflað sér upplýsinga um
hagi annarra þjóða á tímum
hægfara seglskipa og hestvagna.
Leynilegar skýrslur sendiherr-
anna frá fyrri öldum eru oft for-
vitnileg lesning. En nútíma-
samgöngur, fjarskipti og
fjölmiðlun hafa breytt miklu og
draga úr þörfinni á fastri búsetu
sendimanna. Oftast væri skyn-
samlegra að láta duga ólaunaða
heiðurskonsúla í umræddum
ríkjum. Þeir skreyta sig með titli
sem kostar okkur nánast ekki
neitt.
Stundum er sagt að óhjá-
kvæmilegt sé að koma upp fleiri
sendiráðum vegna þess að brýnt
sé að rækta viðskiptasambönd í
löndum sem muni með tímanum
verða mikilvæg fyrir íslensk út-
flutningsfyrirtæki. Ýta verði
undir útrásina, finna nýja mark-
aði. En eru stjórnmálamenn hæf-
ustu mennirnir til að meta það
hvar helst leynist tækifæri, hvort
það er í Japan, Kína eða Mexíkó?
Ef það er rétt að útflutnings-
fyrirtækin þurfi svo mjög á þjón-
ustu sendiráðanna að halda getur
ekkert verið því til fyrirstöðu að
þau kosti reksturinn. Kominn er
tími til að bjóða þeim það en ef
þau hafna boðinu er nærtækast
að álykta að þeim finnist þetta
óþarfi. Og þá er jafnmikill óþarfi
að skattgreiðendur séu að borga
fyrir allar þessar dýru stofnanir.
Sendiráð
á Júpíter
Í staðinn er haldið áfram að tala um
sendiráð eins og þau séu sjálfur grund-
völlurinn að velmegun þjóðarinnar og
ímynd hennar út á við.
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
✝ Selma Kristian-sen var fædd á
Seyðisfirði 28. apríl
1917. Hún andaðist á
líknardeild Landspít-
ala í Landakoti 11.
febrúar síðastliðinn.
Selma var þriðja
barn hjónanna Mattíu
Þóru Þórðardóttur, f.
1883, d. 1967, frá
Haga í Holtum í
Rangárþingi, og Jen-
tofts Kornelíusar
Kristiansen, f. 1879,
d. 1943, frá Narvík í
Noregi. Eldri systkini
Selmu voru Klara hárgreiðslu-
meistari, f. 1910, d. 1987, og Gúst-
af Rolf pípulagningameistari, f.
1915, d. 1991, kvæntur Bergþóru
Pálsdóttur, d. 1979. Yngri voru
Baldur Ingolf, pípulagningameist-
ari, f. 1919, d. 1975, kvæntur
Steinunni Kristiansen, og Trú-
mann, skólastjóri, f. 1928, kvænt-
ur Birnu Frímannsdóttur.
Eiginmaður Selmu var Jón Að-
alsteinn Jóhannesson kennari, f.
29. júní 1914, d. 10. október 1995.
Þau byggðu sér heimili á Tómas-
arhaga 23, þar sem
þau bjuggu til ævi-
loka.
Að loknu skyldu-
námi á Seyðisfirði
lauk Selma Kvenna-
skólaprófi í Reykja-
vík 1936, íþrótta-
kennaraprófi 1940
og handavinnukenn-
araprófi 1946 auk
þess sem hún sótti
fjölda námskeiða
hérlendis og erlend-
is. Íþróttir kenndi
hún við barnaskól-
ann á Seyðisfirði,
Laugarnesskóla, Skildinganes-
skóla, Íþróttaskóla Jóns Þorsteins-
sonar en lengst af í Melaskóla, frá
1946 til 1969, þar sem hún kenndi
einnig handavinnu fyrsta árið.
Auk þess kenndi hún víða sund á
sumarnámskeiðum. Selma kenndi
einnig öldruðum sund og leikfimi
fram á áttræðisaldur. Auk þessa
var hún mikilvirk hannyrðakona.
Selma Kristiansen verður jarð-
sungin frá Neskirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 15. Jarð-
sett verður í Fossvogskirkjugarði.
Í huga piltsins var Selma alltaf
þarna, eins og Eyjafjallajökull eða
Hekla sem blöstu við af Suður-
landsundirlendinu. Stundum minnti
hún þó frekar á Geysi.
Þegar Hvolsskólafjölskyldan hélt
í bæjarferð voru áfangastaðirnir
bara tveir, Digranesvegurinn og
Tómasarhaginn. Það var spennandi
að fara niður í fjöru eða á leikvöll-
inn en einhvern veginn fannst
krökkunum þau aldrei verða að fara
út til þess að finna sér eitthvað
skemmtilegt við að vera, það var
nóg að skoða inni.
Eitt sumarið kom Knut frændi
frá Narvík og Selma og Jón fóru í
langferð með hann um Norðurland
og allt til Seyðisfjarðar. Pilturinn
fékk að fljóta með og þar fékkst
fyrsta reynslan af tungumáli sem
átti eftir að koma meira við sögu
síðar meir.
Tíminn leið, pilturinn fór í heima-
vistarskóla og svo var komið að
menntó. Ekki kom annað til greina
hjá Selmu og Jóni en að bjóða her-
bergi, húsnæði og fæði.
Á heimilinu voru keypt tvö dag-
blöð, Morgunblaðið og Tíminn.
Selma keypti Moggann en Jón Tím-
ann og þegar Jón dó 1995 var
áskriftinni að Tímanum sagt upp.
Það gekk mikið á í framhalds-
skólum landsins á þeim árum og
sumt hafði með námið að gera.
Ný áhrif flæddu yfir, pilturinn
varð síðhærðari en góðu hófi
gegndi og gekk jafnvel um með
tagl. Selma kímdi og Jón varð
íbygginn á svip en engar kvikind-
islegar athugasemdir skutu göt á
sjálfstraustið.
Ótrúlega oft var hægt að finna
bækur í hillum þeirra hjóna sem
komu að góðum notum í náminu.
Oscar Wilde og Káinn voru í háveg-
um hafðir og listaverkabækur vöktu
forvitni. Á veggjum héngu listaverk
af öllu tagi og sum þeirra hanga þar
vísast enn. Ein styttan hafði ein-
hvern tímann verið að þvælast fyrir
svo hún féll í gólfið og brotnaði en
brotunum var ekki hent. Nei, Selma
fékk Jón til að líma styttuna saman
og spartla og úða með gulllakki og
enn stendur hún sem ný á sínum
stað þótt ekki sé víst að allir þekki
söguna að baki. Og það varð pilt-
inum gott veganesti að búa á þessu
menningarheimili víðsýnna hjóna
sem höfðu skilning á því að ekki
leita alltaf allir í sömu átt.
Pilturinn leitaði svo eitt árið í
austurátt í jólafrí með góðum vini
og sneri heim með norska stelpu.
Henni var tekið af sömu ljúf-
mennskunni og öðrum og ekki er
laust við að það megi þakka Selmu
og Jóni að hún er hér enn.
Og allt í einu eru liðnir þrír ára-
tugir þar sem Selma hefur alltaf
verið fastur punktur í tilverunni og
haldið saman þessum sundurleita
hópi afkomenda föður hennar frá
Noregi og móður af Suðurlandi.
Hún var óþreytandi við að hafa
samband við norsku ættingjana og
segja þeim frá íslensku ættkvísl-
inni. Alltaf þegar einhverjir þeirra
komu til Íslands var slegið upp
stórveislu á hóteli og öllum í ættinni
var boðið, börnum jafnt sem full-
orðnum. Stundum er sagt að mun-
urinn á ættingjum og vinum sé sá
að vinina velji maður sjálfur en
Selmu tókst að sýna ættingjum sín-
um og sanna að það er hverjum
manni nokkurs virði að vita að eng-
inn er eyland.
Nú er stórbrotin kona kvödd
hinstu kveðju og þeir sem þekktu
hana vita að enginn kemur í hennar
stað. Aldrei. Blessuð sé minning
hennar.
Matthías Kristiansen.
Snert hörpu mína, himinborna dís,
svo hlusti englar guðs í Paradís.
Við götu mína fann ég fjalarstúf
og festi á hann streng og rauðan skúf.
Úr furutré, sem fann ég út við sjó,
ég fugla skar og líka úr smiðjumó.
Í huganum til himins oft ég svíf
og hlýt að geta sungið í þá líf.
Þeir geta sumir synt á læk og tjörn,
og sumir verða alltaf lítil börn.
En sólin gyllir sund og bláan fjörð
og sameinar með töfrum loft og jörð.
Ég heyri í fjarska villtan vængjaþyt.
Um varpann leikur draumsins perluglit.
Snert hörpu mína, himinborna dís,
og hlustið, englar guðs í Paradís.
(D. Stef.)
Selmu, mágkonu minni og vin-
konu, þakka ég órofavináttu frá
upphafi kynna okkar.
Guð varðveiti hana.
Birna.
Selma föðursystir mín lifði við-
burðaríkara lífi en margir af hennar
kynslóð. Hún menntaði sig bæði á
Íslandi og erlendis og ferðaðist
víða. Sem barn heyrði ég af Selmu
og Jóni manni hennar í Suðurlönd-
um, sá mynd af henni á úlfalda með
píramída í bakgrunni og fékk jóla-
gjöf sem var keypt í sjálfri Bethle-
hem. Í bókasafninu þeirra var fjöldi
bóka um fjarlægar slóðir og fram-
andi menningarheima sem kveiktu
útþrá í litlum krakka. Selma var
skarpgreind og fróðleiksfús og taldi
fátt sér óviðkomandi. Allt fram á
síðasta ár fylgdist hún vel með
þjóðfélagsumræðunni og hringdi
gjarnan á kvöldin til að spjalla um
tiltekna frétt eða til að leita eftir
skýringu á einhverju atriði. Eftir að
hún hætti í fullu starfi sem íþrótta-
kennari hellti hún sér út í handa-
vinnu, prjónaði m.a. lopapeysur í
hundraðatali auk þess sem hún fór
til Danmerkur og lærði svæðameð-
ferð sem fjölskyldan og aðrir nutu
góðs af. Jón var völundarsmiður og
myndlistarkennari og höfðu þau
bæði áhuga á listum, stunduðu sýn-
ingar og þöktu veggina hjá sér með
myndlist.
Selma og Jón eignuðust ekki
börn en sinntu börnum systkina
sinna því betur. Þar sem foreldrar
mínir bjuggu úti á landi fékk fyrst
bróðir minn og síðan ég að búa hjá
þeim meðan við gengum í mennta-
skóla í Reykjavík og áttum við síð-
ar, svo og systur okkar, alltaf inn-
hlaup hjá þeim og margvíslega
aðstoð trygga. Þau voru góðir fóst-
urforeldrar, sýndu mér traust,
höfðu áhuga á vinum mínum og
veittu stuðning þegar á þurfti að
halda. Selma var hins vegar ekkert
að reyna að ala mig upp, það að ég
man, nema þá helst pólitískt sem
gekk frekar illa. Margt var rökrætt
og oft laumaði þá Skagfirðingurinn
Jón inn einstaka framsóknar-
mennsku, ýmist til að lægja eða ýfa
öldurnar meðan hann tróð glottandi
í pípuna.
Selma lét sér sjaldan leiðast, og
eftir að Jón dó og meðan hún hafði
heilsu til nýtti hún sér félagsmið-
stöðvar aldraðra þar sem hún spil-
aði bridge og bæði stundaði og
stjórnaði leikfimi. Eins var hún
dugleg við að heimsækja frænd-
garðinn og kíkti oft til okkar á
Digranesveginn til að fylgjast með
ungviðinu og almennri framvindu
mála. Selmu var umhugað um fjöl-
skylduböndin, hélt sambandi við
ættingjana í Noregi og með því að
halda veislur og boð við ýmis tæki-
færi sá hún til þess að við systk-
inabörnin hennar þekkjumst flest
ágætlega í dag. Það er ómetanleg
gjöf.
Gengin er góð kona sem átti
tryggan sess í hjörtum margra.
Blessuð sé minning hennar.
Málfríður Klara Kristiansen.
Selma frænka, nafna mín, er lát-
in.
Minningar hrannast upp. Meðal
annars frá þeim tíma er ég var
nemandi í Austurbæjarskóla. Þá
var Selma hætt að kenna leikfimi
en var kölluð til sem prófdómari.
Ég var mjög hreykin af því að
nafna mín og föðursystir gegndi
þessu hlutverki. Bar alltaf mikla
virðingu fyrir henni, fannst hún svo
blátt áfram og klár.
Selma var hjálpleg og í herbergi
á Tómasarhaganum hafði hún að-
stöðu til þess að taka fólk í svæð-
anudd. Tók mig í meðferð hjá sér
og í framhaldi af því bauð hún mér í
nálastungur. Þetta sýnir að hún var
ófeimin að fara óhefðbundnar leiðir
til þess að aðstoða samferðafólk
sitt.
Spaugileg atvik hafa átt sér stað
þegar fólk hefur farið línuvillt í
símaskránni og hringt í nöfnu mína.
Af þeim misskilningi hafa oft
spunnist langar og skemmtilegar
samræður og aðilar beggja vegna
símalínunnar kátari og upplýstari
fyrir vikið.
Selma ferðaðist víða um heiminn
ásamt eiginmanni sínum Jóni Jó-
hannessyni og mátti sjá merki þess
á heimili þeirra. Hlutir frá framandi
löndum vöktu forvitni þeirra er
þangað komu. Veislur voru haldnar
og boðið upp á mat og drykki er
ekki voru algengir á borðum Íslend-
inga á dögum innflutningshafta og
skömmtunar. Enda var Selma mikil
andstæðingur hafta og sterkur mál-
svari frjálsra viðskipta og frelsis.
Hún var ófeimin að taka þátt í rök-
ræðum og naut sín best þegar
hressilega var tekist á um málefnin.
Selma var mikil fjölskyldukona,
þótti vænt um átthagana á Seyð-
isfirði og norskar rætur. Hélt hún
tengslum við ættmenni í Noregi og
blés ávallt til veislu ef einhverjum
þeirra hugnaðist að heimsækja Ís-
land.
Síðustu mánuðina tókst hún á við
erfið veikindi. Selma kvartaði aldrei
en viðurkenndi að hún væri orðin
þreytt.
Selma Kristiansen var skínandi
fulltrúi þeirrar kynslóðar er stóð
SELMA
KRISTIANSEN